sábado, enero 27, 2024

A TELEVISIÓN DE GALICIA NON SE VE NO BIERZO.

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL


A TELEVISIÓN DE GALICIA

NON SE VE NO BIERZO,

            O Coletivo cultural Fala Ceibe do Bierzo está a recibir varias queixas de veciños da cidade de Ponferrada para comentarmos que non se pode ver a Televisión pública de Galicia desde fai varios días. Hai lóxicas dúbidas sobre se este é un problema temporal, pola nova recomposición das canles televisivas, ou resulta estrutural pola alteración permanente da recepción da TVG na rexión do Bierzo.

            Velaí a razón desta denuncia de Fala Ceibe para que se recupere de xeito definitivo a recepción do sinal da TVG no Bierzo. Todos ben sabemos da importancia que ten esta televisión pública para manter os vincallos culturais e lingüísticos coa Comunidade Autónoma de Galicia. Por iso estamos dispostos a facer o que sexa para recuperar a recepción da TVG no Bierzo. Hoxe remitimos este comunicado áos medios de comunicación, para logo continuar co aviso aos partidos políticos e instituciones públicas correspondentes, de Galicia e Castela e León.



A CAMPAÑA ELEITORAL DE GALICIA.

            Tamén aproveitamos esta denuncia sobre a falta de recepción da TVG no Bierzo para contactar cos partidos políticos presentes na campaña eleitoral ao Parlamento de Galicia. Por mor das relaciois históricas, culturais e lingüístics entre Galicia e O Bierzo pedimos profundar nelas cara ao futuro.

            A TVG debería ter máis atención informativa co Bierzo, para isto poden establecerse de xeito fixo os seus correspondentes nesta rexión, ou asinar convenios de colaboración informativa coa TV de Castilla y León que ten sede específica no Bierzo. Sempre será mellorable a información da TVG sobre os territorios estremeiros de Eonavia, O Bierzo e A Seabra, todos eles de fala galega. Para nada queremos illarnos da  comunidade galegofalante do noroeste peninsular nos niveis televisivo e dixital. Por iso pedimos axuda de novo contra as dinámicas afastadoras e as políticas derivadas de artificiais fronteiras administrativas que hoxe sufrimos.



            Nos debates políticos de Galicia, ante as eleciois parlamentares do 18 de febrero, as relaciois culturais cos ditos territorios estremeiros tamén teñen de estar presente. Nosa supervivencia lingüística futura depende das relaciois normalizadas con Galicia. Teimamos en que non queremos illarnos culturalmente de Galicia, apesar de estar separados políticamente. Reclamamos unha vez máis a axuda foránea e veciñal para poder existir como territorios galegofalantes no século XXI. Pódese facer máis por manter a irmandade cultural entre Galicia e os ditos tres territorios esttremeiros. Necesitamos vontade política e menos medos a traballar polo idioma galego común.

            Pola banda do Bierzo, reclamamos axuda de Galicia para fomentar o galego nos entes locais, caso do Consello comacal, concellos e pedanías. Por iso temos clarexo que hai que crear un Servizo lingüístico comarcal canto antes. Cómpre asinar xa un protocolo de colaboración Xunta de Galicia e mailo Consello comarcal berciano. Temos pendente a recuperación da toponimia galega no Bierzo. A Comisión toponímica de Galicia e o Consello comarcal poden comezar a investigar, coa axuda do Instituto de Estudos bercianos e universidades galegas por exemplo. En fin, que hai moito que facer, mais falta vontade política dual, mentres a demanda social bilingüe medra cada día máis.

O Bierzo, xaneiro de 2024.

www.obierzoceibe.blogspot.com


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

viernes, enero 26, 2024

O ENTROIDO NA REXIÓN DO BIERZO

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL



O ENTROIDO BERCIANO,

Por Xabier Lago Mestre.

De novo chega o entroido que ten moito raízame porque descoñecemos a súa antiga orixe. Posiblemente esta festa de inverno sexa máis pagana ca cristiá. Dende logo a dureza do inverno rural (chuvias, néboas, neves, friaxe…) ben merece unha festa moi divertida coma o entroido. A relixión católica ben soubo impoñer a súa moral restritiva polo que se refire ao cumprimento dos seus mandamentos sacros. En contraposición a isto, o entroido rachado contra os poderes históricos, enténdase a igrexa, a nobreza señorial, os concellos, a xustiza real, etc.

Na rexión do Bierzo temos o entroido rural e o chamado carnaval. Este último impóñese no medio urbano das ciudades e vilas, coas comparsas e vistosas carrozas que seguen as modas conxunturais e foráneas. Así o carnaval ten caracteres semellantes en diversos puntos do planeta. Eiquí faremos mención ao entroido tradicional berciano. Referímonos ao entroido rural que aínda pervive con risco de desaparecer pola diversa casuística (despoboación, envellecemento, illamento…



Comezamos no Bierzo alto onde salientamos Noceda cos seus zarramacos vestidos de farrapos de roupas. O protagonismo é da súa vaca foira e do touro louco. Os animais vacúns foron os señores das montañas durante séculos. Outras localidades que festexan con cortexos animais son Santibáñez del Toral e Castropodame. Nesta última pasean o seu monigote enriba dun burro. Mentres en Igueña teñen o seu Maruxo, ese home vestido de muller que recorda a crítica sexual. Nos lugares gandeiros xorden figuras de pastores (Salientes) e nos industriais non faltan os mineiros tiznados de negro. Salientamos a Tremor coas súas famosas burras, figuras axigantadas que fan seus cortexos polos calexos, mentres repiten “burra, cantosa, marrana y asquerosa”. En Urdiales de Colinas as rondas serven para recadar comida polas casas que se consume no xantar máis comunal.

Pola zona ocidental do Bierzo, os maranfallos de Burbia. Eles fan pasarúas ao berro de “maranfallón, maranfallón, cara de gatín”. Os cortexos son pedigüeños de viandas, porta por porta, para facer depois as ceas comunais entre a veciñanza. As noites son iluminadas cos fachois tamén purificadores e non faltan os diaños temerosos. En Vilar de Aceiro córrese o entroido mentres se cisca cinsa ou fariña entre os veciños e visitantes. Diversión e agresividade mesturan o entroido. Hai que saber levar as brincadeiras propias destas datas porque é o prezo a pagar pola socialización tradicional. En Moreda os maragatos levan refaixos de muller, onde destacan personaxes coma a Frasca e A xoroba. As localidades de Sortes e s. Pedro de Olleros teñen os seus animais, a vaca e mailo touro,  coma símbolos gandeiros. 



Fronte ao silencio eclesial e regrado, o entoido berrador, “vello raiouco, nacido no couto, vello raiouco, nacido no couto, o día do entroido”. Por Valtuille, queiman o entroido, un moneco de palla, para o martes, mentres recitan “entroido peludo, orellas de burro”. Baixamos para atopar os carantoños de Oencia, onde plantan o pau de antroido, outro tanto acontecía en Lusío e Vilarrubín, co seu pao do meco. Mentres en Sobrado había unha batalla de fachas acendidas, entre os bos casados e os malos solteiros. Quen non recorda as xostradas e golpes que se reciben uns doutros. A limpeza non existe cando voa a cinsa do forno ou a fariña, tampouco faltan as picadas das formigas bañadas en lamas. A figuración maniquea no entroido de diversos xeitos.

Temos visto xa a impotancia da literatura oral no entroido con varios exemplos. A palabra compartida (canciois, coplas…) socializa tanto coma a diversión. Sabemos da importancia das caretas para reforzar o anonimato festivo, “en entroido, disfraz de coiro”. E visto queda a importancia do xantar comunal, mellor cun bo botelo! “entroidiño, comiches a carne, e deixaches o pan”. Todos ben saben o que acontecerá cando remate o bo entroido, o sosego obrigado e imposto, “entroido á raxeira, pascoa á lareira”. Mentres chega a represiva Coresma, que soe a música, “antroido, pandoiro, pasou por eiquí, tocando a gaita”.

A crítica social non falta no entroido, por iso os ataques represivos dos poderes. A política na diana máis crítica, “polo entroido, non hai partido, todo compatido”. As autoridades, obxetivo satírico, “o correxidor está perdido, que a xustiza está fuxida”. O caciquismo botado, “o gobernador, gran compoñedor eleitoral, seu concellal sempre servicial”. A Igexa non se librou dos ataques populares, “este é o Santo Entroido, é o santo verdadeiro, o que quere o Santo Entroido é que lle enchen o…



A resposta do poder sempre foi a represión, desde os altares ou coa xustiza civil parcializada. Os reis de España ben que se aplicaron en executar leis anticarnaval. Carlos V impuxo azotes e desterros contra os portadores d disfraces de carnaval (1523). Austrias e Borbones seguiron coas súas dinámicas represoras. O Código Penal de 1870 deixaba claro a súa oposición a levar máscaras. En tempos do franquismo, o Boletín oficial de León está cheo de sucesivas circulares contra o entroido, “suspendidas las llamadas fiestas de carnaval”, por orden del gobernador civil.

A Igrexa, sempre vixilante da súa moral. Os visitadores do bispo de Astorga, en Toreno, denunciaban que “los disfaces que suelen hacer algunas mozas en las noches de carnestolendas y otras con el abuso y apellido de farramecos” (1784). Foron moitas as localidades bercianas que tiveron que agocha as palabras entroido e carnaval para evitar as proibiciois, gobernativas e eclesiais, por iso utilizaron a expresión “festas de inverno” para burlar as autorizaciois.

O Bierzo, febreiro de 2024.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

viernes, enero 19, 2024

INFORME SOBRE EL GALLEGO DE EL BIERZO DE FALA CEIBE

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL


EL IDIOMA GALLEGO DE EL BIERZO

ANTE EL CONSEJO DE EUROPA.

El Comité de expertos de la Carta europea de las lenguas regionales y minoritarias, del Consejo de Europa, ha venido a España y se está reuniendo con representantes de las lenguas minorizadas de la península. Cada 5 años el Consejo de Europa hace un seguimiento del cumplimiento de dicha Carta europea por parte de los estados de Europa. El miércoles 17 de enero de 2024 el Comité de expertos se ha reunido con representantes del idioma gallego, caso de A Mesa de Normalización Lingüística de Galicia, asociación que ha representado también al colectivo Fala Ceibe do Bierzo. Desde El Bierzo hemos elaborado un informe sobre el gallego para su presentación a dicho Comité de expertos.

INFORME SOBRE EL GALEGO DE EL BIERZO

PARA EL CONSELLO DE EUROPA

DEL COLETIVO FALA CEIBE DO BIERZO.

            El colectivo Fala Ceibe presenta el siguiente informe sobre la situación del idioma galego en la región de El Bierzo. Este trabajo será presentado ante el Comité de expertos del Consejo de Europa, para que conozcan las carencias del trato dado a la lengua gallega de El Bierzo.

CONTEXTO DE EL GALEGO EN EL BIERZO.

            El gallego está presente en la región de El Bierzo desde la baja Edad Media. La comunidad galegofalante se concentra hoy en la zona occidental. Ante la falta de encuestas sociolingüísticas no hay forma de saber el número de falantes, aún así se fijan 35.000 falantes de forma general. Sin embargo, habría que distinguir entre los dichos hablantes y los bercianos que son capaces de entender esta lengua que son muchos miles más del total de la población comarcal (119.000 en 2023). Nuestro idioma gallego sólo se ha normalizado en los ámbitos familiares, vecinales y rurales.



            Históricamente el idioma gallego está presente en El Bierzo occidental. Este territorio no es fácil de delimitar (por límites geográficos, toponimia o isoglosas lingüísticas). Por eso demandamos que se evite la delimitación geográfica restrictiva (ríos Cúa o Sil) y que se ejecute un criterio geográfico abierto y amplio (mitad occidental de El Bierzo).

EL RECOÑECEMENTO POLÍTICO-JURÍDICO.

            Tras décadas de demandas lingüísticas, hay dos textos legislativos que recogen  el reconocimiento del galego en El Bierzo. La Leyi orgánica del Estatuto de autonomía de Castilla y León, “gozará de respeto y protección la lengua gallega en los lugares en que habitualmente se utilice” (artículo 5.3). También se recoge el gallego en la Ley de la Comarca de El Bierzo (modificación de 2010) en un texto semejante (art. 1.4).

            Por supuesto, hemos demandado la cooficialidad del gallego en El Bierzo ante las Cortes Generales de Madrid, para alcanzar los mismos derechos lingüísticos que en Galiza. También se reclama la presentación de una Ley autonómica de protección de lenguas de Castilla y León que garantice unos mínimos derechos.    



GALLEGO EN LA ENSEÑANZA PÚBLICA.

            Nuesto idioma se puede estudiar de forma voluntaria en los centros escolares de El Bierzo, en los ciclos de infantil, primaria, secundaria, bachillerato y escuela oficial de idiomas de Ponferrada. El problema es que esta lengua no es de oferta obligatoria para los centros escolares de El Bierzo occidental. Esto significa que hay centros todavía que no ofertan la lengua gallega, por lo que muchos alumnos no pueden ejercer libremente a su demanda voluntaria de estudio de gallego. Demandamos pues que el gallego sea de oferta obligatoria en todos los centros de El Bierzo occidental.

GALLEGO EN LAS ADMINISTRACIONES PÚBLICAS.

            Ante la falta de cooficialidad del gallego en El Bierzo, no hay obligación de uso administrativo del gallego en las instituciones locales (Consejo comarcal, concejos y pedanías de las localidades). A escasez de medios económicos y personales de las instituciones locales impide políticas lingüísticas. Para superar estas carencias, demandamos la creación de un Servicio lingüístico por el Consejo comarcal que fomente el uso administrativo por los entes locales comentados.

            El Bierzo depende administrativamente de la Junta de Castilla y León y de la Diputación de León que no muestran interés político por el fomento del gallego. La comentada Diputación tiene el Instituto leonés de Cultura, la cual concede una mínima subvención para el gallego. La Universidad de León crea la Cátedra de estudios leoneses que ignora nuestro gallego en sus actividades. Hace falta una Ley autonómica de lenguas de Castilla y León que fije algunos derechos lingüísticos ante las administraciones (regional, provincial, comarcal, municipal y pedánea).



LOS MEDIOS DE COMUNICACIÓN.

            Por supuesto, los medios de comunicación están todos en castellano. Solamente algunos digitales admiten el uso del gallego de forma ocasional a través de los escritos de los colaboradores. La compañía de televisión pública de Castilla y León ignora el gallego en sus emisiones para El Bierzo y Sanabria.

LA TOPONIMIA.

            La toponimia tradicional de El Bierzo occidental está presente en gallego, en el habla popular y en la documentación histórica medieval. Sin embargo la toponimia oficial está escrita en castellano. Incluso se nos obliga a tener la toponimia en castellano, por Ley autonómica del régimen local de Castilla y León (1998), “la denominación de los municipios habrá de ser en castellano, respetándose las denominaciones existentes (…) (art. 24.1).

GALLEGO EN LAS ACTIVIDADES ECONÓMICAS.

            La lengua está escasamente presente en las actividades económicas. Surge el gallego de forma ocasional en las marcas de algunos productos agrarios (vinos, hortícolas, frutícolas, etc).

LAS NUEVAS TECNOLOGÍAS.

            Resulta ser el espacio tecnológico un lugar de libertad lingüística. Por eso la presencia del gallego sin limitaciones (webs, redes sociales, blogues…). El resto de espacios públicos resultan controlados por los poderes políticos, económicos y mediáticos que impiden el uso del gallego, alegando que no hay demanda social.

O Bierzo, xaneiro de 2024.


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

lunes, enero 08, 2024

O CORREXIMENTO PONFERRADINO NO ALTO SIL.

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL


O CORREXIMENTO BERCIANO NO ALTO SIL,

Por Xabier Lago Mestre.

Durante toda a Idade Moderna (séculos XVI ao XVIII) existíu a chamada provincia do Bierzo, cuxo principal oficial real foi o correxidor de Ponferrada. Este exerceu diversas funciois, coma xudiciais, fiscais, gobernativas, militares, etc. Nesta ocasión queremos pescudar nalgunhas intervenciois dos correxidores de Ponferrada fóra dos lindeiros da dita provincia berciana. Resulta lóxico pensar que a Coroa utilizase estes correxidores para executar as súas políticas en terriorios veciños, casos de Laciana, Maragatería ou Galiza, por seren as autoridades reais máis cercanas.

               Nas comarcas norteñas interviñan normalmente os correxidores do condado de Luna e da cidade de León, como representante xudicial real nesta zona. Nun documento do ano 1512, a raíña Juana determina que “ser cumplidero a mi servicio e a hexecuçion de la mi justicia e a la paz  e sosiego desa tierra mi merçed e voluntad es que agora e de aquí adelante hesos dichos valles anden y estén juntamente en el corregimyento de la noble çibdad de León (…)”.



   Apesar do dito, tamén podía intervir o correxidor de Ponferrada nestas comarcas. Así, os veciños de Laciana, no seu continuado conflito cos condes de Luna, alegan que “no se pudo encomendar la ejecución de una sentencia al bachiller Cerralbo, teniente del corregidor de la ciudad de León, porque la justicia real más cercana al valle era la de Ponferrada que estaba a cinco leguas más próxima que la de León” (agosto de 1554).

Como vemos os propios lacianiegos recurren á xustiza berciana. O historiador Pablo García Cañón argumenta que “la red clientelar del conde (Luna) era muy amplia llegando a extenderse incluso a los oficiales reales, tal era el caso de este criado suyo, que era (…) teniente por el nuestro dicho corygidor de la dicha çiudad de León”. Así pois, o poder señorial da familia Luna tiña unhas amplas redes corruptas, territoriais e funcionais.  

En 1555 o correxidor de Ponferrada intervén no preito entre os vasalos de Laciana e o seu señor conde Luna.  Na documentación lemos que  “el teniente del corregidor de la villa de Ponferrada (…), puso en posesión del portago a los lacianiegos (…), e hizo remate de los bienes del conde”. O conde de Luna quería apoderarse dos portos montañosos que eran utilizados polos gandos (vacúns e meirinas castelás) e  que lle reportarían máis cartos privados.  



Máis tarde o correxidor de Ponferrada pasou para Murias de Paredes, ante un novo conflito co conde de Luna, para executar unha sentenza por 90.000 maravedís (1557). Outro tanto acontecerá noutra intervención do dito correxidor en Páramo de Ribas del Sil, pola cal concede posesión dos seus portos a dito concello fronte ao conde de Luna (1569).  

               Noutra ocasión, os veciños de Lago de Babia tiveron un preito coas localidades de La Cueta, Quejo e Cacabillo ante o correxidor de León. Mais os veciños de Lago tiñan gañada unha carta de comisión para que o correxidor de Ponferrada puidese intervir no dito preito (agosto de 1536). Está clarexo que os veciños enredados procuraban a mellor defensa para os seus intereses na instancia xudicial máis convinte, neste caso a berciana, sen importarlles os problemas de competencias xudiciais ou territoriais.

               O concello de Laciana tivo numerosos preitos cos señores da familia Quiñones que dominaban as comarcas do Alto Sil. Mais estes preitos son caros para os concellos e os seus veciños pobres, por iso no ano 1528 o señor García Buelta pide licencia para facer repartimiento de 40.000 maravedís entre a súa veciñanza de cara a conseguir financiamento. Cando os diñeiros non chegan, hai que facer  unha carta de obrigación con certos veciños de Bembibre e Congosto, quen lles prestan 30.000 mrs. Esta devolución do prestado non se produce en tempo, e os prestamistas bercianos preitean ante e correxidor de Ponferrada (febreiro de 1529), para que éste executase a carta de préstamos que xa tiña prescrito. O correxidor intervén e mete no cárcere a varios veciños debedores até que pagaron os seus débitos e puideron regresar ás súas casas de Laciana.



FORZAS DOS MEIRINOS DO ADELANTAMENTO LEONÉS.

               O Adelantamiento do reino de León era un tribunal territorial que interviña coma segunda apelación xuisdicional nos señoríos. O alcalde maior do Adelantamiento tiña meirinos desprazados na provincia do Bierzo. Foi o caso do meirino Luís de Yebra quen tivo problemas coa condesa de Luna, Isabel Osorio, a cal lle acusou de “personas de mal bevyr e tiranos (…)”.

               Sabemos que o dito meirino Luís de Yebra reclamou o imposto chamado xantar aos habitantes de Palacios del Sil, sen embargo seus veciños rexeitaron o pago. Non pasou muito tempo sen que o meirino do Adelantamiento se presentase de novo a cobrar o trabuco, neste caso acompañado por “fasta dosientos onbres armados con diversas armas e entro de noche en el dicho lugar e quebrando  las puertas de las casas e firieron muchos de los vesinos del dicho lugar e levaron presos quatro vecinos dellos entre los quales llevaron al alcalde del dicho lugar … a una fortaleza del dicho conde de Benavente que es en El Bierzo e a los quales… rescato por diez myll mrs (…)”. Comprobamos polo documento a dependencia do meirino do seu mentor o conde de Benavente que competía cos condes de Luna polo poder territorial. Ante esta situación comisiónase ao bacheller Tomás de Valdolunas, correxidor da vila de Ponferrada, para investigar este conflito xurisdicional (1493). Segundo todo o visto, o correxidor berciano foi comisionado xudicial e gobernativo nas comarcas do Alto Sil.

               Do ano 1679 sabemos que o correxidor de Ponferrada remesou información a Villamatín de Ribas del Sil sobre un mandato real de carácter relixioso. Trátase de que a Coroa de Castela ordena que se fagan festas en honra de certos santos coma forma de loitar contra a peste. “Mandar que los lugares del rreino que no tuvieran botada fiesta de guardar san Roque y san Sebastián como abogados de la peste lo boten, precediendo de la licencia y autoridad de los prelados que en tal caso se requiere”. O Rei e a Iglexa condicionando o lecer dos seus súbditos e feligreses.

O Bierzo, febrero de 2024.

 

 

 



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es