miércoles, noviembre 25, 2009

PROTESTA BERCIANA ANTE LA SUPRESIÓN DE LA TELEVISIÓN GALLEGA EN EL BIERZO.


PROTESTA BERCIANA ANTE SUPRESIÓN DE LA RECEPCIÓN DE LA TV GALLEGA,
Por Xabier Lago Mestre, colectivo Fala Ceibe do Bierzo.



Los bercianos y los porteños de la Alta Sanabria zamorana llevamos muchos años viendo la Televisión Gallega. Sin embargo, ante el próximo apagón analógico pronto dejaremos de ver la dicha TVG. Ante este riesgo cierto de pérdida de la recepción de la señal televisiva, hace meses nos dirigimos a los distintos partidos políticos en demanda de la solución a esta problemática comunicativa.


La respuesta de los partidos políticos fue la presentación de proposiciones no de ley en las Cortes de Castilla y León (por el Psoe) y el Parlamento Gallego (por el Bng). El pasado lunes, 24 de noviembre, se ha debatido en el Parlamento de Valladolid la propuesta de resolución a favor de que se pudiese recibir la señal de la TV Gallega Digital en las comarcas de El Bierzo y la Alta Sanabria. Sin embargo, el Partido Popular ha votado en contra de esa resolución, alegando que la legislación estatal de la televisión digital impide la emisión y la recepción de las televisiones autonómicas fuera del ámbito de sus comunidades autónomas respectivas.


Desde luego que sorprende esta argumentación del Partido Popular en las Cortes de Castilla y León. En este sentido, recordamos que actualmente ciertas televisiones digitales autonómicas ya se reciben en otras comunidades autónomas vecinas. Son los casos de la TV Catalana que se ve en Aragón y Valencia, la TV Euskadi en Navarra, y la TV Andaluza en Ceuta y Melilla. Resulta pues, totalmente lógico que los bercianos reclamemos un trato igualitario y no discriminatorio, respecto al recibido por los habitantes de esas otras comunidades autónomas que disfrutan de la televisión digital de sus vecinos.


Los bercianos llevamos años viendo la TV Gallega y ahora nos amenazan con su supresión por la falta de voluntad política del Partido Popular. Curiosamente el Presidente de la Xunta de Galicia ha declarado ante los medios de comunicación que se mostraba favorable a que los bercianos podamos seguir viendo la TVG en su versión digital. Pedimos que se analicen seriamente las posibilidades legales (convenio con Galicia) y los medios técnicos (Canal Digital Multiplex) para que se pueda seguir viendo la TVG en El Bierzo. Solamente hay que seguir la vía abierta por las otras comunidades autónomas que ya perciben la televisión digital de sus vecinos.


Reafirmamos nuestra demanda televisiva en base al artículo 5º del propio Estatuto de Autonomía de Castilla y León, “gozará de respeto y protección la lengua gallega en los lugares en que habitualmente se utilice”. La negativa del Partido Popular a que se siga viendo la TVG en El Bierzo creemos que es contraria al contenido de este artículo estatutario. Los territorios periféricos de la Alta Sanabria y El Bierzo merecen otra consideración de la Junta de Castilla y León. Estas dos comarcas periféricas no se las puede aislar más, mediante la creación de una nueva frontera televisiva que impida ver la TVG Digital. La Junta de Castilla y León debe favorecer las relaciones de estas comarcas con sus vecinos de Galicia, en base a la vinculación cultural y lingüística secular. Sólo de esta forma se facilita la verdadera integración democrática de estos territorios en la Comunidad Autónoma de Castilla y León, sin imposiciones políticas como la comentada.


El colectivo cultural Fala Ceibe ya se ha dirigido al Procurador del Común de Castilla y León en petición de amparo ante la próxima supresión de la recepción de la TV Gallega en El Bierzo. De forma inmediata nos dirigiremos al Valedor do Pobo de Galicia y al Defensor del Pueblo del Estado con la misma queja. También llevaremos esta demanda al Consejo Comarcal, a las Cortes Generales y al Parlamento de la Unión Europea. Estamos seguros de que los bercianos tenemos toda la razón en esta petición televisiva. Por eso confiamos en que finalmente la Junta de Castilla y León rectifique su actual error político, y ponga los medios técnicos para que los bercianos podamos ver la TV Gallega Digital.

O Bierzo, noviembre de 2009.
http://www.obierzoceibe.blogspot.com/

Tfno. 695344293 (mañanas)


http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive

Etiquetas: , , , , ,

martes, noviembre 24, 2009

PONFERRADA PUGNA POR LA CAPITALIDAD DE LA PROVINCIA LIBERAL (1ª parte).


PONFERRADA PUGNA POR LA CAPITALIDAD DE LA PROVINCIA LIBERAL (1ª parte),
Por Xabier Lago Mestre.



Todos sabemos de la existencia de la provincia de Villafranca del Bierzo, aprobada por Decreto de las Cortes de 27 de enero de de 1822. También conocemos de las disputas por su capitalidad entre las dos villas principales de la provincia, Villafranca y Ponferrada. Incluso se ha difundido erróneamente que la supresión de la mencionada provincia se debió a las diferencias entre los dos núcleos de población. Esta idea es totalmente falsa pues la disolución de nuestra provincia fue consecuencia de una decisión tomada en Madrid, por razón de la política liberal y centralista de la época.
En este trabajo analizaremos parcialmente el proceso reivindicativo de Villafranca y Ponferrada en su lucha por la capitalidad provincial. Villafranca ostentaba la capitalidad del amplio marquesado, localizado en el occidente regional. Por su parte, Ponferrada había sido la capital de la provincia de El Bierzo durante todo el Antiguo Régimen (siglos XVI-XVIII). Como no podía ser de otro modo, el debate sobre la nueva organización territorial se extendió a todos los ayuntamientos que formaban parte de la provincia, y se enconó cuando opinaron sobre la futura capitalidad provincial.


Así conocemos que Priaranza y Camponaraya se mostraron contrarios a la capitalidad villafranquina, y llevaron sus quejas ante la propia Diputación leonesa (octubre y noviembre de 1820). El resto de las poblaciones bercianas tomaron también partido. Los concejos más próximos a Villafranca defendieron la capitalidad de ésta, casos de Valboa, Barxas, Corullón, Trabadelo y Veiga de Valcarce. Por la otra parte, los concejos de Barrios de Salas, Bembibre, Columbrianos, Molinaseca, etc. querían la capitalidad provincial para Ponferrada. Parece lógico pensar que la cercanía a la respectiva capital provincial fijaría los apoyos a una u otra.


Respecto a las comarcas periféricas de la región berciana, La Cabrera apoyaba a Ponferrada. Los concejos de la medieval merindad de Aguiar se inclinaban por Villafranca por su vinculación histórica, económica, vías de comunicación y demás con el marquesado. Por lo que toca a ciertos concejos de Ribas del Sil (Salientes, Salentinos y Valseco) querían su inclusión en la provincia de León, recordemos su vinculación histórica con el condado de Luna. Sin embargo, el Decreto de enero de 1822 incluía “(…) el valle de Orres y los concejos del Sil de Arriba y de Abajo, Salientes, Salientinos, Valseco, Tejado y Mata de Otero quedan comprendidos en este provincia”. El Sr. Sierra y Pambley, con el resto de diputados leoneses, defendieron el mantenimiento de Laciana en la provincia leonesa, “si bien no les es muy fácil bajar a la capital de León, les es absolutamente imposible ir a la de la nueva provincia del Vierzo porque median por esta parte montañas y caminos inaccesibles (…)” (Diputación de León, Actas, 16 de junio de 1821). En un principio se pretendía integrar en la provincia de O Bierzo a todas las comarcas de la región del río Sil. A pesar de estas opiniones contrarias, los límites provinciales, fijados por las Diputaciones de León, Villafranca y Lugo, el 31 de agosto de 1822, fijaban “Laciana al Bierzo (…)”.


El reino de Galicia del Antiguo Régimen fue alterado para agrandar la pequeña provincia berciana. No obstante, el diputado leonés, Benito Lobato, “era partidario de dejar para Ourense una parte del Bierzo con tal de mantener la mayor porción con León (…)” (Diario de Sesiones de Cortes, 10 de junio de 1821). Como no podía ser de otro modo, los diputados gallegos protestaron por la segregación de Galicia. Más conflictiva fue la inclusión de los pueblos de Valdeorras en El Bierzo pues también aquí había divisiones internas. O Barco apostaba por ser de Ourense, no así A Rúa y Freixido que se declararon por la provincia berciana. Concejos gallegos de la antigua merindad de Aguiar pidieron su inclusión en Ourense, A Veiga de Cascallana, Robledo, O Porto, O Real, Barrio, Castelo y Leria (DSC, 13 de abril de 1821). Incluso hubo otras iniciativas de amplicación territorial para El Bierzo a costa de Galicia. El diputado Antonio Valcarce proponía la inclusión en Villafranca del valle de Quiroga y las comarcas de Trives y O Bolo (J. Burgueño Rivero, 1995). Pero en general, los diputados gallegos mostraron su oposición a la segregación de tierras de Galicia. El Sr. Xosé Moscoso afirmó que “un gallego, por más que se le diga que pertenece de ahora en adelante a la provincia del Vierzo, siempre será gallego, pues lo que principalmente distingue las provincias es el dialecto que se habla en cada una de ellas” (DSC, 2 de octubre de 1821).Desde luego, este diputado gallego desconocía que en el Bierzo occidental se hablaba gallego.


O Bierzo, novembro de 2009.



Etiquetas: , , , ,

sábado, noviembre 21, 2009

REFRANEIRO LABREGO DA REXIÓN BERCIANA (2ª PARTE)


REFRANEIRO LABREGO DA REXIÓN BERCIANA (2ª PARTE),

por Xabier Lago Mestre, colectivo Fala Ceibe do Bierzo.


REFRANEIRO DO MES DE ABRIL:
“En abril augas mil, pero que caiban todas nun barril” (pola xusta caída de augas).
“Se queres ovellas mil, rapa en abril; se queres ovellas catro, rapa en marzo”.
“Cando entra o sol en Aries, crecen os días e múdanse os aires”.
“En abril augas mil” (O Bierzo é un país moi chuvioso).
“Choiva para vos todo o ano, e para min en abril e maio” (malos desexos para os demais).
“Entroido o sol, Pascua o tizón”.
“Se queres ter bon millo, por San Marcos (28 de abril) nin nacido nin no saco.
“Mañás de abril, deixa de máis durmir” (polas mañás de moita chuvia).
“Se o cuco canta o vinte de abril, é que está enfermo ou vai morrer”.
“Pascuas marcíais, fames e mortandades”.


REFRAIS DO MES DE MAIO:
“Corre maio polo pan, e detrás vén S. Xoán, e detrás Santa Mariña para segar a gabeliña”
“Polo San Matías (14 de maio), igualan as noites cos días”.
“En maio quima a vella o tallo” (tronco de partir leña).
“Pascuas marcíais, famentas ou mortais”.
“Chova en maio, anque non chova en todo o ano”.
“Maio granaio, xuño segaio e xullo maiaio” (referencias mensuais ao gran, á sega e á maia).


REFRAIS DE XUÑO.
“En San Xoán as dez con día dan” (porque escurece máis tarde).
“Augas de San Xoán (24 de xuño), quitan viño e non dan pan”.
“San Antoño (13 de xuño), San Antoñin, garda o nos rebañín”.
“Ata san Antón, Pascuas son”
“Por S. Xoán (24 de xuño) a sardiña molla o pan” (pola abundancia deste peixe na alimentación).


REFRAIS DO MES DE XULLO.
“Por Santiago (25 de xullo) pinta o vago” (porque xa hai froitos maduros).
“Por Santiago fai o segado, para ti e para o gando”.


REFRANEIRO DO MES DE AGOSTO.
“Se non chove en agosto, non hai magosto” (as choivas boas para os castiñeiros).
“Agosto fina o rostro”.
“Por Santa Mariña (14 de agosto) vai ver a túa viña, e se mal a atopas, mal a vendimarás”.
“En agosto secan os montes e en setembro secan as fontes”.
“Por San Lorenzo (10 de agosto) recóllese o orégano para que non arda a casa”.
“Por San Bartolo (24 de agosto) planta o repolo”.
“O que non mallou que mallara, que agosto xa pasou, auga para os nabos”.


REFRAIS DO MES DE SETEMBRO:
“Pasada la Encina (8 de setembro), o inverso xa está enriba”.
“San Miguel (29 de setembro), ponme a alma no peso do ben”.
“En setembro, sembra e cobre”.


REFRAIS BERCIANOS DO MES DE OUTUBRO:
“Por San Simón (28 de outubro) quita os bois do timón”.
“Xa chega san Simón co seu varalón (vento forte)”.
“Polo San Lucas (18 de outubro) mata o teu porco e baña a túa cuba”.
“Hasme vir á cava, e einche dar da barbada (parte do cerdo)”


REFRAIS DO MES DE NOVEMBRO:
“O mes de novembro é o mes de tres irmaus: mocos, tos e friu nas maos”.
“Polos Santos, neve nos altos e por S. Andrés (30 de novembro) na porta a verás” (primeiro a neve chega ás montañas e logo baixa de altitude ata os pobos).
“Se queres fino allo, seméntao por San Martiño (11 de novembro)”.
“Por San Andrés corderiños tres”.
“Por San Andrés, o viño novo feito é” (chegada do viño).
“Polo San Martiño (11 de novembro) faise o magosto con castañas asadas e viño ou mosto”.
“Ben boa vida pasa o porco e máis dorme no cortello”.
“O que non mata porquín non ten lacón nin toucín”.
“Alegría, alégrote que anda o rabo da porca no pote”.
“Polo San Andrés (30 de novembro) mata o teu porco como o teis”.


REFRANEIRO BERCIANO DE DECEMBRO.
“Santa Lucía (13 de decembro) saca da noite e mete no día”.
“Pola Santa Lucía mengua a noite e crece o día”.
“Teme máis á veciña, cá neve macelina”.

BIBLIOGRAFÍA.
Manuel Gutiérrez Tuñón: “Refranes galaico bercianos”, en Estudios Bercianos, IEB, 1990.
Santiago Castelao Diñeiro: Refraneiro berciano, Lancia, 1991.
Dieguez Ayerbe: Etnografía y folklore de las comarcas leonesas. El Bierzo. 1884.
Manuel Rodríguez y Rodríguez: Etnografía y folklore del Bierzo Oeste-Suroeste.


O Bierzo, novembro de 2009.

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive


jueves, noviembre 12, 2009

DEBATES SOBRE O TOPÓNIMO O BIERZO.


DEBATES SOBRE O TOPÓNIMO O BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre, de Fala Ceibe do Bierzo.



Os debates sobre a recuperación da toponimia orixinal berciana levan moito tempo abertos. O Bierzo occidental ten como lingua propia e territorial o galego na súa variedade dialectal berciana. Pero non podemos esquecer que na rexión berciana existen outras dúas linguas máis, a castelá e maila ástur-leonesa. A interrelación entre as tres linguas complica a resolución do problema toponímico. Neste caso faremos un seguimento do topónimo principal que dá nome á rexión, é dicir, Bierzo, pois pode ter varias denominacióis segundo a lingua utilizada, El Bierzo, O Bierzo ou El Bierzu. A isto temos que engadir a proposta do sector que podemos chamar máis galegueiro que propón O Berzo, alternativa a O Bierzo por considerar esta última forma deturpada por outros idiomas.


Comezamos esta proposta de debate recorrendo á historia para traer as distintas formas documentadas ao longo dos séculos. Por suposto que veremos diversas formas gráficas no período medieval que amosan as dúbidas toponímicas dese tempo. A influencia de varios idiomas no mesmo territorio motiva a diversidade dita. Os distintos poderes institucionais (coroa, señores laicos, mosteiros, obispados…), cos seus oficiais, caso dos escribáns e notarios, dirixen e controlan os seus territorios dentro da rexión berciana. As institucióis exercen o seu poder mediante a palabra escrita sobre o pobo iletrado. Todo isto permite o dominio da toponimia escriturada, que non sempre coincide coa toponimia oral. Teimamos en que o poder institucional impón os nomes dos seus territorios dominados, caso do topónimo da rexión de O Bierzo. O recoñecemento escrito da toponimia oficial é un recurso máis do poder para someter os seus territorios ante a súa intervención.


O Tumbo do mosteiro galego de Samos amosa o topónimo Bergido nunha doazón do 982, provincia Bergido (973), Bergio (976), terra de Beriz (1175 e 1192) e Berizo (1185). Na diplomática do rei Fernando I atopamos os topónimos Berizi e Vergido (ano 1063). Mentres que conservamos da época do reinado de Fernando II Beriz (1169 e 1177), Berzido e Bercido (1182). A Crónica Tudense (do século XIII) recorda que o rei Afonso IX “pupulavit in Berizo Benevivere et Pontem Ferratum (…)”. Noutros documentos deste reinado xorden Bergidum (1197) e Berizum ((1218). O reinado de Afonso X (1252-1284) presenta de novo Berzio. O Cartulario do mosteiro berciano de Carracedo amosa os topónimos Bergido (1257 e 1273), Berezo (1262) e Berzo (1263). O outro mosteiro de Santo Andrés de Espiñareda inclúe na súa documentación Beryzo (1270), Berzo (1270), Berez (1273 e 1297), Berizo (1266 e 1272), Berezo (1276) e Bierso (1336).


Vista a variedade toponímica medieval, da lingua escrita, nos séculos seguintes consolídase á denominación castelá El Bierzo. Isto é así pola maior implantación do poder institucional da Coroa de Castela, burocracia, oficiais (corrixidores, alcaides, soldados…), señores laicos e eclesiásticos, rexidores nas vilas, etcétera. O complexo institucional foráneo (real, político, relixioso, xudicial…) impón as súas condicióis de vida social aos bercianos e ás bercianas. Así, na Idade Moderna non se podía acudir na procura da xustiza, ante un tribunal castelá, falando en galego porque nin o entendían nin se respectaba o uso deste idioma. Un berciano desas centurias do Antigo Réxime non podería utilizar outra lingua, fronte ás institucióis, que non fose o castelán, tanto a nivel oral coma escrito.


As formas toponímicas noutros idiomas territoriais, galego ou ástur-leonés, perviviron mentres non entrasen en conflito coa lingua castelá oficial. Así o recoñecemento oficial de El Bierzo acaba por impoñerse pola intervención institucional controladora da rexión estremeira. Os outros nomes, O Bierzo, O Berzo ou El Bierzu, restan nos ámbitos máis populares e rurais.
Mais os criterios filolóxico e histórico da toponimia berciana non deben ser os únicos determinantes da concreción da denominación de O Bierzo. Cremos que hay outros factores que son tamén chave na decisión definitiva. Referímonos aos sociolóxicos ou económicos que non poden deixarse de lado. Os bercianos e as bercianas temos unha conciencia colectiva bercianeira moi concreta. Esta reafirmación colectiva apóiase nos símbolos rexionais, caso da denominación territorial de O Bierzo. Non parece lóxico provocar confusióis identitarias por mor das desputas, filolóxicas ou ideolóxicas,entre O Bierzo e O Berzo, cando aínda non temos recoñecido oficialmente o máis admitido popularmente de O Bierzo.


Pola outra banda, a razón económica para manter a denominación O Bierzo tamén se debe ter en conta. O desenvolvemento endóxeno da nosa rexión periférica baséase na marca de calidade e turística que é O Bierzo. Hai unha numerosa producción agrícola (viños, froitas, carnes…) que precisan da marca de calidade O Bierzo para a súa comercialización e mercadotecnia a nivel autonómico, estatal e internacional. A denominación galega de O Bierzo suporá menos problemas publicitarios e identificativos para as nosas mercadorías que o hipotético O Berzo, porque aquel é máis semellante á forma castelá, plenamente consolidada a nivel social e económico de El Bierzo. Desviar hoxe recursos económicos, públicos e privados, para fixar o novo topónimo O Berzo sería moi cuestionado pola maioría social, e tería escasas posibilidades de éxito fronte á denomicación galega actual de O Bierzo.


martes, noviembre 10, 2009

TEXTOS DE FREI MARTÍN SARMIENTO (2ª PARTE)


TEXTOS DO BERCIANO FREI MARTÍN SARMIENTO (2ª PARTE),

por Xabier Lago Mestre, colectivo Fala Ceibe do Bierzo.



Clarexador é o seguinte texto respecto da aprendizaxe das ciencias a través de linguas non propias do alunado.


“Afirmo, y afirmo, que jamás se sabrá ciencia alguna con fundamento, si no se estudia el idioma que se ha mamado y se continuó toda la vida. Toda lengua extraña, sea muerta o viva, es muy equívoca para explicar ciencia alguna. Los hombres no se comunican por conceptos sino por palabras; y como éstas se han impuesto ad libitum a las cosas... A esto se debe atribuir la chapucería de tantas traducciones” (do libro La Educación de la Juventud).


Sarmiento teima en que se poden utilizar as linguas vivas, vulgares o territoriais, caso do galego, para transmitir coñecementos novos do ilustrado século XVIII, é dicir, ciencias naturais e técnicas, astronomía e demais.


“Después se ha descubierto la América y el Nuevo Mundo; y en él, nuevos mixtos de la Historia Natural; y nuevos artificios de la industria humana. A poco más de un siglo se inventó el microscopio, y el telescopio, y con ellos, se descubrió a vista de ojos por microscopio, otro nuevo mundo de cosas naturales, que antes nos eran inaccesibles, por falta del telecospio. De este modo se aumentó enormemente el número de las cosas naturales y el de las voces y nombres para significarlas en cualquier lengua viva…” (de La Educación de la juventud).


O noso autor valora a cultura popular dos labregos iletrados e está disposto a aprender deles porque a sabedoría non está só nos libros.


“”Saben su lengua vulgar con extensión, saben el tiempo de la sementera, y el de la cosecha… saben los hombres de los mixtos vegetables del país y sus virtudes, y jamás han estudiado de memoria y a la letra nada de lo dicho. Tienen despejada su razón natural, que no la han confundido, con leer libros, ni con estudiar facultades especulativas” (de La Educación de la Juventud).


Non pode ser doutro xeito, Sarmiento cuestiona a pedagoxía do castigo que se emprega co alunado galego, así como o método memorístico.


“”No sé con que conciencia se castigan los niños, porque no saben aprender y jamás se castigan los maestros porque non saben enseñar” (de La Educación de la Juventud).


O bieito aposta porque o mestre aproveite a contorna natural e social para a aprendizaxe do seu alunado. Parece querernos dicir que máis andainas polo campo e menos libros que falan de cousas alleas á realidade galega.


“Debe conducirle (o mestre) por todos los parages en que ay abundancia de objetos, para mostrarle con el dedo todas las cosas más principales” (de la Educación…).
Seguen as súas críticas a la memorística excesiva do método escolar do século ilustrado.


“El estudiar de memoria, y a la letra no es entender; sino atolondrar las paredes, malbaratar el tiempo, confundir el entendimiento y aporrear a los niños. Así son los niños, que como papagayos, y gayos, estudian de memoria y a la letra, con textos que no entienden” (de la Educación…)


“El hacer estudiar a los niños de memoria, es invención de los maestros pedantes, para que piendan el tiempo; confundan su entendimiento; y memoria; exerciten su enfado y paciencia (…)”.


O Bierzo, novembro de 2009.

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
www.partidodelbierzo.com

Etiquetas:

lunes, noviembre 09, 2009

REFRANEIRO LABREGO DA REXIÓN BERCIANA (1ª PARTE)


REFRANEIRO LABREGO DA REXIÓN DO BIERZO (1ª PARTE),
Por Xabier Lago Mestre, colectivo Fala Ceibe do Bierzo.



Noutro artigo anterior vimos xa o refraneiro xeográfico da rexión berciana. Agora recompilaremos parte do refraneiro labrego, na lingua galega na súa variedade local berciana. Refraneiro territorial propio que relaciona o calendario relixioso e mailo labrego das tarefas agrarias, gandeiras e cinexéticas.


REFRÁNS BERCIANOS DE XANEIRO.
“Sol madrugador de xaneiro, mete o can no palleiro”
“As berzas de xaneiro gustan a carneiro”.
“A neve de xaneiro, fai o pan no eido”.
“En xaneiro sete lobos no carreiro”.
“Xaneiro xabreiro, febrero esmuriceiro, marzo airoso, abril chuvioso, sacan a maio florido e fermoso, San Xoán claro, Sanata Mariña dalle coa fouciña, agosto dalle co xostro, setembro come e vende”.
“En San Antón a galiña pon, e polas Candelas todas elas”.


REFRANEIRO DE FEBREIRO.
“Durea a mala veciña, o que a neve en febreiriña” (nevaradas de longa duración).
“Febreiriño louco, un día pior que outro”.
“Febreiro merendeiro”.
“En febrero busca a sombra o can, en marzo o can e o amo” (pola calor que pica xa).
“Perdiz en febreiro, búscaa no xebreiro (lugar frío)”.
“En febreiro un rato ao sol e outro ao humero”.
“Anque a Candelaria (2 de febreiro) chore, que deixe de chorar, a metade de inverno está por pasar”.
“Vimos das Candelas e imos para o San Blas (3 de febrero), aproveitaros mociñas que festiñas non hai máis” (en Cuaresma non hai festas).


REFRAIS BERCIANOS DO MES DE MARZO:
“Onde vexas culebra en marzo, verás neve en maio”.
“Marzo sacou a vella ao sol, e matouna dun pedazo”.
“Cando marzo maiea, maio marcea”.
“Polo S. Xosé (19 de marzo), deces e merenda ao pé” (obriga de dar comida ás dez da mañá e merenda aos xornaleiros ao ser os días máis longos).
“Marzo airoso, abril chuvioso, sacan o maio florido e fermoso”.
“Marzo igularzo” (porque se igualan os días e as noites).
“Ollo á perdiz, se canta en marzo, ano feliz” (os bos presaxios do canto da perdiz).
“Marzo espigarzo e abril espigas mil” (sobre augurios de boas colleitas).
“Marzo anidarzo, abril huévil e maio paxaraio” (sobre a reproducción das aves).
“Se marzo vén ao revés, nin deixa pastor nin res”.
“Cando marzo volve o rabo, non deixa ovellas con pelexo, nin pastor deszamarrao”.
“Sol de marzo mata a dama no palacio”
“Se marzo volve o rabo, adeus ó teu gando”.
“Polo vinte de marzo dá o sol unha sombriña e xa canta a anduriña”
“Se ronca ou trona en marzo, apreta a cuba con mazo” (preparación da cuba de viño).
“Marzo marzán, pola mañá cara de rosa, e pola tarde cara de can”.
“Ralva en marzo, bima en S. Xoán, sembra en outubro e collerás pan”.


O Bierzo, novembro de 2009.

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
http://www.partidodelbierzo.com/

sábado, noviembre 07, 2009

USO INSTITUCIONAL DEL GALLEGO EN O BIERZO (1ª PARTE).


USO INSTITUCIONAL DEL IDIOMA GALLEGO EN EL BIERZO (1ª parte),
Por Xabier Lago Mestre, colectivo Fala Ceibe do Bierzo.

falaceibe@yahoo.es

La lengua gallega de El Bierzo occidental tiene un reconocimiento legal a través del Estatuto de Autonomía de Castilla y León, “gozará de respeto y protección la lengua gallega en los lugares en que habitualmente se utilice” (artículo 5.3). Además cuenta con la protección indirecta de la Constitución Española (art. 3.3, “la riqueza de las distintas modalidades lingüísticas de España es un patrimonio cultural que será objeto de especial respeto y protección”), y lo mismo sucede con la Carta Europea de Lenguas Regionales y Minoritarias.


Por otra parte, la falta de declaración de oficialidad de la lengua gallega en El Bierzo no es obstáculo para que este idioma pueda tener un uso institucional en las administraciones locales. Lo primero es reconocer expresamente el gallego en la Ley de la Comarca de El Bierzo. Este texto legal texto debe admitir su simbolismo identitario, su importancia como medio de comunicación de su minoría lingüística y concederle un uso institucional.


Los ayuntamientos y las juntas vecinales no tienen recursos suficientes para normalizar el uso institucional de la lengua gallega. En este contexto resulta lógico que sea el Consejo General Berciano quien asuma el protagonismo a la hora de fomentar el uso institucional del gallego por parte de los entes locales. La gestión lingüística común, como servicio público comarcalizado, a cargo del Consejo General permitirá alcanzar mayor eficacia y eficiencia para todos los entes locales afectados.


Seguidamente concretaremos la intervención lingüística por parte del Consejo General de El Bierzo para favorecer un uso institucional parcial del gallego. Lo primero sería la creación del Servicio Lingüístico Berciano. Este servicio podría desarrollar diversas funciones, relacionadas con la normalización del uso institucional del gallego. Primera, asesoramiento y apoyo lingüístico a los entes locales, concretada en la elaboración de disposiciones generales bilingües (bandos, ordenanzas, planes, convenios colectivos…) y de la documentación administrativa bilingüe (instancias, solicitudes, actas municipales, contratos…). Estos documentos estarían redactados en castellano y gallego, a doble columna o con texto superpuesto, aunque el único idioma con eficacia jurídica sería el primero, al carecer el gallego del preceptivo reconocimiento de oficialidad. Pero este uso institucional parcial del gallego serviría para prestigiar este idioma minorizado a nivel administrativo y social.


El Servicio Lingüístico Berciano también estaría encargado de realizar otro tipo de actuaciones no administrativas. Así elaboraría otra documentación bilingüe (folletos turísticos, mapas…), la rotulación bilingüe (letreros, indicadores, señales, cartelería, mobiliario urbano, callejero, vehículos públicos…), la imagen institucional (escudos municipales, logotipos, simbología…), las publicaciones (páginas web municipales, revistas…), la publicidad institucional (comunicados de prensa, anuncios…), etcétera.


En segundo lugar, el Servicio Lingüístico Comarcal puede realizar una labor de formación. Concretamos esta enseñanza no reglada en la impartición de cursos de gallego para empleados públicos (funcionarios, maestros, profesores…) y para el público en general (opositores, adultos, no universitarios…), tanto de manera presencial como a distancia a través de internet. La formación incluirá la elaboración de materiales pedagógicos escolares adecuados a nuestra realidad territorial (dialectismo berciano, tradiciones, literatura oral…).


O Bierzo, novembro de 2009.

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
www.partidodelbierzo.com

viernes, noviembre 06, 2009

TEXTOS DO BERCIANO FREI MARTÍN SARMIENTO


TEXTOS DE FREI MARTIN SARMIENTO SOBRE A LINGUA GALEGA (1ª parte),
Por Xabier Lago Mestre, de Fala Ceibe do Bierzo.



O noso erudito e ilustrado berciano (1695-1772) -aínda que algún investigador cuestiona esta orixe- foi un avanzado do século XVIII. Lembremos que o seu pai traballou nas obras da Colexiata de Vilafranca o que motivou o desprazamento familiar á nosa rexión. Nas seguintes páxinas analizaremos o seu progreseiro pensamento a través dos seus textos, relacionados cunha grande diversidade de cuestióis (pedagóxicas, filolóxicas, filosofía política e demais), mais nós imos deternos máis nas súas referencias á lingua galega.


O bieito Sarmiento amosa unha grande preocupación polas linguas. Neste sentido trata de salientar a importancia que teñen as linguas non escritas, caso do galego, fronte ao latín ou castelán. Para el as linguas ágrafas son máis orixinais e ricas, tendo así menos influenzas foráneas cás escritas.


“Tengo observado que las lenguas vulgares, que solamente se hablan y no se escriben, son casi eternas, inmutables, y que cada día se aumentan más y más, conservando siempre el carácter privativo de la lengua. Quiero decir, que las voces que se aumentan no son extrañas, sino derivadas de las mismas raíces de la lengua, según las leyes y la analogía de ella misma, sin conexión con la legua extraña. Al contrario la lengua que se escribe, cada día se va perdiendo más y más de sus voces puras y primitivas, y sólo se aumentan de voces extrañas y exóticas, que jamás han sido ni serán de la lengua, que ninguno del pueblo las entenderá. Consiste este en que los que escriben, procuran acomodarse con el lenguaje y voces de los libros, desamparando las voces puras de la lengua que saben, entienden y hablan los vulgares de inmemorial; de manera que hay dos lenguas castellanas: una la provincial y de los pueblos, que es homogénea y metódica, y otra la de los libros; que cada día es más heterogénea. Tambien tengo observado que las lenguas que sólo se hablan y no se escriben son más copiosas de voces de la lengua, no de las voces arrimadizas y totalmente extrañas” (do libro Elementos Etimológicos).


Sarmiento sabe dos prexuízos lingüísticos que había cara os galegos. Por iso procura prestixiar o galego dentro da confrontación xeral interlingüística da península ibérica.


“El acento y tonillo de los gallegos ha cargado con el desprecio de todos los que no lo son. Consiento en que no les guste, pues también enfada a los gallegos el tonillo de los portugueses, andaluces, valencianos, catalanes, aragoneses, navarros, asturianos y manchegos… Madrid es una Babilonia de lenguas… Quisiera saber qué acento y tonillo es aquel del manchego que pregona mantas, colchas, y que tanto descalabra los oídos con su bárbara aspereza; y así ese vivirá muy satisfecho de su tonillo y se reirá del segador gallego. Así anda el mundo: la mitad se rie de la otra mitad. Por todo lo cual, el título de armonía en tales lenguas es un ente de Razón para establecer preferencias de unas a otras” (Elementos Etimolóxicos).


As preocupacióis pedagóxicas de Sarmiento son fundamentais na súa obra. Defende a un alunado forzado a aprender latín mentres que ignora a súa lingua propia.


“¿… porque se ha de tolerar que un niño, que apenas sabe la lengua que ha mamado y que ni idea pudo haber hecho del zarrapastroso latín, que le han inbuido pase a manejar voces abstractas de la Filosofía que ni puede señalar con el dedo, ni puede haber idea de su significado? Crece la admiración. ¿Y que mayor barbarie, que el maestrillo, que tampoco ha hecho idea de las voces y cosas especulativas, las enseñe pro tribunal al niño, que tampoco las entenderá?” (de La Educación de la Juventud).


O Bierzo, novembro de 2009.