viernes, marzo 31, 2023

DIMES E DIRETES ENTRE O BIERZO E LEÓN.



DIMES E DIRETES ENTRE LEÓN E O BIERZO.

por Javier Lago Mestre,

autor libro EL BIERZO PROVINCIAL.

CONTRARIEDADES, 2023.

“Legio romana,

contra Bérgida temida.

León medieval,

pero Berizo condal.

Antes tebaida berciana

Que obispado legionense.

Foncebadon, ese mojon

entre Leoneza y El Bierzo.

1486, provincia berciana

denigrada por la historia leonesa.

1821, Vilafranca provincial,

1833, León anexional.

Fablas leonesas non progresan,

Bierzogal máis territorial.

Cultural leonesa de tercera,

Ponferradina divina.

La política comarcal,

Frente a su uniformismo provincial.

La Cruceira máis ondea,

la leoneza racañeira”



REXIONAIS, 2023.

“Comarcas silestes

Sientes el presente.

A Cabreira estremeira

sen boas carreteiras.

Máis illada Aguilana do Bierzo.

Mentres a Dipuleón abusón

con la inversión.

Laciana reclama

desatada comunicación norteña.

Su dialecto patsuezo

falan os ribaseiros.

Fornela e Ancares tan abadengos

mais rebeldons.

O Bierzogal faladoiro tradicional,

revive revirado.

Grandeza Boeza, con Noceda proeza.

Tremoreses sin reveses con Cepeda.

Todo es regional por natural

e historia vecinal”.



COMARCAIS 2023.

Laciana alza galana su verderola.

El Bierzo tnato esfuerzo,

cruciero e irredento.

La Cabreira non prospera

por León tan abusón.

Valcarce padece

estrecheces ribeirás.

Boeza es proeza pedánea

que rebeldea.

Aguiar, ese mirar birollo

con Galiza. 

O BIERZO CEIBE MARZO DE 2023.


oogle.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

sábado, marzo 25, 2023

EL REAL VALLE DE ANCARES.



EL REAL VALLE DE ANCARES.

Por Javier Lago Mestre.

El Consejo Comarcal de El Bierzo va a aprobar el reconocimiento oficial del Valle de Ancares. Se trata de cambiar la actual denominación municipal del ayuntamiento de Candín. Conviene recordar que fue en el siglo XIX cuando se crearon los ayuntamientos liberales. El nuevo régimen político, posterior a la Constitución de 1812, trataba de eliminar las instituciones absolutistas. En esta dinámica se suprimieron las provincias del Antiguo régimen, caso de la histórica de El Bierzo de 1486. Mientras se crearon nuevas provincias, Villafranca (1821), aunque el centralismo se decantó por la supresión-anexión en León (1833), controladas por el Gobierno central a través de sus jefes políticos y gobernadores civiles. Además se establecieron partidos judiciales. Toda esta reforma  administrativa sirvió para rematar con la identidad institucional secular de El Bierzo.  

            Por otra parte, la nueva política suprimió los señoríos, merindades (Valcarce, Aguiar, Cornatelo…), cotos (Barxas, Corrais…), etc. Todos ellos fueron sustituidos por nuevos municipios. El deseo de las políticas centralistas de atacar el recuerdo de las instituciones anteriores (señoríos) impuso otras denominaciones no tradicionales para los ayuntamientos. El real valle de Ancares pasó a ser Candín, Fornela por Peranzanes, A Somoza por Burbia, merindad de Aguiar por Sobrado y Oencia, merindad de Valcarce por A Veiga de Valcarce, merindad de Valdueza por s. Esteban de Valdueza, etc.

            Tierra de Ancares es una denominación territorial que encontramos en la documentación medieval y que estuvo vinculada inicialmente al castillo de Fresnedelo. Fue realengo, pasó a depender del obispado de Astorga (1206) y luego con monasterio de s. Andrés de Espiñareda (1317). Tras establecer los llamados Reyes Católicos los corregidores en Ponferrada, éstos ejercieron su jurisdicción real sobre ciertos territorios eclesiásticos (A Somoza maragata, Los Barrios de Salas, etc. En la documentación de la Edad moderna leemos Real valle de Ancares.



            El valle de Ancares estaba formado por 9 localidades. Los censos fiscales se refieren expresamente, “nombre es conocido en esta tierra y provincia”, es decir, mención a dos unidades territoriales, valle de Ancares y provincia berciana. A nivel político, en el valle eligen popularmente sus cargos propios, casos del procurador general, juez y alcalde de hermandad. Dichos representantes populares, posteriormente eran ratificados por el corregidor real de Ponferrada. En el siglo XVIII los papeles hablan del ayuntamiento de Valle de Ancares y de la casa del ayuntamiento (1777). También podemos leer sobre el nombramiento del escribano del número “del valle de Ancares, provincia del Bierzo” (1775).

            Toda esta organización institucional servía para la defensa de los intereses generales del real valle. La institución castellana de la Mesta (ganadera) traía sus rebaños de ovejas merinas hasta las sierras bercianas. El valle de Ancares tuvo que pleitear contra la Mesta que trataba de aplicar su jurisdicción privilegiada mediante audiencia en la villa de Veiga (1624). Incluso El procurador general del valle rechazó a ciertos alcaldes que realizaron los empadronamientos de hidalgos y que quedaban exentos de contribuciones fiscales locales (1808).

            También el valle de Ancares reclamó sus privilegios fiscales ante la Corona de Castilla en base a la pobreza del territorio. Así aconteció en su oposición a las contribuciones y repartimientos para el arreglo de puentes foráneos (1773). Los censos fiscales nos recuerdan que sus habitantes no pagan ciertos impuestos reales, “dicho común servicio ordinario y extraordinario por gozar todos los vecinos de previlegio de hijosdalgo” (Ensenada, 1752). No acontecía lo mismo con las alcabalas (impuesto sobre el comercio). Este arbitrio estaba cedido a los marqueses de Villafranca, y lo gestionaba el procurador general del valle, siendo el encargado de llevar la recaudación a la tesorería del castillo de Ponferrada.



            Por supuesto, las comentadas instituciones colectivas del valle de Ancares tuvieron diversas funciones (políticas, fiscales, militares, judiciales, etc). Del trabajo político comunitario surgió un derecho consuetudinario vallego que comprendía una amplia normativa agraria, ganadera, forestal, hídrica, etc. que evitó diversos problemas entre las nueve localidades vecinas.

            En 2023 el valle de Ancares quiere recuperar su denominación tradicional y darle categoría de oficialidad municipal. El topónimo Ancares ha sido utilizado por territorios vecinos, caso de la llamada comarca gallega dos Ancares, incluso modificado parcialmente cuando se utiliza como Los Ancares leoneses. Los topónimos pueden ser modificados por diversas razones, históricas, políticas, lingüísticas, económicas, etc. Estas diversas dinámicas pueden incluso deslocalizar los topónimos antiguos. En la Edad moderna existía la tierra gallega de Cervantes que ahora se llama Os Ancares. Más recientemente, los llamados Ancares leoneses se extienden por Fornela, Ancares y A Somoza. El valle de Ancares quiere reforzar su identidad territorial al recuperar su denominación tradicional, reforzar su proyección exterior y evitar los ejemplos de deslocalización.

O Bierzo, marzo de 2023.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

sábado, marzo 11, 2023

O GALEGO NO BIERZO. AS ADMINISTRACIOIS PÚBLICAS.



GALEGO NO BIERZO.  AS ADMINISTRACIOIS PÚBLICAS.

por Xabier Lago Mestre, autor do libro EL BIERZO PROVINCIAL. 

            A lingua galega no Bierzo necesita un uso administrativo que favoreza a súa normalización. No ensino público o galego xa está presente desde 2001. Para acadar isto houbo antes que negociar a aprobación de resoluciois políticas, no Congreso dos deputados (1997) e nas Cortes de Castela e León (2000), a prol do ensino do galego no Bierzo. Hoxe hai carencias pola falta de recoñecemento da obriga de ofertar o ensino do galego en tódolos centros escolares do Bierzo occidental (casos da Veiga de Valcarce, Quilous, Carracedelo, Fabeiro, etc).

            O Consello comarcal do Bierzo segue sen admitir o uso administrativo parcial do galego. Intentouse este recoñecemento no regulamento orgánico, mais non foi aprobado (2020). Moi importante sería a creación dun servizo lingüístico no dito Consello comarcal. Este servizo podería asesorar aos concellos e xuntas veciñais no uso administrativo do galego.

            Hai outras administraciois públicas que no futuro deberían permitir o uso parcial do galego. Referímonos á Deputación leonesa, na súa delegación berciana, ou as propias Cortes de Castela e León ou o Procurador do Común. Nesta dinámica pasiva non se entende que a Cátedra de estudos leoneses (Universidade de León), o Instituto leonés de cultura (Deputación leonesa) e mailo Instituto de cultura de Castela e León (Burgos) pasen da nosa lingua galega, cando son entes públicos pagados por cartos de todos. Velaí a necesidade de sinar protocolos de colaboración interadministrativos coa Xunta de Galicia para executar estas demandas lingüísticas. O obxectivo final ten de ser o recoñecemento de oficialidade para o galego do Bierzo, no Estatuto de autonomía de Castela e León, o que obrigaría ao uso administrativo deste idioma.        



AS ACTIVIDADES ECONÓMICAS.

            As empresas privadas procuran os beneficios económicos. A falta de uso do galego polas empresas demostra que non recadan cartos co seu uso. Temos o exemplo dos medios de comunicación tradicionais (radios, tv, xornais e dixitais) que son reticentes a permitir o uso do galego. Quizais tamén cavilen en que non hai demanda desas informaciois galegueiras. A nosa alternativa está en internet, co uso do galego en redes sociais, páxinas web, blogues, etc. 

            Hai outras actividades comerciais que comezan a ter presente o galego de xeito parcial. Temos os casos de certos comercios con títulos en galego (bares, tendas…), ou incluso a oferta de certos productos (agrarios como mel, viños, castañas, etc). Outro sector é o artesanato (cestería, madeira, etc), baseado nos oficios tradicionais. A nivel turístico, a presenza do galego no Bierzo pode favorecer as relaciois con Galiza en zonas veciñas coma Os Ancares, O Courel, complexo aurífero das Médulas, Camiños de Santiago e Inverno, Gran senda do río Sil, etc. A cultura galega común pode favorecer a chegada de turistas de Galiza e ser máis aproveitado polas empresas do Bierzo (restauración, hoteis, transportes, etc).



A CODA.

            Partimos de que somos unha minoría cultural asoballada pola aculturización que provoca a maioría castelá. Agora ben, en poucos anos temos feitos varios avances (ensino, recoñecemento legal, prestixio social, etc), e hai posibilidades de acadar futuros obxectivos reivindicativos (novos falantes, dixitalización, oficialidade, uso administrativo, etc). Sen embargo, nos podemos esquecer os atrancos como a despoboación das zonas rurais, o envellecemento dos falantes, o afastamento do resto da comunidade galega do noroeste peninsular, etc.

            De cara ao futuro temos que tomar conciencia da necesidade de modernizar o idioma galego para adaptalo á dixitalización e mailo medio urbano que concentrará a maior poboación no século XXI. Hai unha clara ameaza da cultura tradicional galega do mundo rural, por mor do despoboamento e desenvolvemento da economía capitalista (explotación da terra, auga, subsolo, ventos, etc).

            Resulta fundamental o apoio que atopemos na Galiza administrativa. Os tres territorios estremeiros dependemos das dinámicas culturais, lingüísticas, dixitais e políticas que tomen os poderes da Galiza. Desde O Bierzo hai que bater contra o illamento forzado pola fronteira administrativa. Velaí outro xeito de resistencia política que procura vincallos con partidos, propios e foráneos.   

            Pola outra banda, haberá que mirar para o portugués e o brasileiro, polo que representan nos niveis demográfico, territorial e dixital. En relación aos neofalantes, temos que saber vender unha lingua moderna, funcional e internacional, moi capaz de axudarlles no seu progreso educativo e profesional.  



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

miércoles, marzo 08, 2023

BIERZOGAL MÁIS INSTITUCIONAL.

 



BIERZOGAL MÁIS INSTITUCIONAL,

Por Javier Lago Mestre,

autor libro EL BIERZO PROVINCIAL.

Un ano máis celebramos o Día do galego no Bierzo. O 9 de marzo festexamos o nacemento de frei Martin Sarmiento, o grande erudito do século XVIII, vencellado coa nosa rexión. Os falantes sentímonos moi fachendosos por manter a vitalidade da nosa lingua tradicional. Idioma que nos une con Galiza e que se fai internacional co portugués. Neste senso os bercianos temos que valorizar máis a importancia de ver a nosa lingua normalizada nos territorios lusófilos.

            Durante séculos o galego do Bierzo estivo restrinxido nos eidos familiar, veciñal e rural. Sucesivas políticas estatais mermaron o uso institucional do galego ante a oficialidade do castelán. Ademais, desde a metade do XX a emigración económica forzou a masiva perda de falantes. Sen embargo, coa mudanza deste milenio chegou a hora de reivindicar dereitos lingüísticos. Velaí o recoñecemento do galego do Bierzo no Estatuto de autonomía de Castela e León e tamén na Lei autonómica da nosa Comarca.

            A nivel institucional salientamos o caso do ensino do galego. As comunidades escolares demandaron poder estudar galego nos seus centros. Tras moita presión social, as autoridades educativas cederon e permitiron ofertar galego. Aínda houbo que agardar a sinatura dos protocolos entre a Xunta de Galicia e a Junta de Castela e León para executar a necesaria política educativa. Así o alunado berciano xa pode demandar o ensino do galego de xeito voluntario.



            Agora ben, os problemas escolares continúan. Non se entende que no Bierzo occidental, territorio histórico galegofalante, haxa hoxe centros escolares onde non se oferta este idioma. ¿Por qué non se imparten clases de galego na Veiga de Valcarce, Quilous, Carracedelo, Fabeiro ou na Veiga de Espiñareda?. A razón é clarexa, ainda hai resistencias internas nos propios centros escolares á oferta lingüística galega. Isto é así polos medos ao bilingüismo, prexuízos persoais, etc. Por todo isto hai que esixir que o galego sexa de oferta obrigatoria nestes centros, e de demanda voluntaria para o seu alunado.

            A política oficial sempre trata ás minorías lingüísticas con trampas. Non nos queren conceder dereitos lingüísticos plenos, através da declaración de oficialidade para o galego. Por iso xogan cos falantes, e recoñecen dereitos linguïsticos parciais, moi restrinxidos. Con esta peculiar estratexia política foránea o uso institucional do galego nas administraciois públicas é mínimo.

            Na rexión berciana temos varias instituciois locais, casos do Consello comarcal, concellos e pedanías. Por suposto hai que deixar aparte a Deputación de León, que gasta cartos públicos para a promoción do leonés mais nada para o galego. O seu Instituto leonés de cultura considera o noso idioma foráneo. Para León os bercianos somos leoneses cando pagamos os seus impostos, e perigosos galegueiros cando falamos nosa lingua.



            As anteditas tres instituciois locais non teñen diñeiros para o uso administrativo do galego. Alén desta problemática hai que unir esforzos. O Consello comarcal ben podería crear un Servizo lingüístico de fomento do uso administrativo do galego nos entes locais bercianos. As súas funciois serían de tradución, ensino  para empregados públicos, elaboración de documentos bilingües, páxinas web, redes sociais, propaganda institucional, etc. Por suposto, convén sinar un novo convenio interinstitucional coa Xunta de Galicia para crear ese Servizo lingüístico berciano.

            Os nosos entes locais poden facer moito máis polo galego. Recordemos que hai unha toponimia que debe ser protexida. A nosa lingua galega tradicional fundamenta os nosos topónimos históricos. Sen o recoñecemento político e xurídico pode ser progresivamente castelanizada. Así acontecera cos castrapos, río Valcarcel, castelo de Cornatel, Barjas, Sotelo, Pereje, etc. Necesitamos a colaboración da Comisión toponímica de Galiza para normalizar os nosos nomes históricos.

            Se queremos normalizar o noso idioma galego no Bierzo necesitamos a axuda de Galiza. Illar a nosa cultura galega por problemas políticos é unha condena de morte. Temos o caso do turismo rural. Vilafranca tiña que aproveitar máis os vincallos galegueiros. Son os salientables casos de frei Martín Sarmiento, etnoturismo e mailo señorío Lemos-marquesado (castelos, mosteiros…) que ben poderían atraer centos de turistas galegos coa axeitada difusión interrexional.



            A promoción turística conxunta con Galiza cómpre facela. Referímonos aos casos dos Ancares, Serra da Enciña da Lastra, explotaciois romanas das Médulas e Valdeorras, minas wolfran, rota Sileste, camino de inverno, etc. Non podemos rachar territorios vecinos por políticas aloucadas feitas en Valladolid e León. A lóxica turística non ten lindeiros administrativos no alto das serras comentadas. Que o que une o turismo non o desfagan as políticas localistas. Necesitamos recuperar roteiros comúns e continuados, con sinalización na lingua tradicional galega. Novas estradas e camiños que beneficiarán tanto a Galiza coma ao Bierzo.

            De remate, outras instituciois menores poderían facer máis polo galego. O Instituto de Estudios Bercianos e mailo Consorcio da Reserva da Biosfera dos Ancares non usan o galego. Sabemos que fan a recompilación do patrimonio inmaterial, caso dos léxicos tradicionais. Mais, de nada serve recoller verbas illadas fóra do seu contexto idiomático, é dicir, da lingua galega na que inseren o seu significado e funcionalidade. Incluso se convocan concursos de investigación (Antonio Estevez) e non se admiten traballos en galego. Chegarán os tempos renovados.

O Bierzo, marzo de 2023.


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es