lunes, mayo 28, 2012

VISITA TURÍSTICA POR QUIROGA.


CASA DO CONCELLO DE QUIROGA. 




VISITA TURÍSTICA POLA BISBARRA DE QUIROGA,
Por Xabier Lago Mestre.

Se chegamos a esta comarca ou bisbarra en tren debemos baixarnos na estación de San Clodio. Esta población tivo o seu maior desenvolvemento económico coa construción dos encoros e saltos hidráulicos no río Sil. Situación que compartíu con outras vilas veciñas, casos de A Rúa e O Barco de Valdeorras.

                Comezamos a nosa andaina polas fermosas rúas de S. Clodio. O primerio edificio que salientamos é a nova Casa do Concello, na praza da estación. Soldón pertence ao concello de Ribas del Sil. O trazado urbano moi ben coidado. Parámonos ante un cartel turístico que nos indica a historia da RÚA DA LIBERDADE. Resulta que o seu nome é lembranza do apoio á II República española. Pero o curioso do caso é que o día 22 de xullo tivo o apoio dos mineiros bercianos que chegaron en tren desde a nosa comarca, fuxindo da represión franquista. Os nosos mineiros tiveron que fabricar bombas mediante botes baleiros de pementos, segundo dicía a rumoroloxía popular. Á vez houbo que loitar coas tropas falanxistas, que viñan da cidade de Lugo, á altura da ponte de ferro cos mineiros bercianos.

                Destacan entre os seus monumentos a dita ponte de ferro, de Pedro Mancebo, que xa proxectara a ponte internacional de Tui, e que garda influenza da obra de Eiffel. O primeiro piar metéuse no río Sil no ano 1833, e tivo un custo de 261.923 pts. Probouse a resistencia da dita ponte facendo pasar pola súa calzada varios carros, tirados por tres parellas de caballos, cun peso de 12 toneladas de carga cadaún deles. A fermosa ponte permítenenos desfrutar do paseo fluvial e das vistas do grande río Sil.




                                                ESTACIÓN DE SAN CLODIO-QUIROGA


                Da antiga abadía, consérvase a coñecida Torre da abadía, que foi centro da Inquisición. Practicouse a tortura dos reos mediante o sistema de goteira, deixando caer pingas do teito sobre as cabezas dos sufridores. Outros monumentos salientables son: As Muradelas, minas situadas en Figueiredo, O Miradoiro de Pena do Ladeiro, o meandro do río Sil en Cubela, o pazo de Bataneros, a igrexa de Sta. María de Torbeo (século XII), o portaco de la abadía de S. Clodio, estes dous últimos foron os mosteiros principais da contorna. Outros conflitos sociais de importancia foron os antiseñoriais. Así foi contra os cabaleiros da Orde Militar de S. Xoan na súa encomenda de Quiroga, e tamén a irmandiña contra o conde de Lemos.

                Outra curiosidade histórica é que no ano 1833 o concello decidiu deixar de ser da provincia de Ourense para pasar a Lugo, mentres que a capital de Torbeo pasou a ser S. Clodio. Los bercianos ben recordamos esa data porque significou a perda da nosa histórica provincia do Bierzo.  O ferrocarril chegou en 1883 a S. Clodio, e substitúe á recuas de bestas dos maragatos que traían pan de Vilafranca e levaban xamóns, mel, cera, madeiras, viños, minerais e gando variado.

EN DIRECCIÓN PARA QUIROGA.
                Collemos unha longa rúa que nos levará para a veciña vila de Quiroga. Os dous concellos están separados polo río Sil que cruzamos por unha nova e grande ponte. O primeiro predio queirogués, na outra ribeira, nos recibe coa escultura dun hórreo. Unha larga estrada lévanos ao centro urbano de Quiroga. As súas novas casas son manifestación do seu desenvolvemento económico. Vemos unha importante actividade comercial, propia dun centro comarcal desta categoría. Ten dúas feiras gandeiras, os días 10 e 27 de cada mes, localizadas na rúa regueiral. Tamén conserva a feira do viño para o sábado de Pascua, e outra de mel para o 10 de agosto.




                                           PRAZA MAIOR DA VILA DE QUIROGA 

                Entre os monumentos de Quiroga sobresaen a igrexa parroquial de S. Martiño (1864 e 1870), e a Casa do Concello, da segunda metade do século XIX. Para o desfrute das augas hai zonas de baño no chamado Pozo Negro, no río Quiroga, tamén en Augasmestas, neste caso no río Sil, e outra zona de lecer en Conceado, no río Lor.  Outros monumentos de interese son as ferrarías de: Gorgueira en Paradaseca, Paleiras en Pacios da Sena, Quintá no Hospital, Rugando en Parada piñol, O Mazo no Soldón da Seara e Roxa longa en Vilarbacú.

                Un amplio concello de Quiroga conserva numerosas parroquias rurais que paga a pena ver. A de Santiago en Augasmestas, Sta. Mª de Bedilló, Sta. Isabel de Cereixido, S. Mamede de Hermida, S. Lorenzo de Nocedo. As parroquias organizan populares festas patronais ao longo do ano, en Bustelo de Fisteus, festa de S. Bartolome no Hospital (24 e 25 de agosto), Pacios de Sera, S, Miguel en Montefurado (29 de setembro), Paradaseca, S, Martiño en Quiroga (11 de novembro), S. Brais en Pacios de Mondelo (3 de febreiro), Quintá de lor, A Seara, Vilaster, Sequeiros, Vilarmel, romaría Nosa Sra. Dos Remedios na Ermida, en Quiroga (8 e 9 de setembro), entre outras. Para percorrelas hai establecidas varias rotas: Encomenda, do ouro, de mel e do aceite, e da natureza.





                A contorna de Quiroga está perfectamente delimitada. Ao leste as serras do Cereixido, do Cabreiro e dos Cabalos. Mentres que polo oeste temos a serra do Courel, con cordas coma Roxa Longa, co porto Murelo (1480 m.). A serra do Courel, polo norte, avanza ata os lindeiros bercianos, e forma a cordeleira da serra bimbreira que entra na nosa bisbarra, afastando dous vales: de Aguiar co seu río Selmo, e de Barxas.

O Bierzo, maio de 2012.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

lunes, mayo 21, 2012

CONTROL DE LAS TRADICIONES BERCIANAS POR LA IGLESIA (2ª PTE.)




                                          PROCESIÓN RELIGIOSA EN PONFERRADA.


CONTROL DE LAS TRADICIONES BERCIANAS POR LA IGLESIA LOCAL (2ª PARTE), 
por Xabier Lago Mestre.

CENTRALIZACIÓN DE LAS ROMERÍAS.

                La Iglesia astorgana decide centralizar las romerías rurales de su obispado. Se trataba de regular la celebración de las romerías mediante la fijación de su normativa en las sinodales. Así, según concreto mandato19 (de octubre de 1772), se ataca a la cofradía de Guiana, “siendo contra las sinodales deste obispado toda procesión que exceda de media legua, prohíbe su Ilustrísima la que este pueblo ejecuta el Lunes de Pentecostés a la hermita de Nuestra Señora de la Guiana, distante legua y media y en penoso sitio como que se halla en el alto de la sierra. Y manda su Ilustrísima  se ande dicha procesión en el mismo pueblo de Villanueva, según dispusiese el párroco, sin que en estos términos no ocurre motivo alguno ni causa para ello”. Este tipo de medidas restringe claramente las romerías en las ermitas rurales, lejanas, aisladas y montañosas. Se trata de favorecer y privilegiar las romerías propias de las iglesias parroquiales. Muchas de estas romerías rurales tenían un origen pagano, caso de la Virgen de Guiana, en el Campo de las Danzas (de origen pagano, celta y brujeril). También hay que tener presente que esas largas distancias a recorrer permitían la falta de control religioso de los peregrinos, sobre todo de los mozos y las mozas a la vuelta a sus pueblos de origen, ya que podían voluntariamente perderse en las fragas y soutos colindantes.   

USO RESTRINGIDO DE LAS CAMPANAS PARA AVISOS PÚBLICOS.

                Las campanas de las parroquias y ermitas rurales tenían diversas funciones. La más destacada era el llamamiento para funciones religiosas (misas, nacementos, defuntos, vodas, romarías, patronais, novenas, ánxelus…). Pero también tenían un uso más civil, casos de los toques a concello, veceira, lumes forestais o de casas, enchentas fluviais, trona, o aviso de cierre de cercas en las villas de Ponferrada y Villafranca.

                Pues bien, a pesar de que las iglesias y ermitas eran construidas con el esfuerzo personal y económico de los propios feligreses, los párrocos intentaban restringir el uso de las campanas que consideraban sagradas y propias. Ante esta problemática algunas aldeas buscaron otros medios de convocatoria pública. Así aconteció con el uso de diversos toques con cornos bovinos o la adquisición de campanas por los concejos, fuera de las espadañas, como la que tuvo Peranzais.

                Para la Iglesia era importante controlar la mayor cantidad de ámbitos sociales, no sólo en sus centros religiosos, también en los espacios públicos (con romarías, procesiois, cruceiros, milladoiros, petos de ánimas y demás), a esto unimos la voz pública desde los púlpitos o el sonido público con los toques de campanas. En esta dinámica social interventora los prelados astorganos y sus párrocos restringen el uso de las campanas de las iglesias. Así “manda su merced que al principio de la escalera de la torre se ponga una puerta con cerradura y llave (…) para que se hevite el uso tan frecuente de toque de campanas que solo están destinadas para el de los ofizios divinos y mas que ocurren en la yglesia sin ser visto por esto pribar a los vecinos  quando tengan el derecho de usar de ellas para las juntas de concejo y otras ugencias (…)” (Valboa, visita pastoral del año 1698). En el caso de Veigueliña, en 1857, se prescribe el uso de multas. “Se prohíbe el toque de campanas sin permiso mandado del alcalde a no ser para la celebración de los actos religiosos o para anunciar incendios bajo la multa de diez reales (…)” (Libro de Ordenanzas).





CONSTITUCIÓN DE COFRADÍAS ASISTENCIALES.

                La iglesia católica fomentó la constitución de cofradías para realizar labores religiosas, caritativas y asistenciales. En las parroquias rurales se creaban cofradías asistenciales entre sus feligreses (fregueses). En las actas de fundación de las cofradías se reglamenta su actuación, “deseosos de gozar sus imponderables frutos, gracias, indulgencias, jubileos y privilegios (…)” (cofradía de Ntra. Sra. Del Rosario de Villanueva de Valdueza en 1764). Recordemos que era común la compra de bulas de indulgencias que perdonaban los pecados a sus propietarios, en este caso a los cofrades, lo que les reportaba un beneficio espiritual incuestionable para la mentalidad religiosa de la época que tratamos.

En las visitas pastorales de los prelados astorganos a la provincia de El Bierzo se deja bien claro que los estatutos de las cofradías deben ser aprobados por ellos. En octubre de 1772, el obispo Juan Manuel Merino escribe “siendo contra derecho la tolerancia de cofradías que no están aprobadas sus constituciones, manda su Ilustrísima que las de las llamada de Nuestra Señora de las Candelas, la del Dulce Nombre de Nuestra Señora y la de san Antonio, en el perentorio término de sesenta días formen constituciones que les sirvan de regla y gobierno, y las presentarán a su Ilustrísima para su aprobación que dará en la parte que la merezcan. Y no lo cumpliendo así, manda su Ilustrísima que este cura no tolere  ni permita otras cofradías que los conducen a la destrucción para hacer gastos que no sufren los cofrades y pobreza de muchos (…)”.

El carácter asistencial de las cofradías bercianas se aprecia con la pausada lectura del articulado de sus estatutos o constituciones. “Artículo 3º. Mandamos que siempre que salga de la iglesia el Santísimo Sacramento para llevar el Viático a algún enfermo hayan  de acompañarle cuatro hachas, cualquiera que sea el enfermo.  Y si el enfermo fuere cofrade, han de acompañarle ocho hachas. Y el Mayordomo que no estuviere pronto para sacar y distribuir la cera, pagará 3 reales para aumento de la cofradía (…). Art. 8º. Ordenamos que si algún cofrade falleciese fuera de la jurisdicción del pueblo pero a la distancia de una legua, el juez penará 12 hermanos para que con el mayordomo, y llevando cada uno su hacha y las 16 para los hacheros, pasen a asistir al entierro con la cera encendida hasta darle sepultura” (J. D. Rodríguez Cubero: Las cofradías de Nuestra Señora en la parroquia de Villanueva de Valdueza).





                                         PROCESIÓN DEL CORPUS CRISTI.


IMPOSICIÓN DE FIESTAS RELIGIOSAS.

                La Iglesia católica española tenía sumo interés en fomentar sus festividades religiosas para imponer su ideología religiosa frente a otras de carácter tradicional y popular. Como ejemplos destacados, en el período medieval logró gran éxito la fiesta del Corpus Cristi, y en el siglo XVII sucede lo mismo con la Purísima Concepción. La propia corona, a través del rey Carlos III, tomó la iniciativa en este caso. Así, en 1779 dicho rey extendió a todas las universidades peninsulares la obligación legal de no conceder grados universitarios a los que no jurasen defender la doctrina de la virgen sin mancilla. Tras la presión eclesial y real el dogma inmaculista (virgen sin pecado) se fue imponiendo en las villas y ciudades de España para el 8 de septiembre. Villafranca del Bierzo aprobó también el voto de la Inmaculada Concepción en el año 1626, para lo cual se organizó la preceptiva procesión desde la Colegiata a la Anunciada con el visto bueno de los Jesuitas, según Vicente Fernández Vázquez (en “La historia de la música en El Bierzo del siglo XV al XVIII”, en revista Bierzo).

O Bierzo, maio de 2012.

http://sites.google.com/site/obierzoxa
 http://www.facebook.com/xabierlagomestre
 www.twitter.com/obierzoxa
 http://www.blogoteca.com/obierzoxa
 http://obierzoceibe.wordpress.com
 http://www.ciberirmandade.org/falaceive
 www.ponferrada.org
www.partidodelbierzo.es
www.todobierzo.com

martes, mayo 15, 2012

O BURÓN: VOCABULARIO DOS FORNELOS


O BURÓN: VOCABULARIO DOS FORNELOS.
Por Xabier Lago Mestre.

Moitos dos viciños do val de Fornela estaban especializados na venda ambulante. Estes vendedores tiñan un peculiar vocabulario que utilizaban para entenderse só entre eles. Deste xeito evitan ser comprendidos por persoas que non eran de Fornela nin vendedores. Como nota curiosa, as mulleres fornelas non coñecían esta linguaxe porque quedaban nas casas e non participaban destas actividades comerciais. Segundo os estudosos da filoloxía, estas palabras son préstamos doutras linguas, dutras xergas, substitucióis metafóricas, metáteses, sinónimos e demais. Esta breve recompilación de palabras por orde alfabética será a título orientativo.

PALABRAS COA LETRA A.
ADUCAR por roubar.
ANSIA equivale ao líquido coñecido coma auga.
ARTÓN é o pan de cereal.
AFEITAR cando se trata de vender caro un produto.

PALABRAS CON B.
BARBUDO por billete de mil pesetas.
BARROS equivale ao pene masculino.
BRACOSA, por saba da cama.

PALABRAS COA LETRA C.
CAITANA, órgano xenital feminino
CALIENTE por café.
CARABICA é a prenda de vestir coñecida coma gravata
CHIFO por garda civil.
CHIMPAR por beber ou tamén vender.
CORTAGUIFOS polo oficio de xastre.
CHERFO é o diñeiro.



OUTRAS PALABRAS CON E.
ENTANOITA por orella.
ENTERBAR por entender, darse conta.
ESPAGUIZAR, por pagar.

PALABRAS CON F.
FATES por mal.
FILOSA é a prenda de vestir coñecida como camisa.
FULE por feo.
FURNIA por Fornela.
FICAR por gañar.
FESTAR por cagar.
FUELLE, muller fea.

PALABRAS COA LETRA G.
GARABULLO por traballo.
GARLIPIAR por falar.
GORO é vila ou pobo.
GUIFA pola antiga peseta
GUIPAR por ver.
GEBRE por bo ou guapo.

PALABRAS CON L:
LARXAN é o diñeiro.
LLAMES son os zapatos.
LLARDOSO por touciño

OUTRAS PALABRAS CON M:
MACABEO, moeda de cinco pesetas.
MACHACAR, vender ou traballar de ambulante.
MANXAR por comer.
MELTO, cobetor da cama.
MOL por viño
MAÑON, por home ou paisano
MOTRIL, mozo solteiro.
MUTRILÍN, por neniño.



PALABRAS CON P.
PARÍS, por Fornela.
PARRELO é o traxe.
PEÑATO, neniño
PICOSO, por chourizo.
PITA é o diñeiro.
PREFERUNCHIR por preferir.
PRICAL o leite.
PULLEIRA, por cama.

PALABRAS CON S.
SARELO por sardiña.
SONA por muller, señora.
SORNEAR é durmir.
SOTERRANES, por patacas.
SUQUIMOS FULE, por comemos mal.
SUQUER, por comer.
SUQUIMOS GEBRE, comemos ben.

OUTRAS PALABRAS CON T.
TALEGO por carteira.
TALÓN por casa, fonda.
TORDA, é a peseta.
TROVAR, estar calado.
VIXAGO, por ollo.

MÁIS PALABRAS CON X.
XABECA, por albarda de animal.
XERA por carne.
XIRO, por persoa guapa.
XONA por sona.

O Bierzo, maio de 2012.

http://sites.google.com/site/obierzoxa
http://www.facebook.com/xabierlagomestre
 www.twitter.com/obierzoxa
 http://www.blogoteca.com/obierzoxa
 http://obierzoceibe.wordpress.com
 http://www.ciberirmandade.org/falaceive
 www.ponferrada.org
www.todobierzo.com
www.partidodelbierzo.es

lunes, mayo 07, 2012

DEIXÁNONOS CAER POLA VILA DA RÚA E PETÍN.




DEIXÁNDONOS CAER POLA VILA DA RÚA E POR PETÍN,
Por Xabier Lago Mestre.

De novo madrugón para achegarnos a Galiza, concretamente á vila da Rúa e a poboación de Petín. O rexional ferroviario avanza polo val do Sil que vai medrando paseniño mentres entra na Comunidade Autónoma viciña. Tras 55 minutos de curta viaxe paramos na solitaria estación da Rúa.

O repartidor de xornais bota os exemplares de La Rexión de Ourense polos portalóns e bares. A vila dorme aínda este sábado primaveiro. Subimos pola comercial rúa do Doutor Vila con sucesivos comercios tradicionales que loitan con moitas dificultades por saír adiante fronte á crise socioeconómica actual. Esta vila ten claro carácter comarcal para diversos concellos viciños de Pobra de Trives, Larouco, Petín e tamén O Bolo. Pero tamén sufre a cercanía do Barco de Valdeorras que fai a súa competencia no sector terciario. A Rúa tivo gran desenvolvemento económico coa construción dos saltos ou encoros hidroeléctricos da época franquista. Segundo nos contan, nesa época fixéronse moitas casas que logo foron alugadas para os traballadores temporais.





                           A PONTE ROMANA DA CIGARROSAS EN PETÍN.


O nome da vila da Rúa resulta ben ilustrativo. A principal vía de comunicación articula a súa trama urbana. O camiño real entre O Bierzo, O Barco para Quiroga e, Monforte de Lemos pasaba por eiquí. Nosoutros imos para a esquerda, pola rúa Progreso, a máis principal e comercial. Nunha placa lemos “Rua zona A Casilla y Puente”, lamentable que esta vila galega non dea máis importancia á lingua galega, a través da súa correcta ortografía e toponimia propia. Camiñamos xunto ao encoro de San Martiño porque procuramos un monumento moi antigo. Trátase da ponte romana da Cigarrosa, por suposto sobre o noso río Sil. Esta ponte foi o límite occidental da vella provincia de Vilafranca do Bierzo, durante o Trienio Liberal (1820-1823). Cruzamos con orgullo berciano autonomista e tiramos as fotos para a lembranza posterior. Varios fermosos edificios anexos á ponte que suponemos que eran o lugar de cobro de trabucos por pontazgo, caso das alcabalas, durante as Idades Media e Moderna. Eiquí mesmo temos a poboación de Petín que abre camíns para as bisbarras do Bolo e terra de Trives. De volta para A Rúa cruzamos agora pola paralela e moderna ponte por onde pasa a N-120, sempre obxecto de vindicación interterritorial común do Bierzo e Galiza que queremos a súa transformación en autoestrada.







Chegados de novo á Rúa, avanzamos pola rúa Progreso. Desviámonos pola súa esquerda, subindo para a praza Toural, onde atopamos amplos espazos para o comercio minorista e gandeiro. Fermosiñas casas tradicionais con longos corredores de galerías acristaladas. A parroquia tamén está presente neste espazo mercadoiro. Dúas torres adornan o conxunto relixioso, en fronte del o cruceiro galego que non falte. Os barrios de Fontei e Vilela parecen agatuñar pola montaña enriba.

OUTRAS PARAXES DA CONTORNA.

Pero esta pequeña vila da Rúa, de 4800 viciños, amosa cercanas montañas que paga a pena valorar. Son Lagoa Grande (1246 m.), Pincheira (1139 m.) e A Torrenta (1134 m.), pertencentes á serra de Creixido, que afasta estas terras de Quiroga, máis lonxe as serras dos Cabalos e da Enciña da Lastra. Así pois, se hai tempo e ganas recomendamos visitar calquera paraxe vexetal cercana, por calquera dos catro puntos cardinais, que de seguro nos traerá semellanzas coa nosa viciña rexión berciana. Ao sur, en fronte da estación, temos de novo o encoró de San Martiño, e máis aló, tamén impoñentes montañas onde xorden pequeñas aldeas como Sampaio, Nones, O Porto ou Carballal.

O Bierzo, maio de 2012.


http://sites.google.com/site/obierzoxa
http://www.facebook.com/xabierlagomestre
 www.twitter.com/obierzoxa
 http://www.blogoteca.com/obierzoxa
 http://obierzoceibe.wordpress.com
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
 www.ponferrada.org
 www.partidodelbierzo.es
www.todobierzo.com