viernes, junio 23, 2023

AVANTE NOSA TOPONIMIA GALEGOBERCIANA.

 

LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL


AVANTE NOSA TOPONIMIA GALEGOBERCIANA,

Por Javier Lago Mestre.

O Parlamento galego ten debatido sobre a problemática lingüística do Bierzo recentemente. A Xunta manifestou o seu desexo de axudar a recuperar a nosa toponimia galegoberciana. Por suposto, os falantes do Bierzo queremos que os nosos topónimos tradicionais teñan o protagonismo que lles corresponde. Porque a nosa dignidade colectiva se manifesta nunha representación cultural en galego. Mágoa que desde os poderes políticos de León e Valladolid non saiban ver que temos unha especificidade lingüística que debe ser respeitada e protexida, ainda que outros non a compartan nin a sintan.    

            Velaí a resistencia cultural que facemos acotío, coa nosa fala popular, mesturada de vellas verbas locais, fincadas na terra, propias de orónimos, hidrónimos, antropónimos, etc. Tampouco faltan as anónimas pintadas nos sinais de tráfico, como berros na noite de pedra. Non dubidamos que a visualización da toponimia é fundamental. As xuntas veciñais das localidades coñecen os seus topónimos, mellor que ninguén para recuperalos. E o Consello comarcal berciano debería comprometerse á divulgación con recompilaciois toponímicas, cartelería, novos mapas actualizados, folletos turísticos bilingües, etc. 



            Neste labor de recuperación toponímica vai vir ben a axuda da Comisión toponímica de Galicia. No traballo de campo haberá que escoitar aos vecinos, os suxeitos lingüísticos. Outra fonte de investigación será a documentación monástica que xorde na lingua galega medieval. Casos das abadías de s. Pedro de Montes, Carracedo, Andrés de Espiñareda, Cluniego de Vilafranca, Samos, O Cebreiro, etc. Os investigadores sabemos da castelanización toponímica feita cos censos fiscais da Idade moderna. Incluso os notarios e párrocos castelanizaban os nomes persoais (Castelao por Castellano, Souto por Soto, Carballo por Carbayo, etc).  

            No Bierzo os procesos históricos de castelanización son progresivos. A nosa toponimia foi trocada paseniño. Hai que ter en conta as instituciois que utilizaron a escrita en castelán como instrumento do seu poder. Daquela os oficiais (correxidores, notarios, recadadores, etc) interpretaron a realidade berciana segundo a súa visión castelá. Para os foráneos, os topónimos galegos, ante a súa complexa fonética e grafía, foron rexistrados en castelán. Por iso, Perexe paso a Pereje, o río Valcarce quedou Valcarcel ou Valcarcer, o vello castelo de Cornatelo castrado en Cornatel, a desputada devesa do Fabeiro (Ponferrada) foi desgaleguizada en Fabero, etc.



            Hai outras numerosas formas de castelanizar a toponimia berciana. Lembramos os casos dos artigos galegos que son suprimidos. As Médulas famosas soan a las Médulas, o castro da Ventosa (Cacabelos) resta en castro Ventosa, a comarca da Somoza evoluciona a La Somoza, etc. Todo moi paseniño, sen causar problemas, que as instituciois así o escriben e mandan. O idioma oficial castelán remata cos topónimos galegos sen pausa, primeiro polos maiores (comarcas, concellos, serras, cordais…) e despois os menores (oteiros, regueiros, montes…).

            Por suposto, a recuperación toponímica non vai ser conflictiva. A maioría falante castelán non quere cambios toponímicos, que si xa son oficiais, están na documentación escrita, levan décadas como tais, etc. Logo temos aos leonesistas, que defenderán o seu asturleonés ou mailas súas falas locais, etc porque verán invasiois culturais, como cando aconteceu o ensino regrado do galego no Bierzo (2000). Non faltarán eses etnógrafos foráneos que defenderán o mantemento das súas presuntas falas locais, como esencia comunicativa dos vecinos até a súa morte. E faltan os filógogos que nos traerán as reviradas isoglosas e as medidas liñas dialectais que tanto afastan. No fondo, todos eles pasan do mantemento do galego no Bierzo, nin cavilan en ter unha lingua con funcionalidade no século XXI. Trátase de fomentar o uniformismo castelán e manter modalidades lingüísticas indefinidas que só teñen valor turístico e investigador.

            Non podemos pasar por alto a lexislación que protexe o poder lingüístico castelán. O galego do Bierzo non ten categoría xurídica de oficial, sendo a mesma lingua que falan na Galiza, todo depende da raia do Cebreiro. Vaia imaxinario político-administrativo!. As Cortes de Castela e León aprobaron unha lei do régime local, no seu artigo 24.1 lemos, “la denominación de los municipios habrá de ser en lengua castellana”, queda claro!, e engade, “respetándose las denominaciones existentes a la entrada en vigor de esta Ley”, grazas por esta xenerosidade política, só faltaría ter de trocar os perigosos nomes dos concellos en galego (Trabadelo, Ponferrada por Puenteherrado, etc). Que saibas que non se pode tocar La Vega de Valcarce, nin Balboa, para nada recuperar os censurados A Veiga, Valboa ou Toural dos Vados. A devandita lei rexional ilexítima está para cumprila… sempre quedará a rebelde pintada anónima.

O Bierzo, xuño 2023.




http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

sábado, junio 17, 2023

VIÑETAS Y MEMES DE EL BIERZO.

LAS VIÑETAS DE EL BIERZO, 
 POR XABIER LAGO MESTRE.




LIBRO EL BIERZO PROVINCIAL














p://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

lunes, junio 12, 2023

LAS VIÑETAS DE EL BIERZO.

LAS VIÑETAS DE EL BIERZO, 
POR XABIER LAGO MESTRE,
autor libro EL BIERZO PROVINCIAL. 






















http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

viernes, junio 09, 2023

EL FIN DE LA PROVINCIA DE VILLAFRANCA EN 1823.


 


EL FIN DE LA PROVINCIA DE VILLAFRANCA EN 1823,

Por Javier Lago Mestre.

En el verano de 1823 se produjo el fin de la provincia liberal de Villafranca de El Bierzo. Este acontecimiento destacado merece un recuerdo y una reflexión sobre lo que supone la memoria colectiva. Nos referimos a que todavía muchos bercianos consideran que la supresión de dicha provincia se debió a las disputas entre Villafranca y Ponferrada por su capitalidad. Pero la realidad histórica fue otra.

Conviene recordar que el régimen político del Trienio liberal (1820-1823) se enfrentó al absolutismo. Esta conflictividad peninsular se produjo en plena ocupación napoleónica, cuando la guerra atacó las instituciones del llamado Antiguo (monarquía, señoríos, Iglesia, etc). Tras la derrota militar francesa, las fuerzas burguesas defendieron su régimen liberal (constitucionalismo, democracia censitaria, reforma territorial, etc). Sin embargo, las monarquías europeas se organizaron para defender el régimen absolutista. Su reacción militar fue la creación del ejército de los Cien mil hijos de san Luis que invadió España en 1823.



Los militares franceses avanzaron hacia El Bierzo al mando del general Bourke. El régimen liberal nombró a Pablo Morille, conde de Cartagena, como comandante del 4º ejército (Galicia, Asturias y León). La presencia de este ejército liberal en nuestra región ocasionó numerosos problemas a los bercianos (alojamiento, abastecimiento, transporte, requisas, contribuciones, etc). Bourke ocupa León (mayo) y se dirige al Cerezal, donde inicia negociaciones con Pablo Morille. Este militar evita el enfrentamiento militar y se retira a Lugo (26 de junio). En esta ciudad emite una proclama a favor del absolutismo, rechazando la destitución del rey Fernando VII y criticando al Gobierno provisional. Posteriormente, Bourke llega a Lugo y Morille se somete (julio). Ahora ambos militares se unen contra los focos liberales de Galicia, el militar francés ataca Mondoñedo, Viveiro y Betanzos, mientras Morille ocupa Santiago, Pontevedra y Vigo.

LA RESISTENCIA PROVINCIAL BERCIANA.

La diputación de Villafranca poco podía hacer frente al poder de los jefes militares de los dos ejércitos foráneos. En esta provincia berciana la institución provincial tenía escasez de medios personales, económicos y materiales. Quienes sí actuaron fueron las partidas realistas que ocuparon las localidades bercianas. En el caso de Villafranca, los partidarios del conde Fideli destruyeron la simbología liberal (quema de constituciones, rompieron escudos y documentos, formaron voluntarios realistas, etc). Los liberales bercianos continuaron la lucha desde las montañas, ejemplos del jefe político provincial, Nicolás de Castro, o el abad do Barco, que llegaron a recuperar temporalmente Ponferrada y Villafranca.     

La resistencia provincial berciana ante el absolutismo tenía los días contados. Las partidas bercianas estaban divididas entre absolutistas y liberales. Pero la presencia del ejército absolutista decantó la victoria de su lado. El nuevo régimen absolutista derogó la obra política liberal (decreto de 1 de octubre), con la supresión de la provincia de Villafranca. De ahí la recuperación de las instituciones del Antiguo régimen, como los antiguos corregidores. Así se repone un nuevo oficial real en Ponferrada, ”corregidor, justicia mayor, capitán á guerra, subdelegado de todas las rentas reales (…) de la villa de Ponferrada, su jurisdicción y partido” (octubre de 1823). El corregimiento ponferradino correspondía con el antiguo partido-provincia de El Bierzo de la Edad moderna.



Ante el triunfo del régimen absolutista, los regidores ponferradinos buscan el amparo real, “como capital en el partido del Vierzo, en el reino de León (…), se dirige sumiso al augusto trono de V.M. con el más ardiente entusiasmo al ver a su adorado Soberano con su cara esposa y Real familia”. Además se aprovecha este escrito municipal para recordar la pérdida provincial, “avisándole tan enorme sentimiento la mudanza de su antigua capital a pueblo menos digno, decretada por los titulados Padres de la patria en la época de desorden” (Gaceta de Madrid, marzo de 1824). En varios documentos sigue apareciendo la referencia a la provincia berciana. Así acontece cuando La Somoza reclama sus privilegios ante la Corona, “Sindico general de la Somoza de San Cosmed, de la provincia del Bierzo” (1825). El Diccionario d Sebastián Miñano, de 1826, se refiere a “montañas de Asturias, y dividen la provincia del Bierzo, del reino de Galicia”.

La supresión de la diputación de Villafranca no significó el fin de las aspiraciones provinciales bercianas. A lo largo del siglo XIX, siempre que la coyuntura política española lo permitió, los bercianos reclamaron la descentralización en nuestra región con la recuperación de la provincia histórica. Por supuesto, Villafranca y Ponferrada comandaron las diversas iniciativas, además de los proyectos provinciales foráneos (Patricio de la Escosura, Fermín Caballero, Pascual Madoz, Lucas Mallada, etc), y con reconocimiento geográfico específico (F. Fabre, R. Macias Picavea, Dantín Cereceda, etc. Por desgracia, otros debates territoriales se potenciaron (el regionalismo periférico, federalismo, regionalismo administrativo estatal, etc), dejando aparcada la reforma provincial hasta nuestros días.

O Bierzo, junio de 2023.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

miércoles, junio 07, 2023

VIÑETAS SOBRE LA REGIÓN BERCIANA.

VIÑETAS SOBRE EL BIERZO.














viernes, junio 02, 2023

VIÑETAS DE EL BIERZO, BANDA DESEÑADA DO BIERZO.




VIÑETAS DE EL BIERZO. 
BANDA DESEÑADA DO BIERZO. 






















http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es