AQUELES IRMANDIÑOS DO BIERZO.
.jpg)
AQUELES IRMANDIÑOS DO BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre.
Chegan os irmandiños do Bierzo
mediante unha nova recreación histórica coa toma do vello castelo de
Ponferrada. A posta en escena de semellante escenografía ben que atrae a
numeroso público. O relato histórico que nos queda lóxicamente é parcial porque
prima a teatralidade. Velaí a luita entre caballeros señoriais e mailos
irmandiños populares. Por iso quizais conveña profundar na historia deste conflito
antiseñorial achegando datos descoñecidos para a meiande parte dos bercianos.
A
chamada revolta popular irmandina tivo lugar nos anos 1467 a 1469. O contexto
histórico estaba dominado polo réxime señorial, onde as clases privilexiadas, a
saber, grandes señores laicos e eclesiásticos controlaban as súas terras e seus
vasalos. Por suposto, os señores competían entre sí de xeito belicoso, ademáis
de presionar aos seus vasalos cunha forte imposición fiscal e xurisdicional.
Son tempos en que a Coroa de Castela estaba en crise porque distintos
pretendientes competían polo trono. A todo isto había que engadir as malas
conxunturas económicas, crises agrarias, desastres climatolóxicos (chuvias,
xeadas, secas…). En fin un ambiente social mui conflitivo de luita
interclasista.
Polo
que se concreta no Bierzo, eiquí había varios grandes señores (conde de Lemos,
conde de Benavente, marqués de Astorga…) que pugnaban entre eles. No caso
concreto do Lemos, a documentación histórica lemos, “conocio al dicho conde ser
ombre muy poderoso e mandava e señoreava toda esta provincia del Vierzo”.
Señoreaba, é dicir, gran abusador desta rexión. E isto era así porque nin a
Coroa nin os poderes eclesiais (bispados ou moásticos) podían enfrontarse ao seu poder militar, e
muito menos os vasalos propios ou alleos.
Como ben podemos supoñer, non
temos muitos documentos históricos que relaten estes acontecementos irmandiños.
Agora ben, sabemos o que acontecera nas terras do mosteiro de Espiñareda, onde
había un grupo irmandiño, “estando el concejo, juez e omes buenos de terra de San Andrés
d´Espinareda, paresçio don Ares, abbad del dicho monasterio de Sant Andrés, et
dixo que como mejor podía e devia como señor de la dicha terra requeria et defendia a los dichos consejo e omes buenos
que non entrasen en la hermandad sin su licencia e que presto era de faser e
dar licençia para todas las cosas que fuesen servisyo de Dios, e
de nuestro senor el rey et de su monasterio e del señor conde de Lemos”. Vemos
a preocupación do abade porque os vasalos non se integren na irmandade sen a
licenza dos señores en xaneiro de 1467.
Por
suposto, os irmandiños bercianos tiveron a forte oposición dos grandes señores
locais (laicos, monásticos e eclesiásticos) que veían un certo perigo nas
demandas populares de maior xustiza social ante tantos abusos dos poderosos.
Ademais reparamos na persecución que os irmandiños galegos fixeron ao conde de
Lemos até chegar fronte o seu castelo de Ponferrada. Podemos dicir que houbo
dúas colunas irmandiñas, unha entrou polo porto do Cebreiro, e que atacou os
castelos do val de Valcarce (Serracin, Valboa e Corullón). Outra vangarda
irmandiña atravesou Valdeorras, onde derrubou os castelos do Castro (O Barco) e
O Bolo, para logo continuar posiblemente contra os castelos de Lusío, Pena Ramiro,
Pena Vellosa e Cornatelo. O que se confirma é que os irmandiños cercaron a
fortaleza de Ponferrada, polo que o conde de Lemos tivo que fuxir para terras
leonesas.
Os
comandantes irmandiños eran case sempre fidalgos descontentos cos abusos da
alta nobreza. No Bierzo temos o caso da rebelión do señor de Arganza que foi saeteado
por orde do conde de Lemos e os seus bens confiscados e cedidos (fialdados)
para outro seu criado. Sabemos que o conde de Lemos foi con vilegos de
Cacabelos, Vilafranca e Ponferrada para Madrigal das Altas Torres (Avila), á
xuntanza da Santa Irmandade de Castela (febreiro de 1468). Eiquí pedíu axuda contra os irmandiños bercianos e obtivo
unha resolución para que os rebeldes depuxeran as armas e non atacasen os seus
castelos. Está clarexo que o conde de Lemos contaba con apoio nas principais
vilas do Bierzo, e posiblemente menos nas zonas rurais, casos de Espiñareda,
Arganza e Carracedo. Por outra parte,
dicir que os territorios estremeiros do reino de Galicia apoiaron a rebelión
irmandiña, exemplos das bisbarras de Navia, Burón e Seabra. Nesta comarca houbo
unha forte represión polo conde de Benavente con incluso a queima dunha
localidade proirmandiña (Cobreros), o cal señor “mando poner fuego al
lugar, y que todo se quemó y que quedaron perdidos” (Isabel Beceirro Pita).
Por suposto, as forzas señoriais,
ante o forte empuxe irmandiño, sufriron a retirada das súas posesiois. O conde
de Lemos pasou para León onde vendeu as súas xoias na xudería e poder pagar un
exército mercenario. Así o contraataque señorial estivo comandado polo conde de
Lemos dende León, Ponferrada até Lugo. Outra fronte señorial viña dende
Salamanca cos Fonseca e conde de Benavente pola Seabra. Foron mui importantes as
negociaciois interseñoriais, caso do conde do Lemos co seu inimigo, o futuro
marqués de Astorga. O conde recoñeceu
que se viu forzado nesta alianza estratéxica, “haría donación (de Chantada e
Sarria) quel marques le pedía por librarse de el y que cesasen las armas, mas
que la haría forçado y contra su voluntad”. Todo fora por acadar a unión
señorial conxuntural contra dos irmandiños. Estes, co seu voluntarismo propio
das tropas populares, pouco puideron resistir ante os varios exércitos
señoriais, profesionais e ben organizados.
Trala
derrota militar irmandiña, o poder señorial forzou a represión de varias
formas. Hou execuciois, castigos, encarcerementos, confiscaciois de bens e
traballos forzados (serventías). Estes últimos consistion por exemplo na reconstrución
dos castelos derrubados, “e vido que para haser la fortaleza de la villa
de Ponferrada traya los ombres de las abadyas, así como de San Pedro de Montes
e de Santa Marya de Carrazedo e de Sant Andres de la Espinareda, e los trya
para la dicha fortaleza e les mandaba como a sus vasallos”.
.jpg)
Por mor dun preito señorial
entre vasallos e maila abadía de Carracedo (1513), os primeiros alegaron que o
conde de Lemos creou novos impostos agrarios, “quando las hermandades del
Vierzo despues volvió, avya empuesto estos quartos e quintos en los lugares de
la abadia y términos de Faveiro y campo de Naraya”. Curiosamente, a imposición
dos ditos quintos por roturar novas terras tamén foi obxeto de preito en Castro
Caldelas contra dos condes (1523). O conde de Lemos tamén foi acusado
por crear localidades en territorios que non eran seus, casos de Fontes Novas e
Campo xunta Ponferrada).
En fin, os
poderes señoriais impuxeron finalmente a súa parcial xustiza aos vasalos derrotados.
E a alta nobreza voltou a guerrear entre eles, como o conde de Lemos contra o
conde de Benavente pola hexemonía na Galicia oriental. Sen embargo, unha nova
xeira estaba a piques de comezar. A sucesión no condado de Lemos, a decisión
real de dividir o dito condado, a rebelión señorial contra a Coroa (1485 e
1507) e certas sentenzas contrarias provocaron a derrota dos Lemos. Os Reis católicos
tomaron o control do Bierzo, creando a provincia, fixando a súa capital en
Ponferrada, establecendo correxidores reais e executanto a súa xustiza real.
Non gañaron os irmandiños mais de seguro que muitos deles tiveron o consolo de
ver o novo asentamento do poder real no Bierzo.
O Bierzo,
outubro 2025.
posted by Xabier Lago Mestre at 7:56 a. m.
0 Comments:
Publicar un comentario
<< Home