domingo, agosto 30, 2009

POEMA VILAFRANCA DO BIERZO (1876)


POEMA A VILLAFRANCA DEL BIERZO,
Do cacabelense Antonio Fernández y Morales (1817-1896),
tirado do libro Ensayos Poéticos (1876):


Modesta, alegre, sencilla
franca villa
todos te quieren por bella;
si para sí la Castilla,
la Galicia para ella!
Tu con las dos ingualmente
complaciente,
en la vega y el cerrillo
les das, al gallego el puente
y al castellano el castillo.
Montes de cumbres nevadas
y elevadas
limitan tus horizontes,
y tiene casas colgadas
de las cumbres de esos montes.
A tus pies está tendida
y dormida
como una mansa gacela
entre el follaje escondida
la hermosa y fértil Vilela.
Frutales, castaños gruesos
tan espesos
cubren tus prados, tus valles
y el declive de tus tesos,
que sombra dan a tus calles.
¡Modesta, alegre, sencilla
franca villa,
todos te quieren por bella;
si para sí la Castilla,
la Galicia para ella! (…)


http://www.blogoteca.com/obierzoxa
www.ciberirmandade.org/falaceive
www.partidodelbierzo.com

sábado, agosto 29, 2009

POLA ESCOLA DE OUTONO DO PARTIDO DO BIERZO.


POLA ESCOLA DE OUTONO DO PARTIDO DO BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre, militante do PB.



O día 30 de setembro remata o tempo para a entrega de propostas de modificación da Lei do Consello Xeral do Bierzo. Convén o debate social e político entre todos e todas o todas sobre a mellor forma de acadar máis autonomía territorial para esta rexión estremeira. O partido do Bierzo (PB), como forza rexionalista, ten que comandar o debate político con propostas axeitadas. Neste sentido, sería convinte a convocatoria dunha xornada de debate político polo PB. Esta xornada serviría para principiarmos a andaina da necesaria Escola de outono do partido, coincidindo co inicio do curso político.


Coa dita xornada de debate sobre a reforma da Lei do Consello Xeral do Bierzo, dentro da Escola do outono do PB, se pretendería dar a coñecer os contidos fundamentais da futura Lei autoómica. A xornada pode ter un carácter interno ou aberto para o público en xeral, segundo as posibilidades económicas e materiais do PB. O máis importante da xornada é favorecer o debate social cun carácter pedagóxico sen perder a argumentación xurídica e política debidas.


Para o PB, partido que non debe perder nunca os seus vincallos coa cidadanía, é fundamental favorecer o debate sociopolítico, de cara a crearnos conciencia social capaz de provocar a movilización colectiva, necesaria en caso de presión ao poder institucional (Junta, Deputación, Cortes autónómicas…). Porque unha cidadanía sen conciencia social e desmovilizada é máis fácilmente controlable polo poder. O debate social favorece a pluralidade ideológica, sendo isto contrario ao uniformismo que procura o poder co poder mediático.


En fin que o PB non debe caer na pasividade por temor a sufrir as consecuencias perversas da desmotivación social. Poñamos pois xa ao alcance da cidadanía medios axeitados de participación política co debate social e político.

martes, agosto 25, 2009

TRASHUMANCIA EN LA REGIÓN DE O BIERZO.


TRASHUMANCIA EN LA REGIÓN BERCIANA.

Xabier Lago Mestre.



Las brañas altas de los pueblos bercianos significaron una importante fuente de ingresos para las arcas concejiles durante siglos. Así Palacios del Sil tenía alquiladas sus brañas de Degochada, Fontellada y Pedroso con cabañas de pastores durante la época estival. Por su parte Teixedo de Ancares poseía las brañas de Camposagrado y Fontaninas, en las cuales pastaban todavía los rebaños de merinas extremeñas durante las décadas de los 50 y 60, de San Antonio al día del Pilar.


Ciertos cambios, que tuvieron lugar en el siglo XIX, afectaron de forma decisiva a la organización trashumante. Uno de ellos fue la llegada del ferrocarril. En 1868 se prolonga la línea Astorga a Brañuelas, y en 1882 llega el tren a Ponferrada, con lo que las merinas se envían ya por este medio de transporte más rápido y menos costoso desde Extremadura a Astorga, evitando las cañadas Vizana y Berciana. También las reformas liberales de este siglo traen consigo la pérdida de ciertos montes concejiles y su paso al Estado por mor de las desamortizaciones o expropiaciones. El Honrado Concejo de la Mesta tuvo que reconvertirse en este siglo en la Asociación General de Ganaderos del Reino. La Mesta desapareció como tal en 1836 puesto que no se podían mantener sus privilegios por el régimen político liberal. En esta fecha desaparecieron los arbitrios locales, mientras que los montazgos ya habían desaparecido en 1758.


Volvemos a centrarnos en la región berciana para decir que le monasterio de Carracedo también practicaba la trashumancia con sus ganados. Sus rebaños de vacas pastaban en Ancares, en 1306, cuando nombra encomendero de Tierra de Cervantes al señor García Rodríguez Valcarce, mientras que su ganado ovino se asentaba en las comarcas de A Ribeira, A Cabreira, Viana y Seabra, por privilegio de 1317 del infante D. Felipe, hijo de Sancho IV, según A. Balboa de Paz (Monasterio de Carracedo, 1991).Por otra parte, el marquesado de Vilafranca poseía la Gobernación de A Cabreira y, a fines del siglo XV, por mor del montazgo del pasto de las ovejas recibía unas rentas de 40000 maravedís al año. También tenemos el desglose del número de ovejas, del año 1555, asentadas en A Cabreira, sierra de Las Verdianas (10000 ovejas), sierra de Camporromo (8000), Butargas (4000), montera Casaio (10000), valle del Lago (3000), Cuadro (3000), Cabadal (3000), mortera Vella (3000), falda y nena da Camisa (5000), según los datos de Alfonso Franco Silva (El Señorío de Villafranca… 1982).


Como centro comarcal con importancia ganadera secular destacamos a Borreis. Esta población era cruce de caminos, el que iba de este a oeste, se conocía como Camino Real de Castilla a Galiza, y el otro atravesaba de norte a sur, era el camino de los pastores que se dirigían entre O Bierzo a A Cabreira, pasando por Peón. El propio nombre de Borreis parece relacionarse con la lana gruesa de oveja llamada borena.


Los rebaños de merinas también provocaron conflictos entre los pueblos vecinos por los pastos. Así aconteció en 1786, según pleito en la Chancillería de Valladolid, porque un rebaño procedente de Ávila, situado en los pastos del lugar de Cespedosa, entre Suárbol y Valouta, pasaban a Galiza, y fueron rechazados por los vecinos de 4 aldeas de la parroquia de Donís, en Cervantes.


O Bierzo, agosto de 2009.

www.obierzoceibe.blogspot.com

miércoles, agosto 19, 2009

VER LA TDT GALLEGA EN O BIERZO.


DEMANDA PARA VER LA TDT GALLEGA EN EL BIERZO,
POR EL COLECTIVO CULTURAL FALA CEIBE DO BIERZO.


Fala Ceibe do Bierzo informa de que la desaparición de la televisión analógica impedirá ver las actuales las emisiones de la Televisión Pública Galega (TVG) en El Bierzo. Recordamos que durante años los bercianos hemos disfrutado de la programación en lengua gallega de la TVG. Los bercianos, gallego-hablantes o no, hemos conectado con ella para ver los Telexornais, Luar para los mayores, Xabarín para los pequeños, las retrasmisiones de los partidos de fútbol y demás. De esta manera los bercianos gallego-hablantes hemos podido disfrutar del único medio de comunicación televisivo que ha servido para fomentar y prestigiar nuestro idioma propio del occidente.


Con la supresión definitiva de la señal de la televisión analógica y su sustitución por la digital terrestre no podremos ver la actual TVG. Por eso demandamos a las administraciones públicas que se pongan de acuerdo para mantener la recepción de la TVG digital en El Bierzo. Se trata de que la Xunta de Galicia y la Junta de Castilla y León negocien la firma de un convenio de colaboración para que la señal de la TVG digital se pueda ver después del apagón analógico.


Actualmente se está elaborando un Real Decreto de Televisión Digital Terrestre que posibilitará ver las cadenas públicas de televisión fuera de su ámbito autonómico. Estas emisiones intercomunitarias se podrán realizar mediante el Tercer Múltiplex, canal de televisión digital. La concesión de este Tercer Múltiplex exige la firma de un Acuerdo de colaboración entre las comunidades autónomas afectadas por esas emisiones digitales. Convenio intercomunitario que debe regular las emisiones y el mantenimiento de las instalaciones por las comunidades autónomas afectadas.


En este contexto demandamos la firma de un Acuerdo de colaboración entre la Xunta de Galicia y la Junta de Castilla y León para facilitar las emisiones y la recepción de la señal de la TVG digital en El Bierzo. Otras comunidades autónomas ya están negociando la forma de compartir la señal de la TDT en provincias vecinas. Estos son los casos de la Televisión Digital de Catalunya que se recibirá en catalán en el oriente de Aragón y norte de Valencia, de la Televisión Digital de Euskadi que emitirá en eusquera en Navarra, o de la propia Televisión Digital de Madrid que podrá ser vista en las Comunidades Autónomas vecinas de Castilla-La Mancha y Castilla y León, lo que aumentará su audiencia y la contratación publicitaria.


Recordamos que esta demanda se inscribe en el deber de la Junta de de Castilla y León de apoyar la lengua gallega de El Bierzo, según lo mandado por el propio Estatuto de la Comunidad Autónoma, “gozará de respeto y protección la lengua gallega en los lugares en que habitualmente se utilice” (artículo 5.3). Además de la obligación legal de “no discriminación y el respeto a la diversidad de los distintos colectivos étnicos, culturales y religiosos presentes en Castilla y León (…)” (art. 16.23), en referencia implícita a la minoría lingüística gallego-berciana. Porque la recepción de la TVG digital permitirá claramente proteger y fomentar el idioma gallego en El Bierzo.


Vista la tradición de la recepción de la TVG en El Bierzo debemos hacer todo lo posible para que sigamos disfrutando de sus emisiones, en gallego, en nuestro territorio periférico, para poder mantener la vinculación cultural y lingüística con Galicia. Así pues, demandamos a la Xunta de Galicia y a la Junta de Castilla y León que negocien, de forma inmediata, la firma de un Acuerdo de colaboración que permita la recepción de la TVG digital en El Bierzo y la Alta Sanabria, territorios con comunidades culturales gallego-hablantes. Por eso mismo enviamos este escrito al Procurador del Común para que inste a la Junta de Castilla y León al cumplimiento de lo aquí demandado.

Ponferrada, agosto de 2009.
Xabier Lago Mestre, Pte. de Fala Ceibe do Bierzo,
Tfno. 695344293.


www.ciberirmandade.org/falaceive
www.partidodelbierzo.com

lunes, agosto 17, 2009

ENSEÑANZA DEL PORTUGUÉS EN O BIERZO.


ENSEÑANZA DEL PORTUGUÉS EN O BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre, Pte. Fala Ceibe do Bierzo.



Para el curso 2009-10 se va a potenciar la enseñanza de la lengua portuguesa en O Bierzo. Se pretende que se pueda estudiar en el tercer ciclo de educación primaria, como segundo idioma extranjero, tanto en los centros públicos como en los concertados. Para ello los centros educativos deberán presentar sus respectivos proyectos escolares, que deberán ser informados favorablemente por los Claustros y aprobados por sus Consejos Escolares.


Este Programa de Lengua y Cultura Portuguesa complementa un Convenio de 1987 firmado entre España y Portugal que permite la enseñanza de la lengua lusitana en los centros escolares bercianos desde las últimas décadas del siglo pasado. También se estudia ya portugués en la ESO y bachillerato en Villablino, Bembibre y Tremor de Arriba. Resaltamos que en la región berciana desde hace años se estudia portugués. Indicamos seguidamente la relación de centros escolares donde se aprende portugués: Bembibre (Menédez Pidal, Sta. Bárbara y Pradoluengo), Fabeiro, Granja de S. Vicente, Palacios del Sil, Páramo del Sil, Torre, Tremor de Arriba, Villablino (Generación 27, S. Miguel y Tierno Galván) y Villaseca de Laciana. El origen de esta política educativa plurilingüe estuvo en permitir que los descendientes de los inmigrantes portugueses, que vinieron a trabajar en el sector minero, pudiesen estudiar y mantener su lengua propia. Actualmente hay censadas 8300 personas de la colonia portuguesa en León y O Bierzo.


Se pretende ahora también su estudio en las escuelas oficiales de idiomas. En este sentido se anuncia que la Escuela Oficial de Idiomas de Ponferrada impartirá este nuevo curso portugués. Todos estos datos sirven para destacar que casi el 50% de los estudiantes de portugués de la Comunidad Autónoma están localizados en León y O Bierzo, con un total de 1512 frente a los 3112 de Castilla y León. Por su parte, en el Programa de Lengua y Cultura Portuguesa participan 15 centros de León y O Bierzo, con un total de 1320 alumnos, siendo el 60% del total de la Comunidad Autónoma.


Concluimos diciendo que el portugués y el gallego se pueden estudiar también en la Uned. Del primero se imparten los niveles de adquisición de competencia lingüística básica A2, intermedio B1 y avanzado B2, mientras que del gallego se ofertan el básico B2, intermedio B1 y superior C1.


O Bierzo, agosto de 2009.
http://www.obierzoceibe.blogspot.com/

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive

jueves, agosto 13, 2009

LA DESCONOCIDA CAÑADA REAL BERCIANA.


LA DESCONOCIDA CAÑADA REAL BERCIANA,
Por Xabier Lago Mestre, Pte. Fala Ceibe do Bierzo.



Durante siglos los ganaderos de ovejas merinas de España estuvieron organizados en el Honrado Concejo de la Mesta. Esta organización ganadera era la encargada de todo lo relacionado con la trashumancia del ovino entre el sur y el norte de la península. Y en este sistema trashumante El Bierzo tuvo su papel, desconocido en su mayor parte.


Este escrito tiene su origen en la ciudad de Benavente, tras descubrir una calle con el nombre de Cañada Real Berciana. A partir de aquí intentamos seguir la pista a esta sorprendente cañada, relacionada con un territorio tan alejado como es la región berciana. Encontramos que la citada calle está a la entrada de la ciudad, en dirección a Castrogonzalo. Esta Cañada Real Berciana continúa por la plaza de la Soledad, para salir por el camino de Manganes de la Polvorosa, y siguiendo por la carretera de Alcubilla de Nogales. Cañada que se diferencia claramente de la conocida como Vizana, en honor a su famoso puente, que sigue, con dirección norte, para La Bañeza y Astorga. También hay otra cañada Sanabresa que, por Santa Cristina de la Polvorosa, sigue el curso del río Tera, al oeste, hasta Sanabria.


Volvemos a nuestra Cañada Real Berciana para indicar que desde Alcubilla de Nogales continúa por la ribera del río Ería hasta Castrocalbón. De aquí algunos rebaños de merinas buscaban al oeste los pastos de las dos Cabreiras, mientras que otros seguían al noroeste cara a Tabullo del Monte y Palacios de La Valduerna, al encuentro de las faldas de la sierra del Teleno (2188 m.). Subiendo por el valle del río Duerna penetraban en la jurisdicción de Lucillo, perteneciente, durante toda la Edad Moderna, a la provincia de El Bierzo. Los rebaños de merinas, desde Boisán, por el camino real a Molinaferrera, remontando la ribera del regato Cabrito alcanzaban pastos en el significativo Alto Llano de las Ovejas (1950 m.). Desde el pueblo de Prada de la Sierra salía un camino a Compludo, otro camino hacia El Bierzo partía de Pobladura de la Sierra para Bouzas, en la procura de los montes Aquilanos.


Otras entradas en la región berciana se hacían desde la Cañada Vizana, a través de cordeles que partían desde Astorga. Uno seguía la ruta del Camiño de Santiago, Rabanal, El Ganso, Foncebadón, Manjarín, Acebo y demás. Otro cordel buscaba el puerto del Manzanal y entraba en el valle del Boeza. Otros rebaños de merinas se instalaban en la sierra de Gistredo desde Las Omañas. Más al norte, desde el puerto de la Magdalena y Murias de Paredes pasaban a Salientes, Salentinos y Valseco, del municipio de Palacios del Sil.


A mediados del siglo XIX, Pacual Madoz relata relata que “36 leguas hay de grandes puertos de pastos de ganado fino, desde los de Burbia que se hallan encina de Villafranca y se estienden sin intermisión por Ancares, Fornela, Laceana, Babia, Omaña, Murias de Paredes, Pajares (…)”, para continuar diciendo que “no solo a los puertos indicados acudían las cabañas, sino también a los de Foncebadón y Cabrera en la misma provincia (…)”. Visto lo visto, comprobamos como la región berciana participó activamente en sistema de ganadería trashumante de la Mesta.


O Bierzo, agosto de 2009.

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
http://www.falaceibe.tk
www.ciberirmandade.org/falaceive
www.partidodelbierzo.com

lunes, agosto 10, 2009

REFORMA MONÁSTICA NA REXIÓN BERCIANA.


REFORMA MONÁSTICA NA REXIÓN BERCIANA E DEPENDENCIA EXTERIOR,
Por Xabier Lago Mestre, Pte. Fala Ceibe do Bierzo.



Na rexión berciana houbo numerosos mosteiros que sufriron ao longo da súa historia sucesivas transformacióis. Nesta ocasión imos fixarnos nos cambios que se produxeron nalgúns deles, por mor dunha nova reforma monástica, a fines do século XV e principios do XVI. A dita reforma fomentouse polos Reis Católicos e continuou co emperador Carlos V. Tratábase de reformar os mosteiros do Bierzo segundo as directrices dos centros de Valladolid.


O MOSTEIRO DE S. PEDRO DE MONTES.
A iniciativa de reforma deste mosteiro berciano foi exterior, emprendea o abade de S. Benito de Valladolid, frei Pedro de Nájera, que visitou o centro en compaña do abade de Espiñareda, frei Diego de Burgos. Os ditos reformadores chegaron ao mosteiro en outubro de 1505, mais o abade de S. Pedro de Montes, Stracio de Noreña, e os seus monxes non quixeron recibilos. Os visitadores, ante as resistencias dos de Montes, tiveron que pedir axuda ao corrixidor de Ponferrada, a primeira autoridade civil na provincia do Bierzo. Pero como os monxes non aceptaban aos reformadores decidiron fuxir do mosteiro o 3 de decembro. Tralas negociacióis entre ámbalas dúas partes, chegaron a unha concordia co abade titular Stracio, o cal renunciou o 3 de xaneiro de 1506, a cambio dunha pensión vitalicia, mentres que o resto de monxes aceptaron a reforma finalmente.


O reformador frei Pedro de Nájera nomeou ao novo abade do mosteiro, frei Hernando de Sasamón. A bula de anexión do mosteiro á Congregación de Valladolid ten data de 9 de xuño de 1506, e executouse o 1 de setembro de 1506. Os novos abades trataron de controlar as súas posesióis territoriais, facéndo para elo os correspondentes apeos nas zonas de val de Valdueza, ribeira de Urbía, A Cabreira, Os Barrios de Salas, Molinaseca e Valdeorras. Parte destas posesióis foron ocupadas polo conde de Lemos no século XV e polo marqués de Vilafranca a primeiros do século XVI.


Pola outra banda, o mosteiro de Montes foi dependente de Valladolid e tamén estivo vinculado a Salamanca, “muchas de sus rentas irán a engrosar las arcas de los monasterios de San Benito en Valladolid y San Vicente en Salamanca”, segundo Vicente Fernádez Vázquez (El monasterio de S. Pedro de Montes en la Edad Moderna). Houbo que agardar ata 1542 para que o cenobio berciano recuperase a independencia verbo de Salamanca, sendo daquela abade frei Gaspar de Laguna, que ao comezo do seu abadiato foi á vez de Montes e de Salamanca.


O MOSTEIRO DE STA. Mª DE CARRACEDO.
Este mosteiro berciano pasou a depender da Congregación de Castela en 1505, pero ata chegar ata esta data houbo certa conflitividade froito de resistencias internas. Esta reforma contaba co apoio directo da Coroa que confirmará os seus privilexios, caso da raíña Isabel a Católica en 1481, 1484 e 1487. Mediante provisióis ordenarase ao gobernador de Galicia, Diego López de Haro, gardar os privilexios do mosteiro.


Para facer a reforma monástica houbo que desaloxar pola forza aos seus abades seglares comendatarios, como aconteceu en 1484, data na que o bacheller Arias de Henares tomou o mosteiro ao asalto. En 1498 o Reis Católicos envían ao corrixidor de Ponferrada contra o abade comandatario Juan de Dena, pois se negaba a renunciar á súa tenencia. Por iso houbo que pagar ao abade deposto unha pensión anual de 150 ducados ata 1530, segundo José A. Balboa de Paz (El monasterio de Carracedo, 1991).


O mosteiro berciano xa reformado tratará de recuperar as súas posesióis territoriais estragadas en tempos pasados. En 1498 houbo unha rebelión dos seus sufridos vasalos. Os grandes señores da rexión tamén se enfrontaron co mosteiro, casos do conde de Lemos, dos condes de Trastámara que arrebatou Cervantes e do conde de Alba de Liste que pretendía para si a Granxa de S. Vicente. Igualmente houbo conflito coa colexiata de Vilafranca polos diezmos de Paradela, e co concello de Ponferrada pola ampla devesa do Fabeiro.


O MOSTEIRO DE SAN MIGUEL DE LAS DUEÑAS.
O mosteiro de S. Miguel de las Dueñas tamén sufríu as consecuencias da súa dependencia da Congregación de Castela, ao igual có outro mosteiro cisterciense de Carracedo. Nesta ocasión as rendas do mosteiro de monxas agregáronse al colexio de S. Salvador de Salamanca, por bula apostólica do papa Julio en 1506. O mesmo destino tiveron as rendas dos mosteiros galegos de Acibeiro e Penamaior (1508). Ante esta situación de dependencia económica exterior, o mosteiro berciano pasou a ser só priorato, colocouse un administrador de rendas chamado frei Pedro de Ribas del Sil, procedente do mosteiro de Carracedo, e o mosteiro estivo sen comunidade de monxas durante 25 anos.


Trala morte da abadesa María Mezquita en 1498, elixiron a Isabel de Figueroa, monxa cisterciense de S. Quirce de Valladolid, co apoio do abade de Carracedo e do outro abade de La Espina. Pero a nova abadesa non foi aceptada polas monxas de S. Miguel de Las Dueñas. Por iso a abadesa foránea tivo que recorrer ante Roma para impoñer o seu nomeamento. A bula do papa Alejandro VI, en 1500, confirmou o seu nomeamento. A pesar disto último a abadesa Isabel non apareceu polo mosteiro berciano, a cal procedía dunha rica familia vallisoletana de Villandrando, “por lo que puede explicarse su nombramiento”, segundo indica a historiadora Gregoria Cavero Domínguez (El monasterio cisterciense de S. Miguel de las Dueñas… 1992). Esta abadesa sería a última antes de que o mosteiro pasase a ser un degradado priorato. As monxas deste cenobio tiveron que trasladarse ao mosteiro berciano de Vilaboa.


REMATAMOS facendo mención a algunhas das causas argumentadas polo discurso oficial para levar a cabo a dita reforma monástica no Bierzo. A nivel espiritual a reforma pretendía evitar a relaxación nos costumes dos monxes. A nivel material queríase reagrupar os monxes e evitar diversas fundacióis alonxadas, así como evitar a dependencia da nobreza local mediante as encomiendas. Por último, procurábase que a elección dos abades fose por tres anos. Rachábase coa dependencia dos anteriores abades seglares comandatarios respecto da aristocracia local, a maioría dos novos abades eran foráneos, controlados así polas casas monásticas centrais, subordinados á Congregación de Castela (no caso dos mosteiros cistercienses) e á Congregación de S. Benito de Valladolid (nos mosteiros benedictiños)


O Bierzo, agosto de 2009.

www.obierzoceibe.blogspot.com

domingo, agosto 02, 2009

CAMIÑOS HISTÓRICOS POLA REXIÓN BERCIANA


OS CAMIÑOS HISTÓRICOS POLA REXIÓN BERCIANA,
Por Xabier Lago Mestre, Pte. Fala Ceibe do Bierzo.



Nunha rexión periférica tan ampla como O Bierzo atopamos moitos camiños principais e secundarios ao longo da historia. Velaí unha relación deses camiños antigos, comezando polos romanos e seguindo polos medievais, coma os Camiños de Compostela. Veremos as aspectos variados das infraestruturas viarias da Idade Moderna (séculos XVI ao XVIII), para rematarmos coas grandes reformas nas vías de comunicación do século XIX.


VÍA ROMANA DE BRAGA-ASTORGA, ITINERARIO ANTONINO Nº 14.
Partimos do porto do Pedrafita, beiramos o val do río Lamas, seguimos por Santo Tirso e Ruitelán (posible mansión romana Uttaris), ondea topamos unha ponte romana. Pola marxe do río Valcarce chegamos á Veiga de Valcarce, despois Ambasmestas, coa ponte do regueiro Valboa. A Portela de Valcarce, regueiro de Valdelobas en Trabadelo. Segundo a marxe esquerda do río Valcarce chegamos a Vilafranca pola ponte río Burbia. Saímos pola veigada norte de Valtuille de Abaixo, ata castro da Ventosa (Bergido), xunta Pieiros, xa en Cacabelos.


VÍA DE BRAGA-ASTORGA, ITINERARIO ANTONINO Nº 20.
De Cacabelos tomamos sentido norte de Camponaraia, Fontes Novas, Columbrianos, cruzamos o río Sil en Fonte de Azufre, ata Santo Tomás de las Ollas. Subimos Montearenas para baixalo despois na outra vertente. Cruzamos o río Boeza en San Miguel de las Dueñas. Tomamos a marxe esquerda do regueiro de Paradasolana, ao sur de Calamocos, dirección norte de Onamio, entre Solano e Abesedo, regueiro Tejedas. Continuamos a Foncebadón e despois Rabanal, cara a Astorga (Asturica Augusta).


VÍA ROMANA DE BRAGA-ASTORGA, ITINERARIO VÍA NOVA Nº18.
Dende Xestoso (posible mansión Gemestario), Arnado, Castropete, casarío S. Tirso e pobo de Cabarcos, regueiro de Val de Inxertos ata Portela e Aguiar. Cruzamos río Selmo en Frieira, onde hai ponte antiga. Pola marxe dereita do río Sil ata Toural dos Vaos, onde cruzamos río Burbia E enlazamos co río Cúa pola beira dereita. Vilamartin, Sorribas ata chegar a Cacabelos (posible Bergidum Flavium). Cruzamos río Cúa en dirección a Cabanas Raras, por pago Carrapito (toponímico viario), a Cubelos do Sil. Cruzamos río Sil pola ponte somerxida polo encoro de Bárcena en Congosto. De novo cruzamos río Noceda en S. Román (posible mansión Interamnium Flavium), para seguir pola Venta de Albares, onde cruza río Boeza. Seguimos regueiro do Tremor, ata Torre do Bierzo, regueiro da Silva, Montealegre, Mosteiro de Sta. Cruz de Montes, para Manzanal do Porto.


AS REDES VIARIAS ROMANAS DO NORTE E DO SUR DO BIERZO.
No tratamento dos camiños romanos seguimos ao profesor Manuel Abilio Rabanal Alonso, o cal atopa otros vieiros que chama secundarios. Así temos a vía no Boeza, dende Viloria. A vía que dende Ponferrada cruza a ponte Mascarón a Campo e sube polas pontes de Mal Paso, a Riego de Ambrós. A vía do río Noceda dende s. Román de Bembibre. A vía do río Sil dende Congosto. A vía do río Cúa para ir a Peranzais, de Chano ao porto do Trayecto. A vía dende Vilafranca ao Val do Burbia. A vía polo río Cabreira que vai ás canles meridionais dos montes Aquilanos que levan auga para As Médulas. A vía romana a S. Pedro de Montes e a castro Rupiano, preto das canles septentrionais dos montes Aquilanos que descenden para As Médulas.


OS CAMIÑOS MEDIEVAIS A COMPOSTELA POLO BIERZO.
Todos sabemos do traxecto tradicional, popular e turístico do Camín de Santiago pola rexión berciana, Foncebadón, Molinaseca, Ponferrada, Camponaraia, Cacabelos, Vilafranca, Trabadelo e demais. Pero hai outros camiños.


CAMÍN DE SANTIAGO POLO MANZANAL que pasaba por este porto alternativo ao de Foncebadón (1504 m.) porque tiña menos altura (1230 m.) e polo tanto podería ser mellor superado polos peregrinos. Baixaba a Torre, seguía por Albares, Bembibre, S. Román, Almázcara, S. Miguel de las Dueñas, Sto. Tomás de las Ollas, cruza o río Sil á altura de Compostilla (antigo despoboado medieval de Compostela), na procura de Columbrianos, Fontes Novas, Camponaraia e demais.


CAMIÑO VELLO DE SANTIAGO. José Fernández Arenas (El Viejo Camino de Santiago, 2006) relata o itinerario que vén de Boñar, La Robla, La Magdalena, Fasgar, e entra no Bierzo na ermida de Santiago en Colinas Campo de Martín Moro, Igueña, Quintana de Fuseros, Cabanillas de S. Justo, S. Justo de Cabanillas, Labaniego, Arlanza, Losada, S. Esteban e vai para Toreno. Desta vila pasa para Berlanga, A Veiga de Espiñareda, S. Pedro de Olleros, S. Clemente, e deiquí tira para Cacabelos ou Vilafranca. Pero esta rota pode cruzar o río Sil por Sta. Marina do Sil, seguindo para Bárcena e As Cabanas. Tamén atravesa o río Sil en ponte de Congosto para Cubelos do Sil. De Bárcena continúa por Cabanas, Magaz de Abaixo, Arganza, Canedo e Cacabelos, ondea topa o Camiño de Santiago máis transitado.


ROTA CEPEDANA. Augusto Quintana Prieto (Visión histórica de la Cepeda, 1995) nos descubre o camín que vén de Villameca, Culebros, Corus, Requejo, Villagatón, Brañuelas, Tremor, Cerezal, Torre (donde se unío co ramal que vén de Manzanal).


CAMIÑO DE SANTIAGO SUR. Este camino era alternativo nos períodos invernais que impedían atravesar polo porto do Cebreiro. O historiador Serafín Álvarez (2005) nos indica o camín que vai dende Ponte Boeza, Otero, Pajariel, Toural de Meraio, igrexa de S. Jorge de Rimor, Priaranza, Villavieja, Castelo de Cornatelo, e deiquí tomar dos ramais. Primeiro: Villaseca, Chao de Rozadas, Penelas, Camiño de Campañana, monte Sta. Cecilia, ermida de Sta. Cecilia, igrexa de sanatiago das Valías, varca de Viladepaos, Paradela, Requeixo, Frieira e Portela. Segundo ramal: Paradela de Muces, Campelo, Raniego, A Brea, As Médulas, A Ponte Domingo Flórez, A Pontóriga en Sobradelo.


REPARACIÓN DE PONTES BERCIANAS NA IDADE MODERNA.
Na Idade Moderna non hai importantes obras públicas en carreteiras pero si nas pontes bercianas. Así a ponte do Boeza de Ponferrada repárase en 1573, pero tralo seu derrube se constrúe unha nova ponte en 1588-89, a obra continúa en 1601. A ponte de Bembibre repárase en 1573 e 1590, pero se arruína en 1648. A ponte de Cacabelos está en obra en 1590, para 1630 está arruinado, a súa reparación continuaba en 1650. As 7 pontes do Val de Valcarce foron reparadas en 1590, 1600 e 1640. A ponte de Ponte Domingo Flórez repárase en 1649, e a ponte de Frieira en 1580, mentres que a de Molinaseca ten obra en 1590. Como nota curiosa comentamos que o Depositario Xeral de Pontes do Reino de León foi acusado de corrupción xa que se levaba a metade do diñeiro adicado a cada ponte construido (Miguel A. Aramburu-Zabala, La arquitectra de puentes en Castilla y León, 1992).


REAL CAMIÑO DE CASTELA A GALIZA NO SÉCULO XVIII.
Os reis Borbóns reforzaron a rede viaria entre Castela e Galiza. Pero as obras pola rexión berciana se realizaron cun importante retraso por mor dos problemas orográficos. Así, en 1764, catorce anos depois do seu comezo do Real Camiño, non chegaran aínda ata Bembibre. Entre 1770 e 1771 rematan as obras da carreteira real de Astorga ata o porto do Manzanal, sendo o arquitecto Carlos Lemaur quen fai o trazado do porto. Na década dos 80 estas obras públicas reciben un pulo institucional baixo o goberno de Floridablanca. En 1788 reedifican a ponte de Cacabelos, á vez que contratan moitos labregos nas obras entre a vila do Cúa e Vilafranca. A construcción do Real Camiño sufre as consecuencias dos problemas socioeconómicos, por mor da crise de subsistencia do periodo. Velaí as queixas do concello de Vilafranca (1789), “por efecto de la general esterilidad del presente año y el de haberse aumentado el consumo de pan con la mucha gente ocupada en las construcción del nuevo Real Camino que se dirige desde esta villa a la de Cacabelos y otras obras, se han agotado los cortos frutos que produjo este estrecho país (…)” (Gonzalo Anes, Las crisis agrarias en la España Moderna, 1974). No mesmo ano tamén o concello de Ponferrada protesta porque reclama o desvío do Camiño Real para si, xa que atravesaba pola ponte de Bárcena, “no se dirija a Congosto sino a Ponferrada por Camponaraya, por ser menos costoso”.


AS VÍAS DE COMUNICACIÓN BERCIANAS NO SÉCULO XIX.
As vías de comunicación bercianas teñen o desenvolvemento moi importante a fines do século XIX. En 1860 inaugúrase a estrada de Madrid á Coruña, e o alcalde de Ponferrada, Isidro Rueda, refírese a que “todos interesados en que Ponferrada prospere, unámonos y trabajemos para que dentro de poco celebremos la inauguración de la carretera a Asturias, la terminación de la de Orense y para que algún día venga el ferrocarril (…)”. En marzo de 1864 inaugúranse as obras da estrada a Ourense, en xuño tocaba o turno á estrada a Asturias, mentres que en setembro saían a concurso as obras do desexado ferrocarril Palencia-Ponferrada e Ponferrada-A Coruña. Pero as obras das estradas non remataron ata a década dos 70. Polo que toca ao ferrocarril, a línea Astorga-León inaugúrase en 1865, a prolongación Astorga-Brañuelas en 1868, mentres que as máquinas de vapor non chegaron á capital berciana ata moitos anos despois, en 1882.

O Bierzo, agosto de 2009.
www.obierzoceibe.blogspot.com