jueves, septiembre 27, 2018

CADERNOS BERCIANOS LÉXICO DO POBOAMENTO NO BIERZO



CADERNOS BERCIANOS, LÉXICO DO POBOAMENTO.
polo Coletivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.
falaceibe@yahoo.es

Durante o período da cultura castrexa a rexión do Bierzo tivo multitude de castros onde se asentaron as pequenas comunidades humanas. Na toponimia conservamos castros, coroas, castelos ou covas mouras. As referencias a eses castros chegaron ata a actualidade nos casos de Castropodame, Castroquilame, Castropetre, Robledo de Sobrecastro ou Castrillo de Cabreira.

  Na Idade Media as localidades bercianas teñen sido estudadas polo miúdo nos traballos de Mercedes Durany e Carmen Rodríguez. Elas dúas pescudan nas explotaciois agrarias, coñecidas como casais, granxas, solares, prazas, igrexas, cortes, cañamas ou vilas. O desenvolvemento agrario e gandeiro fíxo evolucionar esas explotaciois a outros núcleos de poboación. Así temos os lugares, os vicos-barrios, as vilas-aldea e as grandes vilas de carácter urbano. Como exemplos de vilas-aldea, Vilela, Vilagroi, Vilafeile, Vilasinde ou Vilarbón, moi diferentes das grandes vilas.


Os poderes medievais, é dicir, os bispados, os mosteiros, os señoríos laicos e a Coroa tamén fomentaron os novos poboamentos. Para iso concederon foros colectivos aos outros poboadores. Estes foron os casos de Vilafranca do Bierzo ou Ponferrada. Pequenos poboamentos son as quintarías ou quintas (existe Quintela de Valboa) que semellan facer mención ao pago dos quintos dos productos agrarios. 

Os señoríos estableceron castelos para exercer o seu poder sobre os vasalos. Lembremos os castelos de Ulver, Fresnedelo, Autares e mailos dous da Cabreira (en Truitas e Odollo). Na baixa idade Media atopamos outros tantos en Vilafranca Corullón, Sarracín, Lusío, Bembibre, Ponferrada ou Cornatelo. 


CASTELO BERCIANO DE CORNATELO.

Novos poboamentos aparecen nos casos de Villanueva de Valdueza, Vilanova do Cúa, Villanueva de Bembibre, Vilanova de Valboa e Vilanova de Santalla. Noutras localidades os poboadores son estranxeiros, en Valdefrancos ou Vilafranca do Bierzo. 

As pequenas localidades medraron con novos barrios. Mosteirós conta con tres barrios (Carballal, Lombaixo e Aira do Chao). Cabanas Raras tivo numerosos barrios, A Malladina, A Venta, O Teso, A Auga, A Devesa, Sta. Ana, Os Rubios, Abaixo, etc. O concello de Benuza posúe 11 barrios e 9 ten Castroquilame.    


As grandes vilas representan señoríos colectivos cun territorio dependente (alfoz ou jurisdicción) de decenas de aldeas. Así acontece con Vilafranca, Ponferrada e Bembibre. Esas aldeas teñen unha subordinación fiscal, comercial e militar da súa vila capital. A isto engadimos a xerarquía derivada da capital señorial, no marquesado de Vilafranca, no condado de Lemos ou no condado de Alba de Liste.

Das explotaciois gandeiras derivaron pequenos núcleos de poboación. Foron temporais a maioría, caso das brañas. Aínda existen A Braña de Valcarce, As Brañas de Susañe ou Brañuelas. Outras referencias gandeiras son as cabanas, tivemos as desaparecidas Cabanas do Fabeiro (na devesa entre Ponferrada e Carracedo) e as Cabanas do Portiel de Don Fernando (hoxe Cabanas Raras). Referencias gandeiras estacionais foron as alquerías, alzadas e malladas.

A revolución liberal do século XIX rematou co réxime señorial. Desapareceron os señoríos e creáronse os concellos constitucionais, aproveitando as grandes vilas señoriais. Os concellos rurais desputaron pola capitalidade. Os Gobernos centrais xerarquizaron as localidades, quitando poder aos concellos tradicionais e establecendo un número mínimo de veciños para os concellos constitucionais. No censo de 1857 clasifícanse os chamados pobos, de menor a maior, en casaríos, aldeas, lugares, vilas e cidades. As pequenas localidades loitaron por acadar máis poder político e así conseguiron o recoñecemento institucional das pedanías (1924).


MAPA DA PEDANIA DE CABANAS RARAS.

No século XX, o desenvolvemento económico capitalista na rexión do Bierzo trouxo un crecemento para as localidades mineiras, por mor da inmigración, casos de Fabeiro, Toreno, Ponferrada, Bembibre, etc. Incluso tiveron que crearse barriadas mineiras, espontáneas ou organizadas polas empresas. Tamén xurdiron desputas entre algunhas localidades pola capitalidade municipal, casos de Parandois e Toural dos Vaos ou Congosto e S. Miguel de las Dueñas. Na segunda metade do século XX, ante o crecemento dos servizos urbanos, apareceron as urbanizaciois e os polígonos industriais.

WWW.OBIERZOCEIBE.BLOGSPOT.COM
O Bierzo, setembro de 2018.

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

lunes, septiembre 24, 2018

CADERNOS BERCIANOS, LÉXICO VIARIO.


CADERNOS BERCIANOS. LÉXICO DAS VÍAS DE COMUNICACIÓN.
polo coletivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.

Coñecemos ben as vías de comunicación terrestres modernas. Salientamos as estradas, sexan locais, provinciais ou nacionais, por onde circulan os autos e camiois. De maior capacidade son as autoestradas con varios carrís. Nas ciudades e as vilas temos as rúas, as prazas, os cruzamentos, as ruelas,  as calexas e os calexos.

Nas localidades rurais do Bierzo occidental hai outras denominaciois das diversas vías de comunicación. Así xorden as corredoiras ou camins de carros, ademais das rodeiras. Tamén había camíns temporais cara ás terras de cultivo durante tempos de labranza ou colleita, eran coñecidos como carrieiras. Outros desta caracterización subían ata os agros temporais das searas e as bouzas. 


Os camíns rurais podían dirixirse a lugares moi concretos, casos dos muíños, as fontes, os lameiros, as brañas, as malladas, as airas, os batáns e mailas ferrerías. Os treitoiros estaban nas costas das montañas e servían para baixar os feixes de leña. Os soutos dos castañeiros e as carballeiras eran atravesados por camíns que facilitaban a súa explotación.  

Outros camíns históricos foron os carreteiros (de maragatos) e de ferradura. Os camíns coñecidos como dos galegos correspondían aos utilizados en tempos de sega cara a Castela polos naturais de Galiza. O camín real era o principal e atravesaba as localidades.

As altas serras montañosas podían ser atravesadas polos portos e as coladas. Recordemos que nas nosas brañas de Ancares, A Cabreira e Gistredo acudieron durante séculos os rebaños de ovellas meirinas de Castela e Estremadura. Estes animais movíanse polas cañadas, os cordeis e as veredas (tamén brea en dialectal). Case que todas as localidades bercianas tiñan gandos que se levaban mediante veceiras, polos camíns rurais, aos pradoiros comunais.


Camíns máis pequenos foron o camín peonil (existe o casarío de Peón xunto ao río Sil), o sendeiro, o vieiro, etc. Na toponimia berciana atopamos pousadeiros como lugares de descanso. Xorden tamén outros lugares de parada, como Paradasolana, Parandois, Paradadesouto, Soutoparada e Paradaseca.

Convén ter en conta os vellos camíns rurais que atravesaban as nosas serras da Enciña da Lastra, Os Cabalos, O Courel e Os Ancares. As pequenas vías de comunicación servían para unir as localidades de comarcas veciñas de Galiza e O Bierzo. Caso peculiar foi o territorio chamado O Marquesado de Valdeorras, baixo a dependencia señorial e comercial de Vilafranca. Tamén había camíns cun carácter relixioso polos que se facían as romarías ata os santuarios (Fornela, Burbia…) e as ermidas a onde viñan os galegos e os asturianos.


As vías de comunicación tiñan que pasar polos abundantes ríos da rexión do Bierzo. Velaí a presenza de grandes pontes de Ponferrada, Cacabelos e Vilafranca. Mais tamén existían outros máis pequenos, os pontelos de madeira, sobre os regueiros. O topónimo Toural dos Vaos fai referencia aos vaos que nos ríos Sil, Cúa e Burbia permitían o paso dos carros e dos gandos na estiaxe.

O Bierzo setembro de 2018.
Coletivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

sábado, septiembre 22, 2018

LÉXICO SOBRE O ARBOREDO BERCIANO.l


CADERNOS BERCIANOS. LÉXICO DO ARBOREDO.
Coletivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.
falaceibe@yahoo.es

O patrimonio arbóreo do Bierzo sempre foi fundamental para a existencia dos bercianos. Os diversos árbores tiveron un aproveitamento peculiar que paga a pena coñecer polo miúdo. 

O TEIXO sempre tivo un forte compoñente simbólico. Representaba a eternidade e por iso xurdía nos cemiterios e santuarios. Lembremos o caso do teixo de S. Cristóbal de Valdueza.  No Bierzo salientamos os teixedos de Burbia e Cantexeira. Incluso dá nome a varias localidades como Teixedo de Ancares ou Teixeira da Somoza. A súa dura madeira servía para facer armas e ferramentas. As pólas (ramaxe)  utilizábanse no Domingo de Ramos. A toxicidade do teixo aproveitábase como veleno.

O CASTAÑEIRO é fundamental na economía rural. A toponimia berciana fálanos da súa abundancia, Castañoso, Castañeiras, Turienzo Castañero, etc. Ten múltiples funciois: alimentación das persoas e dos animais, a cortiza resulta medicinal, a madeira para mobles e vigas, das pólas faise cestería, etc. Os soutos de castiros xorden á esgalla, Soutoparada, Soutogaioso ou Paradadesouto. A explotación destes soutos estaba ben regulada polos concellos rurais mediante as ordenanzas consuetudinarias.


A FAIA non é abundante no Bierzo. O faixal de Busmaior destaca sobre o resto pola súa beleza outonal. Antigamente producía oleo para guisar tralo tratamento nos muíños. O seu froito tamén servía para a alimentación das piaras de porcos mediante monteiría. Moitos arados e xugos foron feitos con esta madeira.

AS ENCIÑAS tiveron as súas amplas devesas. Salientamos a devesa do Fabeiro en S. Pedro de Devesas ou a serra da Enciña da Lastra. Tamén se coñece no Bierzo como xardón ou carrasca. As súas landras, pólas e follas alimentaron durante séculos aos animais. Outros aproveitamenos foron a madeira, a forraxe e as leñas de grande poder calorífico. Esta árbore tamén tivo un forte poder simbólico. Relixioso nos casos da Virxe da Enciña. Foi o lugar das xuntas dos concellos rurais.

A SOBREIRA (alcornoque) é unha árbore de orixe mediterránea. As sucesivas landras serven para alimento do gando, caso dos gochos. O gando vacún tamén se aproveitaba das follas e landras. Non podemos esquecer a elaboración ancestral do carbón vexetal. A cortiza desta árbore servía para facer trobos de colmeas de abellas gardados nos cortíns ou alvarizas.


O CARBALLO presentábase en formaciois de carballeiras. Os seus aproveitamentos foron variados: as piaras de porcos comían as landras, o carbón vexetal, as leñas para as lareiras, a cortiza e mailas pólas eran utilizadas como curtentes para os coiros, a forraxe de inverno para o gando caprino, a boa madeira para a construcción de casas, etc.

A NOGUEIRA coñecese no Bierzo tamén como cuncheira, nocedal ou noceda. Na toponimia temos Noceda do Bierzo ou Noceda da Cabreira. A súa madeira ten moita sona na carpinteiría e resiste ben os ataques dos insectos e fungos. As noces posúen gran recoñecemento alimentario con rico valor graso cardiovascular. O seu oleo facíase nos muíños. As ordenanzas concellís fixaron a obriga de prantar nogueiras polos veciños.


O FREIXO forma conxuntos de freixedos. Na toponimia berciana temos Fresnedo e Fresnedelo. A súa madeira é moi apreciada para facer mobles, escaleiras, ferramentas agrícolas, carros e xugos, etc. As follas foron aproveitadas para a forraxe invernal do gando caprino. Do seu froito xorde o oleo. Coas follas pódense facer colorantes verde e azul. Por mor do dereito de pozneira os veciños podían aproveitar a árbore e froitos mentres o chan era de propiedade comunal.

O Bierzo, setembro de 2018.
www.facebook.com/javierlagomestre

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

jueves, septiembre 20, 2018

LA REVOLUCIÓN GLORIOSA DE 1868 EN EL BIERZO.


EL 1868 BERCIANO.
por Javier Lago Mestre.
Colectivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.

Tras el pronunciamiento militar de septiembre de 1868 se inicia la llamada Revolución Gloriosa en España. Este año celebramos el 150 aniversario de esa fecha. Así pues, este acontecimiento merece un recuerdo berciano.

Ese período histórico presenta una coyuntura económica negativa con sequías y alzas de precios que afectaron gravemente a las clases populares. A nivel político el pronunciamiento militar derrocó a la monarquía española. El cambio político supuso la creación de las juntas revolucionarias, como la ponferradina, que suplantaron a los ayuntamientos. De la junta ponferradina conocemos la proclama antiborbónica de 1868. En ella se llama a los bercianos a “descansad en el celo y amor a la Soberanía Nacional de los individuos en esta Junta”. También se insiste en que “los pueblos han de salir de la servidumbre y miseria en que yacen, efecto de una administración inmoral, confusa y desordenada”.


La administración estatal centralista fue muy criticada. No podemos olvidar la peculiar democracia liberal de la época, con su caciquismo y sufragio censitario que restringía la participación popular. Por otra parte, la política fiscal estatal, con los impuestos de mercancías y personal (que sustituyó al de consumos), fue objeto de numerosas protestas. Incluso el Ayuntamiento ponferradino dimitió ante la presión fiscal y política del gobernador de León para pagar las contribuciones (1869).

El Ayuntamiento de Ponferrada se resistió ante las políticas centralistas, casos del intento de modificación de su escudo por la presencia de la corona real o de la supresión del convento de las Concepcionistas. Nuestra institución municipal intervino en mejorar la instrucción pública y democratizó la política con la creación de cuatro distritos para el nombramiento de alcaldes de barrio (M.J. García Glez. Historia de Ponferrada...


Lo más importante fue la aprobación del sufragio universal masculino (1868). La  nueva constitución favoreció la descentralización en los ayuntamientos y las diputaciones. La Ley electoral de 1870 aumentó el número de diputados provinciales (42 para León) y con más distritos electorales (42 distritos provinciales, 6 para Ponferrada). Pero la conflictividad política continuó con la presión militar del carlismo en la región.

Aprovechamos la ocasión para destacar los numerosos problemas derivados del centralismo que tuvo que soportar El Bierzo. Son los casos de la supresión del instituto de segunda enseñanza que pasó a ser colegio y de la casa cuna de Ponferrada (1888), el cierre de la audiencia (1890) provocó las posteriores protestas, y el correccional se agrega al de León (1894). 


La dinámica centralista también afectó a la creación de la Comisión de monumentos de Ponferrada. Esta institución tenía por objeto proteger el castillo de las ventas de sus materiales por parte del marqués de Villafranca, su alcaide. Pues bien, la Comisión tuvo que reclamar su reconocimiento jurídico pleno ante la existencia previa de la Comisión provincial de León (1869). El reglamento estatal de 1865 sólo admitía una Comisión por provincia, por lo que la berciana tuvo que ser sub-comisión dependiente de la leonesa (J.M. Luengo, El castillo de Ponferrada…

O Bierzo, setembro de 2018.
www.facebook.com/javierlagomeste

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

miércoles, septiembre 19, 2018

A TERRITORIALIDADE CULTURAL BERCIANA.


A TERRITORIALIDADE CULTURAL 
por Javier Lago Mestre.
Coletivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.
falaceibe@yahoo.es

Os territorios estremeiros de lingua galega poden ser considerados desde a Galiza administrativa dun xeito mellorábel. Hai un tratamento territorial que non gusta especialmente ao Bierzo. Nos estudos filolóxicos e sociolingüísticos O Bierzo non existe ante o protagonismo da provincia leonesa. Para comprender esta queixa vexamos algúns exemplos.

Se repasamos os diversos estudos dialetolóxicos comprobamos que O Bierzo non consta neles e si a referencia a León. Así acontece nas investigaciois de Zamora Vicente sobre a frontera entre o galego e mailo leonés "en la provincia de León" (1945). Carvallo Calero determina as súas 4 modalidades do galego sobre puntos  lingüísticos da provincia leonesa (1969). Ramón Mariño, na Historia da lingua galega, comenta que "nas zonas de lingua galega de Asturias, León e Zamora, onde viven aproximadamente 75.000 personas"  (1998).  


Noutra investigación sobre a lingua galega do alumnado teiman "nas franxas occidentais de Asturias, León, Zamora" (1992). Polo que toca a Fco. Fernández Rey tamén se refire a “o uso do galego en Asturias, León e Zamora” ou ao galego “na fanxa leonesa” (1998). Ana Seco Orosa ten un traballo titulado “O trazado da frontera do galego na provincia de León” (1998). Máis recentemente, Xosé Costas Glez. publicou un libro sobre os xentilicios, no cal atopamos a distribución deles segundo as provincias de Asturias, León e Zamora (2016).

Todos estes exemplos poden ser considerados pouco precisos. Cremos que non asumen a presenza do Bierzo. Falta o recoñecemento territorial axeitado porque caen nun provincialismo centralista alleo. Queremos chamar a atención sobre estes prexuizos inconscientes que fomentan a subordinación administrativa e cultural do Bierzo.


Convén dicir que as instituciois leonesas, Deputación provincial, universidade ou concellos, non teñen ningún interese  polo galego do Bierzo senón pola lingua leonesa. Entón ¿ a que vén ese protagonismo comentado dado á provincia leonesa?. León non é referente administrativo nin cultural para o galego. O Bierzo, as nosas instituciois e os falantes son os protagonistas da defesa e o fomento do galego.

Por certo, O Bierzo é un territorio cunha clara delimitación xeográfica. Desde 1486 foi considerado como provincia. Esta declaración institucional existíu ao longo de toda a Idade Moderna. Incluso foi provincia liberal en 1822 para logo ser suprimida e integrada na leonesa.  Depois a nosa vella provincia foi tamén dividida en dous partidos. Houbo un recoñecemento territorial coa mancomunidade da Comarca de Ponferrada (1969). E por fin tivo lugar a creación legal da Comarca do Bierzo en 1991.


Todo o dito é serve para reafirmar que O Bierzo ten un recoñecemento territorial, institucional e identitario especial que debe ser respeitado. Non acontece o mesmo coas outras comarcas estremeiras galegofalantes de Eo-Navia, As Portelas e Val das Ellas. Igualar, por descoñecemento, territorios tan diferentes provoca equívocos e desconfianzas. 
  
Para favorecer a irmandade cultural e lingüística entre Galiza e O Bierzo convén un mellor coñecemento mútuo. O Bierzo ten loitado históricamente por acadar un maior recoñecemento territorial e bilingüe. Velaí que non se admita ben ese comprobado ocultamento do Bierzo fronte á relevancia da provincia leonesa. Ademais, levamos séculos falando galego sen o abeiro das  instituciois foráneas. Tanto a Deputación leonesa coma a Junta de Castela e León non son protagonistas na proteción do galego senón O Bierzo.

O Bierzo, setembro de 2018.
www.facebook.com/javierlagomestre

  http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

jueves, septiembre 13, 2018

OS REFRAIS BERCIANOS DOS MESES DE SETEMBRO E OUTUBRO.


OS REFRAIS DO MES DE SETEMBRO:
polo Coletivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.
falaceibe@yahoo.es

“En setembro, sembra e cobre” (cóbrase pola venda de froitos e de novo sementeira).
"Por setembro quen teña trigo que sembre" (El Habla de Toreno, FGG.)
"Setembro, ou chea os ríos ou a auga escasea".
"En setembro arden os montes e secan as fontes".
"En setembro colle o viño e non durmas no camiño"

RECORDOS DA VIRXE DA ENCINA.
“Pasada a Encina (8 de setembro), o inverno xa está enriba”.
"Pola Encina, auga encima".
“Pola Encina, augas mil” (porque chove moito por esa data).


XA CHEGOU SAN MIGUEL.
“San Miguel (29 de setembro), ponme a alma no peso do ben”.
"Polo S. Miguel están as uvas coma o mel"
"Polo verao de S. Miguel están os froitos coma o mel"
"Polo S. Miguel o verán fastidiouse".
"Polo S. Miguel os figos son mel".
"polo S. Miguel, primeiro o noz, a castaña depois"
"O que vendima en S. Miguel bebe ben".
"Dende S. Miguel pasado, rega pouco o teu prado" (por Manuel Rodríguez y Rodríguez).
"Se queres bo mel por s. Miguel".
"Polo S. Xil (1 de setembro), xa hai que acender o candil"  (porque merman os días).

SAN MATEO ANUNCIA VENDIMA.
"Polo Mateo (21 de setembro) vendima a cheo".
"Polo san Mateu cada un vendima o seu.[13]
"Polo san Mateu ou vendimas tu ou vendimo eu.
"Polo san Mateu, sementa ti, semento eu".
"Polo S. Mateo vendimas arreo" (pleno tempo das vendimas)
"Polo S. Mateo (21 de setembro) tanto vexo coma non vexo" (pola presenza do equinocio)


----------------------------------------------------
REFRAIS BERCIANOS DO MES DE OUTUBRO OU OUTONO:

"Vrao que dura, outono asegura" (S. Castelao Diñeiro de Vilafranca).
“Por San Simón (28 de outubro) quita os bois do timón” (déixase de arar).
“Polo San Simón, quita os bois do timón na montaña, que na ribeira non”.
"Por S. Simón, xeira de cogumelos" (tempo da recolla de setas).
“Xa chega san Simón co seu varalón (vento forte)”.
"Por S. Severino e S. Servando (23 outubro) os primeiros fríos do ano"
"Por S. Severo os primeiros xeos"
"Polo S. Simón (28 de outubro) e S. Xudas mata os porcos, tapa as cubas e saca os bois das coberturas".
"Por S. Simón(28 outubro) cada mosca vale un doblón".

OS CONSELLOS AGROGANDEIROS DO MES DE OUTUBRO:
"Por S. Simón proba o viño, e o porco por San Martiño (11 novembro)".
“Polo San Lucas (18 de outubro) mata o teu porco e baña a túa cuba”.
"Na semana de S. Lucas, suca, boi, suca" (arada de outono para sementar).
"En outono, sembra o pan e bota abono".
En outubro, a boa froita podre".
"Polo outubro, bota pan e cobre"
"Polo S. Lucas (18 outubro) sementa fabucas".
"En outono, a carne cómea o seu dono" (Manuel Rodríguez y Rodríguez).
“Hasme vir á cava, e einche dar da barbada (parte do cerdo)”.
"Pra que medre ben o pan, sémbrao por s. Froilán (5 de outubro)".
"O porco no maseiro non quere compañeiro".
"Horta de outono mantén ao seu dono".
"Polo S. Marcos (7 de outubro), nin nacidos nin no saco" (os garavanzos).

O Bierzo. setembro de 2018
www.facebook.com/javierlagomeste
www.obierzoceibe.blogspot.com
http://sites.google.com/site/obierzoxa
 http://www.facebook.com/xabierlago

mestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

jueves, septiembre 06, 2018

LOS IRMANDIÑOS BERCIANOS.

LOS IRMANDIÑOS BERCIANOS.
por Javier Lago Mestre.
Colectivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.
falaceibe@yahoo.es

En el año 1467 hubo una importante revuelta antiseñorial por parte de los llamados irmandiños gallegos. Esta rebelión popular también tuvo su influencia en la región de El Bierzo. Sabemos que los irmandiños ocuparon las posesiones bercianas del conde de Lemos. Así, la columna de Pedro Osorio entró por Valcarce y la de Alonso de Lanzós por el valle del Sil. Ambas contaron con el apoyo del jefe berciano, Álvaro Sánchez de Ulloa, señor de Arganza (I.Garcia Tato, rvta. Estudios Gallegos, 2018). Tampoco debemos olvidar que hubo otra columna irmandiña que actuó en Sanabria contra el condado de Benavente (I. Beceiro Pita, El condado de Benavente).

El conde de Lemos, Pedro Osorio fue cercado en Ponferrada por los irmandiños gallegos y bercianos (septiembre de 1467). La revuelta popular buscaba derribar los símbolos del poder señorial, caso de los castillos. Por eso en El Bierzo fueron atacados los castillos de Sarrazin, Pena Ramiro, Cornatelo, Corullón y Lusio. Como consecuencia del conflicto el dirigente berciano, Álvaro Sánchez de Arganza, fue apresado y asaeteado en Ponferrada (octubre de 1467).


Ante la presión irmandiña, el conde de Lemos huyó desde Ponferrada en busca del apoyo de la nobleza leonesa. Así estuvo en el castillo de Luna, de los Quiñones. También acudió a la judería de León a vender su plata para reclutar su ejército. Además el conde estableció una alianza con el señor de La Bañeza, al casarse con su hija María de Bazán (febrero de 1468). Otra alianza estratégica se formó con el marqués de Astorga, antes su enemigo, al cederle los castillos de Sarria y Chantada, “haría la donación quel marqués le pedía por librarse de el y que cesasen las armas, mas que la haría forzado y contra su voluntad” (septiembre de 1467).

El conde de Lemos, Pedro Álvarez Osorio, buscó el apoyo de la hermandad de Castilla. Los regimientos de Ponferrada, Villafranca y Cacabelos, controlados por el conde, se dirigieron a la Junta de Madrigal (febrero de 1468) para solicitar su ayuda. Dicha Junta resolvió a favor de la recaudación de dinero y reclutamiento de gentes que serían controlados por el dicho conde (Carlos Barros, Os Irmandiños da Terra de Lemos).


La reacción señorial no tardó en llegar. La alta nobleza se organizó en defensa de sus privilegios. Así se organizaron con sus columnas desde Portugal, Galicia y Castilla. Ésta última estuvo formada por el conde de Lemos, Pardo de Cela (Mondoñedo) y Alonso de Lemos (señor de Sober y Ferreira). Todos ellos atacaron y derrotaron a los irmandiños de El Bierzo, Lugo y Lemos (E. Pardo de Guevara, Don Pedro Álvarez…).

De la posterior represión berciana sabemos que el conde obligó a los vasallos a reconstruir sus castillos, “Hi de puta, villanos, qué os hacían las mis fortalezas que estaban hechas, e si vos e los otros mis vasallos no me las derrocásedes non os las mandara hacer”.  El conde de Benavente fue más duro pues llegó a quemar la localidad irmandiña de Cobreros, en Sanabria. Mientras Pardo de Cela insistía, “ynchiese los carballos de los dichos vasallos”. 

O Bierzo, setembro de 2018.
www.facebook.com/javierlagomestre

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es