sábado, septiembre 16, 2023

LA EXPOSICIÓN LAS EDADES DEL HOMBRE.




SOBRE LAS EDADES DEL HOMBRE

POR COLECTIVO FALA CEIBE DO BIERZO.

Hemos recibido la buena noticia de la celebración de la exposición Las Edades del Hombre en Villafranca de El Bierzo en el año 2024. A la vez han surgido ciertos debates y polémicas sobre dicho acontecimiento. De ahí que el colectivo cultural Fala Ceibe do Bierzo quiera mostrar sus propuestas para enriquecer el contenido de la citada exposición.

            La Fundación las Edades del Hombre ha publicitado la celebración en 2024 de la exposición en Villafranca. Además ha indicado que la siguiente exposición, del año 2025, se celebrará de manera compartida entre las ciudades de Zamora y Porto (Portugal). Por parte de Fala Ceibe queremos añadir que se debería establecer la sede compartida entre Villafranca y Santiago de Compostela. La villa berciana tiene poder de atracción turística propio, ahora bien, mediante dicha sede compartida con Compostela, la publicidad nacional se vería duplicada. La sede dual, Compostela-Vilafranca, significaría una gran promoción turística y mediática (tvg, prensa, radios e internet) inmediata en Galicia, de la cual se aprovecharía indirectamente El Bierzo.



            Por otra parte, en dicha exposición no se deberían pasar por alto las vinculaciones históricas entre Galicia y El Bierzo. La Catedral de Santiago tuvo incluso posesiones territoriales bercianas, casos de la villa de Cacabelos, Busmaior, Trabadelo, Parada de Souto e Soutoparada y Lindouso. Otro tanto aconteció con las numerosas parroquias dependientes del obispado de Lugo en valles de Barxas, Valcarce y Valboa. Conviene también recordar la vinculación entre Compostela y Villafranca en el hecho de sus respectivas puertas del perdón, donde se puede ganar el jubileo.

            Otra propuesta es que en la exposición de Villafranca se traigan objetos religiosos llevados fuera de El Bierzo. Nos referimos a objetos bercianos presentes en museos leoneses. Como ejemplos de ello, los relicarios de la Colegiata de Villafranca , esculturas y cruces parroquiales en Astorga, el Calvario de Corullón y la Cruz de Peñalba en León, documentación del monasterio de Carracedo, etc. En este contexto, habría que recordar las apropiaciones de reliquias pasadas, casos del robo de restos en Peñalba de Santiago o la traída del cuerpo de Lorenzo de Brindis desde Lisboa. De esta forma se compensaría de alguna forma la forzada deslocalización de bienes religiosos bercianos.

            Otro aspecto que se debe tener en cuenta a la hora de organizar la exposición berciana es el tema de la presencia de los territorios periféricos gallegos del obispado de Astorga. La zona pastoral de Galicia comprende 5 arciprestazgos, a saber, A Rúa, O Barco, A Veiga, Viana y Trives-Manzaneda, con más de 290 localidades y barrios. Por lo tanto en Villafranca tendrían que estar objetos religiosos de estos territorios y feligreses.



            Añadimos que Villafranca fue considerada “abadía nullius diócesis”, lo que significó la exención parcial del obispado de Astorga durante siglos. Villafranca tuvo feligresías, bercianas y gallegas, dependientes de su colegiata. En la exposición hay que reconocer este hecho histórico e institucional y no ocultarlo una vez más por parte de las autoridades religiosas.

            Por último no puede faltar el tema lingüístico de la presencia del idioma gallego en El Bierzo y Valdeorras. El obispado de Astorga ha ignorado esta problemática y va siendo hora de que tome conciencia de ello. Cientos de feligreses, durante siglos, no han podido tener una religiosidad católica en su lengua gallega, ante el centralismo idiomático castellano ordenado desde Astorga. La exposición de Vilafranca debería mostrar cierto respeto a la lengua gallega mediante la colocación de paneles informativos bilingües. Un sencillo y barato gesto eclesial que demostraría el necesario cambio de actitud ante el bilingüismo de El Bierzo y Valdeorras.

O Bierzo, setembro de 2023.




http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

jueves, septiembre 14, 2023

O GALEGO CHEGA AO CONGRESO.

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL 


O GALEGO CHEGA AO CONGRESO.

Por Javier Lago Mestre.

Temos de novo grande debate político no Congreso dos deputados co uso das linguas oficiais do Estado. Por suposto que os galegofalantes estamos ledos coa iniciativa que permitirá facer política en galego nos vindeiros días. Atrás quedarán os tempos en que se censuraban as verbas noutras linguas minorizadas pola presidencia de turno.

            Non se pode entender que a política estatal estivese restrinxida ao idioma castelán. Os demais falantes das declaradas coma linguas oficiais tiñan o dereito a expresarse no seu idioma propio. A representación política está vencellada claramente á liberdade de expresión. E ésta maniféstase através da liberdade lingüística. O político de provincias poderá usar a lingua propia da súa rexión de orixe, en representación dos seus falantes.



            Os contrarios ao uso das linguas minorizadas rebaten cos seus argumentos sobre o exceso de gasto (tradutores, auriculares…). A verdade é que a tecnoloxía avanza e reduce custos, caso dos tradutores que temos todos nos nosos teléfonos. Ademais, aqueles defenden a lingua común fronte aos outros idiomas. Para eles, no fundo desvalorizan os considerados outros idiomas menores (rexionais ante o estatal). Pois xa vai sendo hora permitir os usos, político e xurídico, nas dúas Cámaras, como xeito de dignificar máis a política. España ten varios idiomas dende a Idade Media, con millóns de falantes deles, e non se entendía censurar o seu uso no Congreso e no Senado. Ademais, o protagonismo das variadas linguas permitirá tamén unha maior integración política dos territorios periféricos, capaz de resolver a problemática nacionalista peninsular.

            No Bierzo queda xa claro que falamos galego. Atrás restan as vellas polémicas coa terminoloxía: chapurreao, falas locais, dialeto berciano, galegoleonés, etc. Por suposto, os menos seguen cos seus prexuízos para non admitir a existencia do idioma galego no Bierzo. Incluso certos investigadores das falas locais recompilan palabras das súas localidades. Son os casos de libros como: Vocabulario del Vierzo (1934), El habla de Toreno, Diccionario berciano folgosino, Aportaciones al vocabulario popular de la Comarca, etc. Convén dicir que esas verbas non teñen sentido sen unha lingua que as articula axeitadamente (sintaxe, fonética, semántica…). Sen o contexto do idioma galego normativizado esas palabras tradicionais están condenadas a morrer.



            Os falantes do galego do Bierzo usamos a nosa lingua no ámbito privado (familiar) mais tamén público (veciñanza, mercados, agrogandeiro, pedanías, ensino, etc), e medra no mundo dixital paseniño. Este proceso de normalización lingüística bate coa diglosia, onde o castelán domina as funciois idiomáticas principais. Agora ben, vemos como un avanzo propio que o galego se poida usar no Congreso dos deputados. O noso idioma asoballado agora terá un maior prestixio político que agardamos que contaxie á nosa clase política berciana no Consello comarcal e nos concellos.

            Non podemos rematar sen recordamos que o galego tamén reclama o seu espazo político ante a Unión europea. Nas instituciois europeas xa está ben presente o portugués, idioma tan vinculado co galego por historia. Porque un berciano galegofalante cando visita Portugal non se sente foráneo cando comprende os escritos, cartelaría e sinais lusas, apesar das diferenzas fonéticas e gráficas ocasionais que poidamos atopar. En fin, que os novos recoñecementos políticos para o galego van ser moi positivos tamén para O Bierzo, pois servirán para prestixiar socialmente o noso idioma e tomar máis conciencia do noso bilingüismo secular.

O Bierzo, setembro de 2023.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

jueves, agosto 24, 2023

O BIERZO MÁIS GAITEIRO.

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL.


O BIERZO MAÍS GAITEIRO,

Por Javier Lago Mestre.

Na rexión do Bierzo a gaita galega cada día ten máis prestixio. Velaí a súa presencia nas festas populares, nas bandas de gaiteiros, nos grupos etnomusicais, etc, ademais medran os novos gaiteiros que saen das escolas municipais. Hoxe os nosos gaiteiros teñen que competir no mercado coas outras músicas de moda (pop, rock, electro, iberoamericana, anglosaxona, etc). E, no eido tradicional, seguen as desputas históricas entre gaiteiros e tamborileiros por acadar o protagonismo na música tradicional.

            Os antigos gaiteiros xa tiveron que defender a súa música fronte aos seus opositores. Recordemos por exemplo as resistencias da Igrexa que tentou botar fóra as gaitas das festas relixiosas. A gaita foi mal vista polos clérigos porque, para eles, tiña unha clara simboloxía sexual, coma órganos sexuais masculinos. Por iso representa a música profana fronte á relixiosa.  E se a gaita tende a moverse ceibe, moi solta, todo é provocación erótica, na xoldra festiva, ante os ollos da oscenidade.



            A Igrexa tratou de imponer a súa ideoloxía relixiosa. A nivel musical, primaba unha música celestial, representada polos dignos órganos, fronte ás advenedizas gaitas populares. A gaita galega estaba moi presente no bispado de Astorga, nas comarcas do Bierzo e Valdeorras. Pois ben, aínda no ano 1903 continuaba o debate sobre o uso da gaita nas funciones relixiosas. Sabemos isto grazas a un texto publicado no xornal católico, “La Luz de Astorga”. Neste lemos que, segundo unha Instrucción sobre música sagrada (1903), do papa Pío X, a gaita, “por ahora la tenemos como prohibida”, aunque os bispos, “verán a su tiempo si puede permitirse o por lo menos tolerarse este instrumento”. O redactor clerical valora a súa mala influencia instrumental, “en el disloque de los bailes, el descuaje de los báquicos magostos y el delirium tremens de las bodas”. Como nota final negacionista para a gaita, comenta que, “de momento a callar…”.

             Mais a persecución da gaita xa viña de séculos atrás. Así os cregos composteláns, que tiñan posesiois no Bierzo, propuxeron a confiscación das gaitas ás autoridades locais (1736), “y porque suelen hacer las romerías más por diversión que por devoción, llevando instrumentos músicos como punteros, gaitas, adujes, sonajas, etc” (Pegerto Saavedra, 1994).   Polo que toca ao noso Bierzo ocidental, Olivier Soto Abella recolle documentación parroquial sobre o uso de gaitas en actos relixiosos.

            Para executar esta campaña represiva de la cultura popular, foi fundamental o traballo dos visitadores do bispo de Astorga nas freguesías bercianas. Nesta dinámica eclesial sabemos do visitador do mosteiro de S. Pedro de Montes que proibe as danzas na ermida da Aquiana (1697) e na igrexa do cenobio (1702) (Vicente Fernández Vázquez, 2003). No século XVII atopamos algún gaiteiro acompañando as danzas da Oitava do  Corpus en Ponferrada (Pilar Saenz de Tejada, 1994). En Vilafranca, durante a celebración do Voto da Inmaculada Concepción (1626), houbo “toques de campanas, tamboriles e gaitas” (V. Fernández Vázquez, 2003).



            A chamada literatura popular berciana recolle tamén abondas coplas gaiteiras. “Ai! gaita, canto te quero, canto te quero, gaitiña, miña xoia, miña bruxa, miña meiga, miña amiga”. Nas festas populares teñen máis sona coas gaitas, “a mellor festa galega ten que lucir un gaiteiro”. Incluso entre as localidades xorden os piques musicais, “En Vilasumil tamboril, en Sorbeira máis gaiteira”. Os poderes locais tamén en desputa, “campás por gaitas, e cregos por danzantes”, son os concellos rurais contra as freguesías.

            Por suposto, no século XIX as gaitas estiveron presentes nas festas das vilas e aldeas bercianas. O escritor Antonio Fernández y Morales recolle nos seus escritos varias referencias aos gaiteiros bercianos (Villafranca y la vendimia, O San Roque en Paradela, O gaiteiro de Sorribas…). Nos programas festivos de Vilafranca non faltaron as gaitas, “contratación de gaiteros de Tribes, Os Trintas” (El Eco de Santiago, 1902). Cando os vilafranquinos preparan a viaxe en tren para celebrar o Día regional de León, lemos “ya están dispuestos los gaiteiros” (Proa, diario de Falange, 1939). Na romaría da capela de Quintela do Bierzo, “simpáticos gaiteros amenizaron la romería” (xornal La Provincia, 1924).



            Outro tanto aconteceu en Ponferrada. Nas sucesivas festas da Encina non faltan os gaiteiros. Casos dos programas festivos de 1893 e 1908. Anos despois lemos “tradicional procesión de la Virgen de la Encina, asistiendo a ella las autoridades locales, bandas de música y los gaiteros” (La Correspondencia de España, 1912). Desde Galicia recoñecese a presenza de gaiteiros no Bierzo, “gaiteros de Palencia y del Bierzo que alegrais las fiestas aldeanas” (Boletin Monumentos de Ourense, 1913). Nos programas festivos das décadas de 1950 e 1960 contaron coa presencia de novos gaiteiros en Ponferrada.

O Bierzo, agosto de 2023.


 



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

miércoles, agosto 09, 2023

O NOSO IDIOMA GALEGO DO BIERZO

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL


O NOSO IDIOMA GALEGO DO BIERZO,

Por Javier Lago Mestre.

Por mor dos documentos contidos nos tumbos dos mosteiros bercianos (Carracedo, Cruniego, Espiñareda e Montes) sabemos da existencia da nosa lingua galega. Os acontecementos políticos de finais da Idade Media influiron nas relaciois lingüísticas. Referímonos á derrota militar do conde de Lemos que señoreaba esta rexión, e o posterior control por parte da Coroa cos chamados Reis Católicos. Este novo poder político supuxo a progresiva castelanización. Aínda así o idioma galego seguíu presente na fala popular, a toponimia, a literatura oral, etc. Xa no século XVIII, grazas ao erudito frei Martín Sarmiento, os seus estudos filolóxicos determinaron os vencellos do galego co idioma portugués.

A CONCEPTUALIZACIÓN LINGÜÍSTICA.

            Hoxe hai un maior acordo sobre o que falamos no Bierzo, o idioma galego. Atrás restan os debates sobre a definición lingüística. Recordemos cando algúns dicían falar o chapurreao. Esta especie de mestura lingüística que non define nada. Por certo, concepto que tamén utilizan en Aragón para referirse á súa problemática lingüística (aragonés, catalán...). Ben, para outros hai diversas falas (ancarés, fornelo, pachuezo, torenes…) inconcretos localismos, entre galego e leonés, supoñemos.



            Algúns escritores bercianos apuntaron a expresión dialecto berciano. Son os casos de Antonio Fernández y Morales (século XIX) ou o filólogo Francisco González González. O primeiro dicía que entre o galego e o berciano había semellanzas e diferenzas, “entre el gallego i su dialecto berciano, hai diferencias mui marcadas”. Tamén indica que “las particularidades que separan el Berciano de los dialectos i subdialectos gallegos hermanos suyos”. Deixa, pois, claro que hai demasiadas vinculaciois entre o galego e o seu berciano.

            Polo que toca a Francisco González, establece as zonas de influenza entre as linguas galego e leonesa. Do encontro territorial entre ámbalas dúas fixa o seu dialecto berciano. Por suposto, non hai neste dialecto unidade lingüística porque hai dous idiomas veciños en contacto estreito, segundo el. Desde posturas leonesistas, políticas e culturais, xorde a expresión dialecto galegoleonés. Por suposto, ningún investigador serio defende a existencia destes supostos dialecto berciano ou galegoleonés.

            O catedrático Francisco Fernández Rei estableceu bloques lingüístico para o galego do Noroeste peninsular. No bloque oriental xorde a área central, que abrangue: O Courel, O Bierzo, Ancares e Cervantes. Pola súa banda, a filóloga Ana Seco Orosa fixou as chamadas líneas isoglosas lingüísticas do galego na nosa rexión berciana. Chegados a este punto a maioría da poboación xa non discute a existencia do galego, sendo a mesma lingua que falan en Galicia.



A CONCRECIÓN LINGÜÍSTICA.

            Temos visto algo do dialectismo galego máis enriba. Para algúns a existencia do dialectismo casa mal coa necesaria normativización lingüística. O dialectismo ten unha orixe histórica, propia da evolución das linguas (desde a Idada Media até a actualidade). Ademais existe a cuestión da territorialidade. Hai diferenzas lingüísticas entre vales e comarcas no galego do noroeste peninsular. Velaí a existencia de diferenzas léxicas cando damos nomes ás plantas ou mailos animais. Algo totalmente normal entre falantes tan alonxados.

            Para evitar problemas de comunicación entre falantes dunha mesma lingua, casos de vigueses, monfortinos e bercianos por exemplo, necesitamos normativizar o idioma común. Houbo que crear un diccionario e unha gramática para todos. Os filólogos tiveron que fundamentar o léxico, as regras gramaticais, a fonética ou a morfosintaxe do idioma galego. Cando usamos termos xurídicos, médicos, técnicos, dixitais, etc. necesitamos precisión terminolóxica para a boa comprensión verbal e escrita, e evitar erros interpretativos. Velaí o fundamento da existencia da normativa galega.

            Por certo, as normativas lingüísticas poden e deben evolucionar como o ten feito o diccionario da Real Academia Española (RAE) ao longo dos séculos, desde o XVIII. A Real Academia Galega (RAG) fixo reformas que achegan cara ao idioma portugués. Ben vistas pola maioría porque son linguas irmás con grande vinculación histórica e na actualidade.



            A normalización lingüística procura a galeguización nos distintos eidos sociolingüísticos. Referímonos ao ensino, administración, xustiza, sanidade, dixitalización, etc. Cando hai dous idiomas en contacto (castelán e galego) tenden a cumprir funciois diferentes (diglosia). A lóxica procura que ámbalas dúas linguas teñan iguais funciois. Por iso hai que normalizar os ámbitos lingüísticos para o idioma menos empregado ou minorizado polas políticas públicas, caso do galego.

            Non se pode recuperar unha lingua minorizada sen axuda, por medio dos ditos procesos de normativización e normalización. O máis importante é dar á lingua en situación de inferioridade novas funcionalidades. O galego secularmente estivo restrinxido ao mundo rural, agrogandeiro, que determinou o seu dialectismo territorial. Agora tratamos de ofrecer ao galego novas funcionalidades (técnicas, dixitais, internacionais, etc). Cada vez vese máis nas redes sociais a presenza do galego. No Bierzo medra a demanda deste idioma nos centros escolares. O seu alumnado quere estar ben preparado idiomáticamente, ante as universidades veciñas, as ofertas profesionais variadas, as viaxes ao estranxeiro, etc.

            Non podemos rematar, sen dicir que o galego do Bierzo posibilita as comunicaciois en Galicia mais tamén en Portugal. Sabemos das diferenzas parciais entre o galego e o portugués (léxico, fonética ou gramaticais). Agora ben, non cabe dúbida que saber galego facilita a comunicación en Portugal. Co galego do Bierzo resulta máis doado moverse por Lisboa, Braga ou Porto. Ninguén pode negar que a reciclaxe lingüística, cara ao portugués, é máis doada para un berciano galegofalante que para un castelán de Valladolid. Deste xeito, o idioma galego convértese en idioma internacional co portugués. Máis funcionalidade imposible!.

O Bierzo, agosto de 2023.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

martes, agosto 01, 2023

A TOPONIMIA GALEGA DAS LOCALIDADES BERCIANAS.

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL.


A TOPONIMIA GALEGA DAS NOSAS LOCALIDADES,

Por Javier Lago Mestre.

Na rexión berciana existe desde a Idade Media a lingua galega. Por suposto, este idioma está moi presente na actualidade, na onomástica (nomes, motes, alcumes…), hidrónimos, orónimos, fitónimos, etc. Nesta ocasión queremos tratar dos chamados epónimos que fan referencia aos nomes de lugares. Estes na nosa rexión berciana son abondosos. Recordemos os nomes de vilas, barriadas ou barrios. En un nivel máis pequeno, as quintas, brañas, alzadas, malladas, etc que tamén foron poboadas por gandeiros.

            Na toponimia maior salientamos os nomes de concellos. Son os casos da Veiga de Valcarce (non Valcarcel), Valboa, Trabadelo, Barxas, Oencia, Sobrado, Vilafranca do Bierzo, Corullón, Toural dos Vaos, Cacabelos, Carracedelo, A Ponte Domingo Flórez, Carucedo, Borrés, Arganza, Cabanas Raras, Camponaraia, Sancedo, Fabeiro, A Veiga de Espiñareda, Candín, Peranzaes, etc.



            Convén ter en conta os outros moitos nomes de localidades menores tamén en galego. Abrangue varias denominaciois, pedanías, barrios, lugares ou anexos. Xestoso, Busmaior, Paraxis, Ruideferros, Teixeira, Aira da Pedra, Vilela, Vilafeile, Soutelo, Soutoparada, Prado de Paradiña, Pobradura de Somoza, Ponte de Rei, Teixedo de Ancares, Naraiola, Vilaboa, Pieiros, Quilous, Rioferreiros, San Xoan de Palozas, etc.

            Outras denominaciois son os corónimos, que fan referencia a nomes de espazos xeográficos amplos (rexións, comarcas, vales…). Por suposto, temos a rexión do Bierzo, que abrangue outras comarcas. Velaí A Cabreira, Aguiar, Valcarce, A Somoza, Ancares e Fornela. Doutros tempos son as denominaciois comarcais da Cabreira alta (Truitas), Lousada (A Baña) e A Ribeira (A Ponte), Ulver (Cornatelo), Valdoza (Valdueza), Compludo, quintería de Montes, etc.



            Abraiante é a presenza da microtoponimia galega. Son os numerosos exemplos de hidrónimos (ríos, regos, regueiros…), orónimos (montes, outeiros, lombos, etc), litónimos (pedras, roqueiros…), fitonimos (carballeiras, soutos, piñeiros, devesa do Fabeiro…), zoónimos (lobeiras, oseiras, etc.

            Outros topónimos fan referencia a vías de comunicación (carreiros, sendeiros, corredoira…), explotaciois agrogandeiras (eiros, liñares, hortos, agras, brañas, morteiras, etc), fortificaciois (castros, castelos, coroas, etc.

O Bierzo, agosto 2023.


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

OS ATAQUES LEONESISTAS AO GALEGO DO BIERZO.

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL.


OS ATAQUES LEONESISTAS AO GALEGO DO BIERZO,

Por Javier Lago Mestre.

Todos ben sabemos do complexo xogo político entre os partidos. Dereita contra esquerda, constitucionalistas contra nacionalistas, etc. Iso si, cando chega a hora dos pactos políticos para gobernar, quedan ao marxe as ideoloxías e gaña o pragmatismo. Existen dous grandes partidos estatais, ademais doutras formaciois uniformizadoras (Vox, Ciudadanos, Upd…), nacionalismos periféricos e mailos rexionalistas. Neste caso queremos salientar un exemplo peculiar. Trátase do partido Unión do pobo leonés (Upl), un partido rexionalista que defende a segregación do seu país leonés (LE-ZA-SA) da Comunidade autónoma de Castela e León.

            Recientemente a Upl remesou un texto aos medios de comunicación no que critica os intentos de rotulación en galego da toponimia do Bierzo. Segundo eles, a Xunta de Galicia non ten competencias lingüísticas para facelo. Por iso acusan dunha nova invasión cultural galega que eliminará as consideradas súas falas locais leonesas (fornelo, ancarés...). Tamén teiman no presunto colonialismo cultural nas terras leonesas que impoñerá o galego aos cidadáns.



            Razón pola cal, o galego para os leonesistas é un idioma foráneo que en nada se semella ao seu galego local. Segundo eles, o galego é o de Santiago, normativizado, tan diferente ao galego dialetal berciano. Para eles, a súa fala galegoleonesa non ten relación co idioma galego. O único certo é que Galiza e O Bierzo compartimos lingua e entendemento mútuo, algo do que carecen no Leste leonés.   

            Por suposto, ese leonesismo político agocha a presenza da cultura galega no Bierzo desde a Idade Media. Mais os historiadores coñecemos os tumbos dos mosteiros bercianos (Carracedo, Cruniego, Espiñareda…) e galegos (Samos, Oseira, Cebreiro…), onde atopamos centos de documentos cos nosos topónimos en galego. Sen embargo, na Idade moderna progresa a castelanización toponímica nos censos fiscais e catastros. A consecuencia é que hoxe teñamos que vindicar A Veiga de Valcarce, Barxas, Vilafranca, Valboa, etc. A microtoponimia ten resistido mellor, ainda que a despoboación ameaza a súa memoria coletiva. Pola contra, a Lei do réxime local de Castela e León aínda obriga a que a denominar os concellos en castelán (artigo 24.1). 



            Cando a dita Upl fala de invasión política descoñece que desde O Bierzo demandamos a colaboración da Xunta de Galicia con preguntas parlamentarias. Tamén queremos a participación da Comisión toponímica de Galicia que ten investigado tanto na normalización toponímica. Os colectivos galeguistas sabemos da importancia das instituciois públicas, propias e alleas, na proteción do galego. Velaí a reclamación dun convenio ou protocolo xurídico entre Xunta, Junta e Consello comarcal berciano que regule a colaboración con medios persoais, técnicos e económicos conxuntos. La Lei da Comarca do Bierzo recolle a mención expresa á “protección e fomento do galego”, que ben se pode realizar coa restauración toponímica galega.

A REVIRADA POLÍTICA ANTIGALEGA.

            A Upl ten por costume atacar sen medida a lingua galega do Bierzo. Lembramos cando se recoñeceu o idioma galego no Estatuto de autonomía de Castela e León (ano 1999), daquela se falaba da imposición da presunta oficialidade. Cando chegou o ensino do galego aos colexios e institutos (2000), críticas de colonización e obrigatoriedade de dito idioma foráneo. Logo asistimos ao intento da Upl de eliminar a mención do galego no Estatuto de autonomía de Castela e León (2005). No seu momento non faltaron as críticas á RTVG pola súa misión de aculturización antileonesa. Hoxe voltan á carga, acusan infundadamente de rotulación forzosa da toponimia galega no Bierzo. O derradeiro delirio leonesista ten sido un cartel da Upl juventudes. Neste carteliño xorde unha man co debuxo da bandeira galega que apresa un mapa do Bierzo, co lema “fuera la garra gallega”. Todo é pura dinámica política antigallega e, á vez, antiberciana.



            Para a revirada dinámica leonesista hai un plan político de afastar máis O Bierzo de León, co fomento da cultura e lingua galegas. Os seus inimigos son claros, A Xunta, o nacionalismo galego e maila Junta de Castela. Estes tres xuntos fan a pinza política ao illado leonesismo. Ademais, os galeguistas do Bierzo son a quinta columna que cuestionan constantemente a existencia das esencias leonesistas (historia, territorio, cultura…). Baixo esta agresiva ideoloxía leonesa, convén saber que a Upl ten escasa representación política e menor apoio social na comarca. Para nada esta desesperada reación terá consecuencia negativas nos procesos de normalización do galego no Bierzo que seguerán paseniño no século XXI.

O BIERZO, AGOSTO DE 2023.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

lunes, julio 31, 2023

LA ROTULACIÓN TOPONIMICA EN GALLEGO EN EL BIERZO.

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL. 


LA ROTULACIÓN TOPONÍMICA EN GALLEGO.

Por Fala Ceibe do Bierzo.

El colectivo cultural Fala Ceibe do Bierzo apoya los intentos de recuperar la toponimia berciana en idioma gallego. Por eso rechazamos las recientes críticas del partido Upl ante la colaboración de la Xunta de Galicia para restaurar la toponimia tradicional berciana. Conviene decir que en Galicia existe la Comisión toponímica que ha estudiado profusamente la toponimia gallega del Noroeste peninsular. Así pues, esta Comisión conoce muy bien la toponimia berciana, por su semejanza con la gallega. Nuestros topónimos tienen sus parejos en Fornelos de Montes, Vila franca de Xira (Portugal), Vilela da Rúa, Bembibre do Bolo, Soutelo de Montes, Barxas de Moraña, Somoza da Estrada, etc.

RETORCIDA POLÍTICA ANTIGALLEGA.

            La Upl tiene por costumbre atacar sin medida la lengua gallega de El Bierzo. Recordamos cuando se reconoció el gallego en el Estatuto de autonomía de Castilla y León (1999), se hablaba de la imposición de la oficialidad. Cuando llegó la enseñanza del  gallego a los colegios e institutos (2000), críticas de colonización y obligatoriedad de dicho idioma. Luego asistimos al intento de la Upl de eliminar el gallego en el Estatuto de autonomía de Castilla y León (2005). Ahora acusan infundadamente de  rotulación forzosa de la toponimia gallega en El Bierzo. Todo es pura dinámica política antigallega, y a la vez, antiberciana.

            Los filólogos castellanos, leoneses y gallegos coinciden en sus estudios que en El Bierzo se habla gallego desde la Edad Media. Ante esta verdad incuestionable, de nada vale devaluar este idioma gallego. Unos hablan de indefinido chapurreao, otros de un presunto dialecto gallegoleonés, sin fundamento filológico, y para más confusión, son mezcla de hablas leonesas (fornelo, ancarés…). Incluso hay etnógrafos  que ven mal alterar esas falas antiguas porque se pierde su objeto de investigación. Todos ellos pretenden conservar esas esencias culturales leonesas, tan tradicionales, hasta su muerte claro. Ante tanta confusión foránea, los bercianos lo tenemos claro, “falamos idioma galego”, una lengua con presente y futuro.



LOS TRABAJOS INSTITUCIONALES.

            Para recuperar nuestra toponimia gallegoberciana hay que preguntar a los vecinos. El idioma gallego oral tradicional bien sabe de Barxas, Vilela, Valboa, Varcarce, Teixedo de Ancares, Quilous, Hornixa, Pieiros, etc. Para más saber, consultar la documentación medieval de nuestros monasterios (Carracedo, Cruniego,  o Espiñareda). En sus viejos escritos podemos leer San Xoan de Palozas, Castelo de Cornatelo, Toural dos Vaos, Viladepaos, etc. Otras consultas toponímicas se pueden hacer en los censos fiscales y catastros. Los historiadores bien sabemos de la evolución toponímica, que se castellaniza con el paso de los siglos. Recordamos Devesas de Ponferrada, devesa do Fabeiro (Carracedo), Compostela pasa a Compostilla, Fontesnovas, Ponferrada no se leonesiza, ni tampoco Cruz de Ferro, etc.

            Defendemos la colaboración entre Galicia y El Bierzo en la recuperación de nuestra toponimia. Convendría la firma de un convenio o protocolo administrativo entre la Xunta, Junta CyL y el Consejo Comarcal en materia toponímica. Con dicho instrumento jurídico se podrían coordinar los esfuerzos y los medios materiales, personales, investigadores y económicos. Todo ese trabajo se concretaría en la elaboración de un catálogo toponímico, señalización, mapas, etc. Pero mucho nos tememos la falta de coherencia política cuando en la Junta de CyL gobiernan los que defienden el uniformismo cultural castellano frente a la pluralidad lingüística de España. 



LA HERMANDAD CULTURAL.

            El Bierzo y Galicia compartimos una misma lengua y debemos colaborar en mantenerla, como herencia común. Desde el Este de Foncebadón defienden el aislamiento territorial de El Bierzo. De ahí los impedimentos políticos y legales que  tratan de imponer. El gallego está reconocido expresamente en el Estatuto de autonomía de Castilla y León, “gozará de respeto y protección la lengua gallega en los lugares en que habitualmente se utilice” (art.5.3). Proteger el gallego es su enseñanza, su uso administrativo, su utilización en medios de comunicación, su visibilidad toponímica, etc. Falta mucho por hacer para normalizar el uso del gallego en El Bierzo. Pero avanzamos lentamente, con paso firme, aunque con cierta oposición desde León y Castilla.

            Tenemos muy claro que no estamos dispuestos a aislarnos culturalmente de nuestros hermanos gallegos. Sabemos que queremos un idioma gallego normativizado para favorecer la comunicación plena, entre provincias y comarcas alejadas, sin renegar del llamado dialectismo territorial. Por otra parte, la normalización lingüística exige ampliar los ámbitos de uso, administrativo, digital, comercial, educativo, etc. Por eso estamos dispuestos a relacionarnos más con Galicia en este siglo XXI, sin olvidar Portugal, que convierte nuestro idioma en internacional. Gracias a nuestro gallego de El Bierzo nos acercamos al espacio lusitano, a pesar de ciertas diferencias fonéticas o léxicas. Así pues, ¿quien puede decir que nuestro gallego no sirve para nada?.

O Bierzo, julio de 2023.

Portavoz de Fala Ceibe,

Javier Lago Mestre, tfno. 695344293.


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

domingo, julio 30, 2023

REFORMA DE LA LEY DE LA COMARCA 2024.




PROPUESTA DE REFORMA

DE LA LEY DE LA COMARCA DE EL BIERZO,

(33 ANIVERSARIO DE LA COMARCA)

Esta propuesta de reforma comarcal es un texto abierto, y se hace público para que los ciudadanos aporten sus modificaciones (falaceibe@yahoo.es). El texto final será presentado en marzo de 2024 cuando se celebre el 33 aniversario de la primera Ley de la Comarca. Gracias anticipadas por vuestra colaboración.

INTRODUCCIÓN.

(…) El Bierzo ha sido provincia en dos períodos históricos. En 1486 los Reyes Católicos aprobaron la provincia de El Bierzo controlada por los corregidores a lo largo de toda la Edad Moderna. Posteriormente, durante el Trienio liberal se creó la provincia de Villafranca, mediante aprobación en Cortes en 1821. Tras la supresión de la provincia de Villafranca, en 1833, continuaron las demandas provincialistas de El Bierzo. Desde mediados del siglo XIX se concedió un partido administrativo para El Bierzo, con efectos gubernativos, judiciales y fiscales. Villafranca también contó con el reconocimiento de una zona militar.

            (…) La autonomía de El Bierzo se basará en las aspiraciones históricas provincialistas y en las necesidades de mayor descentralización. La trayectoria provincial comentada deberá guiar futuras reclamaciones. Se exigirá la debida proporcionalidad en la prestación de servicios públicos para evitar agravios frente a  otras provincias con menor población y centros urbanos (Avila, Segovia, Zamora y Soria).

SIMBOLOGÍA.

(…) El Día de El Bierzo se fija el 8 de septiembre. En los actos festivos se dará  protagonismo a la participación directa de los municipios bercianos de forma sucesiva y anual. Otro tanto se hará con las juntas vecinales de la región.

(…) La bandera oficial de El Bierzo se llama Cruceira con el aspa roja y fondo blanco y azul. El escudo oficial de El Bierzo representa la llamada Cruz de Peñalba.

(…) La lengua gallega es histórica de El Bierzo y será objeto de protección y fomento progresivo. Deberá tener un uso administrativo en los entes locales.

Cuando se declare la oficialidad de la lengua gallega, en el Estatuto de autonomía de CyL, se deberá modificar de inmediato el texto de esta Ley regional en lo referente a la matería lingüística para adaptar la normativa al nuevo estatus.

La toponimia deberá reconocer las lenguas gallega y leonesa en sus ámbitos territoriales.

La capital administrativa de El Bierzo será la ciudad de Ponferrada. Villafranca tendrá reconocimiento como capital cultural.

TERRITORIO.

(…) La Comarca de El Bierzo estará formada por los siguientes municipios (…)

Las vinculaciones históricas, culturales y lingüísticas permitirán nuevas relaciones con comarcas limítrofes (Laciana, Cabreira, Carballeda y Valdeorras).

La delimitación de las subcomarcas bercianas se establecerá por el Consejo comarcal.

La Comarca de El Bierzo será reconocida expresamente por las instituciones foráneas, caso de mapas, documentación, internet, gráficos, etc. Esta visualización será muestra del debido respeto institucional.

RELACIONES EXTERIORES.

(…) El Consejo comarcal berciano podrá presentar iniciativas legislativas ante las Cortes de Castilla y León en defensa de sus intereses.

El Consejo comarcal establecerá relaciones con las instituciones de Galicia en base a sus vinculaciones históricas, culturales, lingüísticas, vecindad, comunicaciones, etc.

ORGANOS DE GOBIERNO.

(...)

COMPETENCIAS.

(…) Fomento de la democratización interna mediante consultas populares, iniciativas ciudadanas, etc.

FINANCIACIÓN.

(...)

RÉGIMEN ELECTORAL.

(…) La tradición democrática en El Bierzo viene de la Edad Media con la existencia de las juntas vecinales de las localidades. Juntas formadas por los cabeza de familia que persistieron a pesar de la creación de regimientos urbanos y de los sistemas políticos antipedáneos.

(…) Los consejeros serán representantes por elección directa para favorecer la democracia ciudadana y fortalecer la legitimidad del Consejo comarcal. 


LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL


tp://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

sábado, julio 29, 2023

VIÑETAS DESDE EL BIERZO RETRANQUEIRO



VIÑETAS DESDE EL BIERZO,
por Javier Lago Mestre,
autor libro El Bierzo provincial.






vi
















mBERBERCIANIhttp://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

domingo, julio 23, 2023

OTRO CONSEJO COMARCAL BERCIANO.

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL


OTRO CONSEJO COMARCAL BERCIANO,

Por Javier Lago Mestre.

Recientemente se ha formado un nuevo Consejo comarcal berciano. Su presidente ha declarado que está dispuesto a reformar la Ley de la Comarca de 1991. Esperamos que a lo largo de su mandato sea capaz de cumplir con su promesa. Para ello necesitará poner en práctica una dinámica política reivindicativa nada fácil.

            La reivindicación comarcal deberá tener en cuenta a los sujetos políticos. Nos referimos a que la Junta de Castilla y León está formada por dos partidos, Pp y Vox, que no pensamos que apoyen una nueva reforma de la Ley autonómica que regula la Comarca. Vox es una formación que defiende la estatalización, frente al autonomismo territorial, como antes lo hicieron otros, casos de Ciudadanos y Unión progreso y democracia. En fin, se presenta un difícil juego político de negociaciones entre contrarios políticos.



CONTEXTO JURÍDICOLEGAL.

            No podemos pasar por alto el contexto legal que condiciona el funcionamiento del Consejo comarcal berciano. Como bien podemos suponer, la Constitución protege la existencia jurídica de ciertas instituciones frente a otras. Es el caso de las comunidades autónomas, provincias y municipios. Mientras que otras, comarcas o mancomunidades, ocupan una posición de subordinación, esto dificulta su funcionamiento. Así se constata en la Ley de haciendas locales (2004) que restringe el financiamiento de las comarcas (art. 155). Y si analizamos la Ley de bases del régimen local (1985) comprobamos como se recortan las potenciales competencias comarcales frente a los municipios (art. 42.2). Incluso la Ley del régimen local de Castilla y León (1998) ignora las comarcas en su articulado, ¡increíble!.

            Después de mucha presión política y social, durante la transición democrática, El Bierzo consiguió la aprobación de la Ley de la Comarca (1991), tras la presentación de varios proyectos fallidos. Una deficiente Ley que ha sido modificada posteriormente. El bercianismo político supo presionar para reforzar la protección legal de nuestra Comarca. Nos referimos al reconocimiento expreso en el Estatuto de autonomía de Castilla y León. Así aconteció en la reforma estatutaria de 2007, “regulará la Comarca de El Bierzo” (art. 46.3).

            El mencionado reconocimiento legal y estatutario de la Comarca berciana supone que las Cortes de Castilla y León no puedan suprimir nuestra institución comarcal, gobierne quien gobierne. Recordemos que el partido Vox se propone eliminar las instituciones menores de esta Comunidad autónoma, y entre ellas podría estar nuestra Comarca, para venderlo políticamente a su electorado. Pero la supresión de la Comarca necesita mayoría absoluta de los votos en Cortes Generales, para modificar la Ley orgánica comentada. Un éxito político berciano que impedirá recortes de nuestra autonomía territorial.



            La Ley de bases del régimen local reconoce expresamente servicios públicos, para “satisfacer las necesidades y aspiraciones de la comunidad vecinal” (art.25). Está claro que El Bierzo sufre de esas necesidades administrativas derivadas del excesivo centralismo histórico. No se entiende que en pleno siglo XXI ciudades como Zamora, Soria, Avila y Segovia disfruten de servicios públicos superiores a Ponferrada, que tiene mayor población que las urbes castellanas. Esto son privilegios históricos derivados de la organización provincial de 1833.

            Y ya que hablamos de historia. Conviene recordar que El Bierzo disfrutó de reconocimientos provinciales en dos períodos históricos bien diferentes, Edad moderna (1486) y Trienio liberal (1821). Posteriormente, tras 1833 se reclamó la recuperación de la institución provincial. Y el Gobierno central concedió, en la segunda mitad del siglo XIX, el partido administrativo de Ponferrada, con implicaciones judiciales y fiscales. ¿Quien puede negar las aspiraciones de los bercianos de conseguir una institución territorial con mayor autonomía política?.

            La Junta de Castilla y León alega que ya cumplió, aprobando la Ley de la Comarca. ¡No es suficiente! hay que desarrollar su articulado en el tema del traspaso o delegación competencial. ¿Y la financiación? El Consejo comarcal tiene unos recursos totalmente condicionados a la voluntad política de la Junta de CyL. No nos vale con decir que ahora le toca a la Diputación leonesa y a los ayuntamientos para que deleguen en el Consejo comarcal. Lo cierto es que la Junta de CyL fomenta las mancomunidades en El Bierzo que compiten con la política supramunicipal del Consejo comarcal. Por otra parte, no se puede entender la creación de áreas funcionales y mancomunidades de interés general (2013), por el Gobierno regional, mientras existe ya la Comarca de El Bierzo. ¿Tienen lógica estas variadas políticas territoriales?.



            Seamos sensatos, las instituciones consolidadas (Junta CyL, Diputación…)  compiten con las nuevas (Comarca), ante la potencial pérdida de influencia social, territorial y económica. De ahí la necesidad de forzar la reivindicación, con la negociación política y la paciencia temporal. Las resistencias institucionales siempre existirán. Así no podemos entender que la Diputación leonesa no reconozca en sus mapas gráficamente la Comarca de El Bierzo, que tiene un reconocimiento legal tan diferente a sus comarcas rurales. Dicha Diputación, en su Museo de los pueblos leoneses, oculta la cultura diferencial berciana, en lo que se refiere al idioma gallego. Diputación que ignora la lengua gallega en cualquiera de sus publicaciones. Estos ejemplos demuestran su política discriminatoria secular con las singularidades de El Bierzo. Manipular a los leoneses es uniformizar la provincia sin reconocer las peculiaridades bercianas (institucional, cultural, idiomática…).

O Bierzo, julio de 2023.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es