jueves, mayo 30, 2013

COLUMBRIANOS Y SU JUNTA VECINAL (2ª PARTE)


COLUMBRIANOS Y SU JUNTA VECINAL (2º PARTE),

 por Xabier Lago Mestre,
falaceibe@yahoo.es
   

RELACIONES ENTRE PONFERRADA Y COLUMBRIANOS.

La Ponferrada medieval tenía un pequeño alfoz dependiente en el año 1187, formado por: S. Pedro, Santo Tomás de las Ollas y Pomboeza. Este alfoz lindaba con Columbrianos, Molinaseca y Vizbayo (hoy Otero).  Pero a través de la documentación de los años 1484 y 1514, sabemos que Columbrianos ya estaba incluido en la jurisdicción territorial de Ponferrada, con las otras aldeas de Campo, Onamio, Santo Tomás, San Lorenzo, Carracedelo, Devesas, S. Pedro de Devesas, Toral, Merayo, Orzuela, Orbanallo, Villalibre, Priaranza, Pradela, Fuentesnuevas y Bárcena. Creemos que en este incremento territorial considerable del alfoz de Ponferrada contribuyó eficazmente la intervención de sus señores nobiliarios (condes de Lemos) y de la propia Corona (Reyes Católicos).


En esta época de sucesivas guerras sucesorias por la Corona o interseñoriales las comunidades rurales estaban desprotegidas. La pertenencia de Columbrianos a las jurisdicción de la villa de Ponferrada tenía varias consecuencias. Este fue el caso de la protección de los vecinos de Columbrianos dentro de la cerca de Ponferrada. Esta villa tenía dividida la conservación de la cerca urbana entre las llamadas cuadrillas. Columbrianos tenía a su cargo el mantenimiento de la torre que llevaba su nombre. En un documento de 1505 leemos que "y que esto sabe porque los de Columbrianos tienen una torre y pedaço de cerca de su quadrilla y que han arrendado a este testigo dos años y pasaba al concejo de Columbrianos el alquiler cada año, e asy tiene cada quadrilla su pedaço de cerca y torre (...)" (Archivo General de Simancas, Cámara de Castilla, Pueblos Ponferrada).



Pero la relación entre Ponferrada y Columbrinaos no siempre fue pacífica. En muchas  ocasiones hubo abusos de la villa, concretamente de su regimiento, sobre las aldeas de su tierra a la hora de fijar los repartimiento económicos. Así aconteció a la hora de la reparación de las infraestructuras urbanas (mantenimiento de cerca, puertas y puentes), cumplimiento de deberes militares (abastecimiento de grano para mantener tropas reales en 1766, pago de cebada para para caballerías de regimientos en 1768, intento de fijar un cuartel para cabos, sargentos y soldados en 1757, recaudación y levas de soldados para las guerras de Cataluña y Portugal en el siglo XVII), abastecimientos (remate de abastos a un mismo precio para la villa y la tierra en 1802), etcétera. Por supuesto, todas las aldeas de la amplia jurisdicción de Ponferrada contribuian obligatoriamente en el pago de los numerosos tributos reales (servicios reales, alcabalas, donativos...).

COMPETENCIAS DE LA JUNTA VECINAL DE COLUMBRIANOS.


1. La junta vecinal o el concejo. 

La medieval reunión religiosa de feligreses (collatione) evolucionó hacia la asamblea civil (concilium) con nuevas competencias pero sin prescindir totalmente de sus funciones religiosas tan asumidas por la mentalidad de los siglos pasados. Aún así, la Iglesia católica intentó integrar en su seno a sus feligreses en las peculiares cofradías religiosas y asistenciales, adscritas a ermitas, parroquias o santuarios bercianas.



La junta vecinal era la encargada de elegir anualmente los cargos concejiles (alcalde pedáneo, regidores, procurador y mayordomo para asuntos económicos). Los alcaldes pedáneos imparten justicia en casos menores (no superiores a las cuantías de 500 ó 1000 maravedís en el siglo XVII) y pueden imponer penas vinales.Las juntas vecinales ejercitaban su labor gubernativa con apoyo ocasional de los vedraños (personas adultas encargadas de conservar la memoria colectiva, con prestigio e independencia), de los marcos (vecinos que tenían la función de investigar e proponer los linderos entre predios o fincas particulares, mediante colocación de testigas), los guardias (vigilan las tierras acoutadas, turnos de riego, molienda, horno...) o los campaneros (tocaban la campana para llamar a concejo).

La pertenencia de Columbrianos a las jurisdicción de la villa de Ponferrada significaba la supremacia política del corregidor real.  Las resoluciones de las justicias pedáneas podían ser recurridas ante el corregidor de Ponferrada. Este funcionario real tenía funciones de control sobre las justicias pedáneas (juicio de residencia, revisión de libros de cuentas, vigilancia de términos...). En ciertos conflictos vecinales de Columbrinaos el corregidor tuvo que intervenir directamente. Así aconteción en 1740, en el problema de las linares de la reguera, cuando se dicta auto del citado oficial para que no "empocen en ella lino alguno, bajo pena de 50 ducados aplicados para la Cámara de Su Magestad (...)", porque se queda seca y con "la inmundicia de dichos linos se ponian las aguas gruesas y pestilentes, de que había resultado en algunos años antecedentes haberse muerto y perdido mucha porcion de ganados mayores y menores en notable perjuicio del bien público" (Archivo Histórico Provincial de León, protocolos notariales).



El trabajo político de la junta vecinal determina su propio su derecho consuetudinario que se fija en las ordenanzas concejiles. Éstas son aprobadas definitivamente por el corregidor de Ponferrada, como principal oficial real. A pesar de ser el derecho consuetudinario básicamente de carácter ora (en gallego o leonés) y ágrafo, hay una necesidad jurídica de recurrir a la fijación de la norma escrita de las ordenanzas a la hora de defender los derechos colectivos ante la burocracia y los procedimientos judiciales.

Columbrianos logró su mayor autonomía institucional cuando se proclamó cabecera de ayuntamiento en varios períodos históricos. Son los casos de la época constitucional de Cadiz (entre 1812 y 1814), y posteriormente, durante el Trienio Liberal (1820 y 1823). Desde el año 1837 Columbrianos se integra como barrio o anejo de Ponferradada (Pascual Madoz, Diccionario Geográfico-estadístico, 1845-50)) . Con la Ley de municipal de 20 de agosto de 1870 se institucionalizan las llamadas juntas administrativas. Algunos pueblos bercianos aprovechan esta coyuntura política y su deficiente situación finaciera para integrarse en Ponferrada, casos de Toral de Merayo (en 1871) y Columbrianos (1873) (Miguel J. García González: Historia de Ponferrada, 2009). Finalmente, tuvo que ser el Estatuto municipal de 1925 el que reconoce los llamados Entes locales menores, denominación que es la que existe en la actualidad.

O Bierzo, maio de 2013.
WWW.OBIERZOCEIBE.BLOGSPOT.COM


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

martes, mayo 28, 2013

ATRAVESANDO ENTRE A ALDEA DE ERES E AS MÉDULAS.


ATRAVESANDO ENTRE A ALDEA DE ERES E AS MÉDULAS BERCIANAS,

Por Xabier Lago Mestre.
falaceibe@yahoo.es

O amencer do sábado xorde a cos restos da lúa chea sobre a escultura urbana do cabaleiro templario de Ponferrada. Ás sete da mañá tomamos o baleiro tren rexional. Mentres percorre o Bierzo baixo cara á Galiza, cavilamos na supresión desta liña, non sabemos aínda se será o rexional ou a parada nalgunhas estacións ou apeadeiros. Que fermosiña está a ribeira do Sil que vemos. Lástima que moitos bercianos non aproveiten máis esta liña de ferrocarril para desfrutar da nos aterra. Nosoutros somos uns defensores do tren, utilizámolo para facer excursións a pé ou en bici. Nesta ocasión baixamos na estación galega de Quereño, poboación viciña de A Ponte de Domingo Flórez. Os primeiros habitantes que atopamos son unha parella da Garda civil que viaxa no seu todoterreo. 



Polo barrio de Chao do Marco todo é moi silandeiro a esta temperá hora. Nun supermercado un cartel anuncia as festas patronais da Ponte. Adentrámonos na vila xunta ao río Cabreira, non pasamos a ponte para o barrio das Nogais, modernizado cos bares e adegas de moita xoldra coa mocidade as fins de semana. Tras pedalear polo rueiro, atopamos a saíada para a estrada da Cabreira. Abaixo, na ribeira, sobresae a obra pública de formigón, trátase dun encoro e canle que roubará augas do río principal. Nunha pintada nun murete lemos yeres.org, a presencia na internet concede maior protagonismo ao rural.



O cercado gando ovino recíbenos abraiado no pobo das Veigas de Yeres. Primeiro o barrio das malladas, despois o da igrexa. Por suposto hai parada para a foto do templo. No seu taboleiro sobresae o cartel reivindicativo sobre a alternativa á estrada que atravesa esta poboación. Malos tempos para pedir obra pública. Continuamos polos barrios Molina e Souto. Xa no barrio da Carballa atopamos o desvío sinalizado á esquerda para Yeres/Eres. O correspondente cartel indica 2.5 quilómetros a Eres (castelanizado co esprai o Yeres) y 7.6 ás Médulas, este último será o noso destino.



A COSTA PARA A ALDEA DE ERES.

Comeza a suba pola estrada ben asfaltada. Este val do regueiro Reberdelo está cheo de restos de bos exemplares de castiñeiros. Os pasados lumes forestais de verán fixeron tal desfeita, ademais do temido chancro. A esperanza está nos novos exemplares que algún viciños se atreveron a plantar, baixo a ameaza do chancro. As vistas son sen igual canto máis enriba estamos, detrás de nós a pendente. Na outra beira do río Cabreira, lonxano, descubrimos o pobo de S. Pedro de Troes.


Na entrada de Yeres/Eres atopamos un viciño botando lixo no contedor. Imos por el para poder falar con acougo. Calquera pregunta é boa para principiar a desexada conversa. A mellor das sortes temos porque está por falar connosco. Aproveitamos o descanso no cumio do pobo para parolar, de todo, problemas de comunicación, falta de xustificación dos gastos das festas patronais, a emigración dos seus viciños a Ponferrada, etc. O viciño queda moi ledo co noso ofrecemento de facer publicidade do seu pobo na internet. Nisto estamos.


Para andar polos camíns rurais o mellor é preguntar aos viciños. Por iso saímos pola rúa As Medulillas. Segundo nos alonxamos vemos a mellor distribución dos variados barrios, a saber, Baumundo, Os Corrais, Penedo, As Eiras (onde está a igrexa), A Capela, Vale (para o paralelo val de Fontela) e Palomar no alto. Hai unha boa fonte chamada Traitoiro. Lembramos que este repetido topónimo se refire ao espazo por onde baixaban as madeiras do bosque tralas sortes.
                            FONTE COMUNAL DA ALDEA DAS MÉDULAS BERCIANAS. 

POLO ANTIGO CAMÍN REAL.  

O camín de terra para As Médulas está ben sinalizado. O mellor é non aproveitar desvíos que poden levar a lugares non desexados para outros predios. No primeiro val do Boqueirón están as chamadas Medulillas de Yeres. Nun desvío á esqueda queda o antigo Camín Real que baixa para A Ponte Domingo Flórez que vén dende Borrenes/Borrés. Nova pequena suba cara ao miradoiro das Perdices (1.1 km) que continúa para Reirigo (1.4 km) e mailo Campo da Braña (outro 1.1 km). Nosoutros, dende o citado cruzamento, baixamos pola esquerda para As Médulas que queda a 2.6 quilómetros moi fermosos polo paredón de terra ourada. Por estes pagos estivo o despoboado da Valouta e as terras da Palombeira e os Chaos de Mourán. 



Por fin o casarío das Médulas, entramos no barrio da Portela. Moi recomendables as sendas das Valiñas (para o leste) e de Lago Somido (para u oeste). Moitos turistas nesta mañá solleira que falan en diversos idiomas estranxeiros. No barrio do Forno, por suposto do comunal, atopamos unha fermosa fonte pública. Descansamos neste espazo público, aproveitamos para tomar alimento e ler os carteis informativos. Moito desenvolvemento hostaleiro, aínda que o aparcadoiro, do barrio do Fondo, estea case baleiro.



BAIXANDO PARA CARUCEDO.

Deixamos que as bicis nos leven, costa abaixo, pola boa estrada que atravesa Os Chaos de Maixeiras. Que gusto despois de tanto ascenso montañoso!. Pola dereita a saída para o antigo camín real, pola paraxe de Vilaspartidas, cara a Borrés.  Por fin, entramos  no pobo de Carucedo. Aproveitamos o encontro dos viciños labregos para preguntarlles, por exemplo, polos distintos barrios, a saber, o Areal, Miana, Sto. Cristo (onde a capela pechada), Fonteiña, As Matas (coa súa igresa en honra de S. Pedro e S. Blas), Xardois ou Aldea, Cabana e finalmente, o de Meiro Vello, camín para Campañana.

                                             IGREXA DO CONCELLO DE CARUCEDO.

Na praza da igrexa atopamos unha torre nova cun moderno reloxo que dá ben as horas. Contrasta este co reloxo de sol, feito sobre lousa do país, que xorde na espadaña do templo. Admiramos a peculiar escaleira de pedra exterior do campanario e o seu adro. Nas columnas de madeira do portal están cravados distintos avisos, entre eles da xunta veciñal do pobo. Lembremos que Carucedo é capital do correspondente concello. Na moderna Casa do Concello, xunta á estrada nacional, hai un taboleiro no que lemos as liñas de transporte á demanda (previa cita telefónica), para conseguir bus dende os pobos a Carucedo, e logo coller o bus ata Ponferrada. Nesta estrada principal paga a pena visitar a fonte pública, chamada das Tolas, xunta ao consultorio médico . Consiste nun espacio que divide as zonas para beber os animais e as persoas. Un acerto de restauración da arquitectura popular.



O Bierzo, maio de 2013.

www.obierzoceibe.blogspot.com
http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

sábado, mayo 25, 2013

COLUMBRIANOS Y SU JUNTA VECINAL (1ª PARTE)


COLUMBRIANOS Y SU JUNTA VECINAL (1ª PARTE),

Por Xabier Lago Mestre.
falaceibe@yahoo.es

LA PRIMITIVA COMUNIDAD RURAL MEDIEVAL.

Sobre el origen de Columbrianos seguimos la información suministrada por el filólogo Jesús García y García. Según este autor, este topónimo se debe a sus primeros pobladores, llegados durante la Reconquista, portugueses de Coimbra (Pueblos y ríos bercianos. Significado de sus nombres, 1994). 

Los primeros datos que tenemos de la primitiva comunidad rural de Columbrianos los obtenemos del Tumbo Viejo del monasterio de S. Pedro de Montes. Así, existen variadas y antiguas referencias, “villa quem habeo in locum predictum Columbrianos inter Sili et Bueza” (año 928) y ”et alias in Bergido, in villa que vocitant Campo et alia villa in Coljumbrianos” (1081). Esta villa o vilar hace referencia a una explotación agrícola, como también lo eran: la corte, el casal, la iglesia o el solar. En el caso de los vilares, posteriormente evolucionan en superficie y población hacia una aldea o villa de mayor tamaño. Columbrianos refuerza su sistema poblacional con una iglesia, "in villa que cocitant conimbrianos, in locum predictum qui dicitur Lacu, juxta ecclesiam sancti Vincenti (...) et in illa Eclesia de Sancti Vicenti integra medietate" (año 1143). Esta iglesia, además de ser un centro religioso, es también una explotación económica, a lo que hay unir la peculiar organización parroquial con sus feligreses (collatione o collatio).



El monasterio de S. Pedro de Montes, al igual que los otros bercianos (Carracedo, Espinareda, etc), aprovecha su posición de poder institucional para adquirir diversas propiedades agroganaderas y crear relaciones de dependencia (vasallaje). Para reafirmar su posición privilegida se apoyó en su peculiar ideología religiosa y católica. Según la documentación medieval, las donaciones de tierras a los monasterios se producen por “remedio anima mea” o “abolendis meis criminibus et remisione peccatorum”, también las obligadas ventas son debidas a las malas cosechas, deudas por simientes, embargos por impagos de préstamos, tributos, etcétera.


En esta epóca medieval, en la contorna de Columbrianos aparecen otros núcleos de población, son los casos de: Quintanilla/Quintela (bajo el llamado monte Cortegueyra), S. Andrés de Montejos, Lago al sur, Compostilla/Compostela, Santo Tomás de las Ollas y Ponferrada. Progresivamente van perdiendo su autonomía colectiva ante la presión de los poderosos señores, en otros casos se convierten en despoblados. La mayor parte de ellos aprovechan el desarrollo agroganadero, religioso, hospitalario y urbano derivado de los caminos de Santiago y veredas para Asturias.

LA EXPANSIÓN TERRITORIAL DE PONFERRADA. 

        
Es de destacar que la actual capital de El Bierzo no sólo es de fundación posterior a la de Columbrianos sino que se creó en terrenos del segundo. Ponferrada tuvo el apoyo inicial del obispo Osmundo por mor de la construcción de su famoso puente. Posteriormente la llegada de los Templarios (1178) supuso otro impulso para este núcleo de población pues la orden militar era la encargada de defender a los peregrinos desde su castillo. Primero fueron tenientes ("teniente Pontem Ferratum"), después fueron expulsados temporalmente por Alfonso IX (1204). Este rey favorece a Ponferrada con la concesión de los fueros locales, lo que sirve para dar institucionalizar su concejo, sus boni homines y su peculiar ordenamiento jurídico (procedimiento sancionador). Con la vuelta templaria a Ponferrada, con Fernando II (1211), se produce un conflicto señorial con el monasterio de S. Pedro de Montes por la posesión del valle del Oza. Tras un largo procedimiento judicial, los del cenobio ganan definitivamente el pleito.



Por otra parte, el concejo ponferradino intentó la expansión territorial por el norte hacia San Andrés de Montejos (año 1266), que pertenecía al monasterio de Carracedo. Ponferrada alegó en un principio su derecho a perseguir a los malhechores que se ocultaban en el coto de Montejos. La capital berciana intentó por la fuerza anexionarse S. Andrés de Montejos pero perdió finalmente el pleito. Este conflicto jurisdiccional y territorial continuó en los siglos posteriores. Así, en el año 1497, los Reyes Católicos ordenan al propio corregidor de Ponferrada intervenir en la defensa de los intereses señoriales del monasterio  de Carracedo sobre Camponaraya y S. Andrés de Montejos ante los ataques de Ponferrada. Finalmente, esta última villa compra S. Andrés de Montejos en el año 1555, con sus vasallos, yantar, términos y jurisdicción.   

O Bierzo, maio de 2013.
www.obierzoceibe.blogspot.com



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

miércoles, mayo 22, 2013

OS TRADICIONAIS MAIOS DE VILAFRANCA DO BIERZO.


OS TRADICIONAIS MAIOS DE VILAFRANCA DO BIERZO

Por Xabier Lago Mestre, do colectivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.
falaceibe@yahoo.es

Os maios foron moi populares no noroeste peninsular coma festa da primavera, dende as Nogais ata Pontedeume, pasando por Viveiro ou Mondoñedo. Aa versións tradicionais e ruralizadas van camín da recuperación nos ámbitos urbanos coma nos casos actuais das ciudades de Pontevedra e mailo Ourense. Polo que toca á rexión do Bierzo, temos os casos non tan coñecidos de Santalavilla:
“Este é o maio,
 señora é,
 este é o maio
 que anda de pé,
 que de pé, que de sentadas,
 señora tire as casteñas".

 ou en Landoiro (“No primeiro de maio hai que comer castañas porque se non éntrache o desmaio”ou “déanos castañas tio Manolo, déanos castañas que as ten no cazolo” ). E a tradición tráenos lembranzas dos maios de Bembibre, concretamente en Villavieja, onde había dos monecos, a Maya e o Mayo, acompañados de bailes de gaite e tamboril. Pola outra banda, en Palacios de Compludo soían plantar o maio, tratábase do carballo máis alto, e na súa cima colocábase un moneco vestido de labrego. Dito moneco baixábase o 31 de maio para acompañar aos mozos no pedimento cartos e comida para a posterior merenda da mocidade. Na localidade de Oencia, o moneco colocábase no castiñeiro máis alto, para logo subastar a árbore e baixar o moneco e dar boa conta del na correspondente fogueira popular e festivaleira.



CONTIDOS ORAIS DOS MAIOS DE VILAFRANCA.

Todos coñecemos ben o desenvolvemento dos maios de Vilafranca, por iso neste caso imos facer un detemento nas letras dos peculiares cantos populares. Comezamos polas que fan referencia á estación primaveral e mailo espertar da natureza.
“Marzo airoso,
abril chuviñoso,
sacan o maio florido i fermoso”.

No mesmo contexto traemos a colación o maio de Pontevedra:
“Este mes  de maio
é o mes das flores
cando os paxariños
ven aos seus amores”.
O maio vilafranquiño humanizado tamén está ben presente.
“Este é o maio señora é,
este maio que andaba de pé”

AS COPLAS PETITORIAS.

Coma noutros casos hai un maio de pedimento variado e abundante. A razón e conseguir  cartos e mailos alimentos para o posterior xantar ou merenda da mociade.
“Tire castañas, señora María,
Tire castañas que as ten na cociña”.
“Tire xamón señora Sonia,
Tire xamón que o ten no arcón”.
“Tire castañas, señora Manuela,
tire castañas que as ten na mantela”.
“Tire castañas, tía Susana,
tire castañas que as ten na romana”.


AS LETRAS DE REPROCHE.

Como non pode ser doutro xeito, cando non hai boa resposta a tales pedimentos populares, prodúcese o rexeito colectivo e incluso pode ser de xeito verbal agresivo. Normalmente hai un xogo de forzas entre os pedimentos da mocidade e a resposta dos vedraños e viciños  dende as súas vivendas e balcois. As negativas dos segundos provoca o rexeito xeneralizado que se mantén ano tras ano para provocar a maior presión no tempo. 
“Estas portas son de ferro,
onde vive un cabaleiro”.
“Estas portas son de estopa,
onde vive un lapasoupas”
“Esta casa é de cristal,
onde vive un xeneral”

“Esta casa é de pedra,
onde vive unha doncella”
“Esta casa é de lousa, 
onde vive unha roñosa”.
“Esta casa é de cartón,
onde vive un maricón”.
“Esta porta é de lona
onde vive unha pegona”.  
“Esta casa é de palla,
onde vive a Cagalla”.

ESTROFAS DE PECHE.

“Levántate maio,
bastante dormiche,
pasou un burro
e non o sentiche”.
“Entra maio coas súas flores,
sae abril cos seus amores”.
“Acóstate maio a descansar,
cando descanses volve cantar”.
“Viche o maio, míralle ben,
tres caralliños tamén volos ten”.


VERBAS DE REMATE.

Entendemos que sendo a cultura territorial e tradicional do Bierzo occidental claramente galega as ditas estrofas teñen que ser nesta lingua a pesares de que haxa participación de letras en castelán por influencia de períodos históricos de desprezo da nosa lingua minorizada.  Neste sentido sería de interese achegar novas estrofas, con temática de máis actualidade. Para acadarmos isto sería interesante convocar concursos previos anuais, entre os escolares da contorna, para crear novas estrofas que ben poderían ser premiadas entre o alunado máis orixinal. Os maios tradicionais ben poderían manterse casándoos coa actualización propia do século XXI.
O Bierzo, maio de 2013


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

sábado, mayo 18, 2013

DÍA DAS LETRAS GALEGAS 2013 DENDE O BIERZO.


DÍA DAS LETRAS GALEGAS 2013 DENDE O BIERZO,

Por Xabier Lago Mestre.
falaceibe@yahoo.es

Hoxe, 17 de maio, celebramos unha nova edición do Día das Letras Galegas, festa para todos os falantes e territorios, peninsulares e extrapeninsulares, de cultura e lingua galegas. Semellante efeméride parece un bo momento para reflexionar sobre a situación do noso idioma galego no Bierzo. Lembramos que os seus falantes temos unha lingua minorizada na Comunidade Autónoma de Castela e León. Polo tanto sobrevivimos culturalmente baixo mínimos ante as presióis sociais, da maioría casteláfalante, institucionais e políticas. Botamos en falta que o Día das Letras Galegas non teña máis en conta a problemática secular das minorías galegofalantes periféricas. Seguimos sendo os grandes descoñecidos para a Galiza administrativa.


Moi atrás quedan aqueles séculos medievais nos que a nosa lingua galega tiña un recoñecemento social e institucional, caso dos mosteiros, como atestigua a presencia do galego na documentación dos tombos e cartularios. Pero a posterior castellanización cultural, dos señores laicos e monásticos, favoreceu o illamento progresivo e secular do noso idioma desde fines da Idade Media y durante os chamados Séculos Escuros da Idade Moderna. Iso si, o pobo labrego seguíu utilizando o noso galego-berciano nas relaciois familiares, veciñais (rondas, tabernas, entroido, maios, desenganos, burlescas…), políticas (xuntas veciñais, pedanías…), laborais (oficios, gremios…), relixiosas (esconxuros, ensalmos…) ou agrogandeiras (cantos de segas, muíñadas, aradas, fornos…), etc.



Coa alfabetización do século XIX houbo un interese por recuperar a lingua galega escrita por parte dalgúns autores (Francisco Ovalle, Antonio Fernández y Morales…). Diversas correntes, coma o romanticismo, o costumismo ou o rexurdimento galego serviron para tomar conciencia sobre o valor das culturas rexionais, e concretamente da galega do noroeste peninsular. Foron moitos os que comezaron a usar o idioma galego escrito en diversos eidos intelectuais, literatura, etnografía, historia, música e demais.



Na segunda metade do século XX atopamos a agudización da problemática derivada da emigración europea e aos grandes centros urbanos peninsulares. Así as estruturas rurais, tradicionais e mailo colectivas, véronse gravemente prexudicadas, ao que hai que unir os baixos prezos agrogandeiros e a suba sen xeito dos custes de producción. As consecuencias de toda esta problemática son claras, despoboación, envellecemento, illamento, incomunicación, etc. nas comarcas montañosas onde aínda se conserva a meirande parte dos falantes galego-bercianos.


Hoxe os herdeiros da cultura e da lingua galegas temos a obriga de manter o noso patrimonio idiomático pero con grande escaseza de medios humanos, materiais e mailos económicos. Por suposto, sen ningún apoio dos diversos poderes, sexan político, institucional, económico, intelectual ou dos medios de comunicación tradicionais. Esta falta de colaboración destes poderes hai que cualificala de discriminatoria para cos falantes galegos que somos sistemáticamente ignorados. Sobrevivimos con todas as dificultades do mundo co único apoio das novas tecnoloxías da información (blogues, redes sociais, páxinas web, xornais dixitais…) para divulgar a nosa problemática. 



No medio rural máis montañoso ou vilego se vive en galego con parcial normalidade,  claro é, de xeito oral e antiformal, porque se acuden ás administracióis públicas locais (concellos, Consello Comarcal ou Deputación) o noso galego non se admite. Mentres que o uso do galego nas grandes cidade e vilas da rexión berciana aínda é máis restrinxido. Nos barrios máis periféricos, cos inmigrantes de Galiza ou dos pobos, manteñen relacióis de veciñanza en galego. Aínda así a resistencia cultural galega mantense nas paredes, coas axitadoreas pintadas. Trátase con elas de procurar unha imaxe urbana marxinal en galego. Tampouco se libran da pintada os sinais de tráfico cos trocos toponímicos a prol do galego. Polo demais resulta escasa a imaxe comercial na nosa lingua por parte dos comercios, hostais e restauración. 



O panorama lingüístico galego do Bierzo amosa moitas eivas difíciles de resolver pola dita escaseza de medios persoais , materiais e económicos. Dende logo pouco ou nada pode agardarse do apoio que veña dende Castela e León que non se identifican coas culturas e lingua galegas do Bierzo. Pero máis abraia a falta de compromiso solidario que vén de Galiza, das súas grandes institucióis culturais (Real Academia Galega, Instituto da Lingua Galega, Consello da Cultura Galega, Universidades…) ou políticas (Parlamento de Galicia, Xunta de Galicia, deputaciois, concellos…). Soamente hai pequenas axudas illadas e elitistas de fóra que non serven para fomentar e prestixiar a lingua galega. 




Pero tamén hai que facer autocrítica no Bierzo. Non somos quen de ir máis aló de meros xestos sen elaborar unha estratexia continuada e interesante para atraer neofalantes.  Actos culturais en galego ocasionais non son suficientes, aínda que sexan o mantemento de vellas tradiciois moi populares. Quizais o traballo reivindicativo acotío estea na internet, aínda desaproveitada no Bierzo. Só dende a internet berciana se podería chegar a eses novos neofalantes mediante unha mensaxe bercianeira de interese para a mocidade a través dunha diversidade temática nosa (lecer, historia, deporte, turismo rural…).  Agardemos que o vindeiro Día das Letras Galegos traía máis ilusión para coa nosa lingua galega do Bierzo e solidariedade entre as diversas e viciñas comunidades galegueiras periféricas.

O Bierzo, maio de 2013.
WWW.OBIERZOCEIBE.BLOGSPOT.COM


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

martes, mayo 14, 2013

NOVAS DOAZOIS DE LIBROS DE FALA CEIBE DO BIERZO



                                                       BIBLIOTECA FERROVIARIA
                                                       DE TOURAL DOS VAOS.

DOAZOIS DE LIBROS DE FALA CEIBE DO BIERZO, 
por Xabier Lago Mestre.
Colectivo cultural Fala Ceibe do Bierzo 
falaceibe@yahoo.es

Un ano máis, co gallo do Día das Letras Galegas no Bierzo, o colectivo cultural Fala Ceibe aproveita a ocasión para facer novas doazóis de libros ás bibliotecas públicas da nosa rexión. Nos tempos de grave crise económica que atravesamos as bibliotecas municipais non teñen recursos económicos abondos para mercar novos libros. Ademais, o colectivo Fala Ceibe perdeu o seu local social, por falta de cartos para pagar o aluguer, por mor do cal tivemos que desfacernos da nosa pequena biblioteca.
      Todas estas circunstancias motivaron as sucesivas doazóis de libros para as bibliotecas municipais da rexión berciana. Comezamos polas bibliotecas de barrio da cidade de Ponferrada, a saber, Columbrianos, Fontesnovas, Catroventos, Campo e Devesas, para seguir pola Casa da Cultura do concello ponferradino, ademáis do Instituto de Estudios Bercianos ou a pequena biblioteca de Toural dos Vaos. Para eles foron libros de variada temática, historia, literatura, dereito, linguas coma o galego e mailo inglés, turismo, revistas, etc.




PROXECTO CONSTRUAMOS UNHA BIBLIOTECA EN MAGAZ.
Dentro desta dinámica cultural de doazón de libros salientamos o proxecto que pretende a creación dunha biblioteca por parte da xunta vicinal de Magaz de Abaixo. Por suposto que non podería quedar fóra da nosa doazón de libros. Como lles faltaba de todo, o primeiro en recibir foi unha enciclopedia xeral de Espasa-Calpe, ao que seguíu exemplares de literatura española, que non falte unha boa edición do Quixote, poesía, dereito, historia, turismo, libros en galego, revistas de historia e arqueoloxía, etc.



Tras falar con Marcos Cubelos, da xunta viciñal de Magaz, sabemos do interese por crear un arquivo dixital con información dos pobos do Bierzo. Está moi ben esta idea porque quizáis motive ao resto de xuntas veciñais a sacar á luz pública os seus arquivos documentais que de seguro están agochados e mal estado de conservación. Os historiadores pretendemos coñecer eses pequenos arquivos das dichas xuntas para darmos a coñecer a historia local aínda descoñecida. Nestes tempos en que o Goberno central pretende rematar coa existencia secular das xuntas veciñais do estado, nada mellor que unha iniciativa popular que quere dignificar o traballo histórico e xurídico das xuntas bercianas. Somos moitos os que estamos dispostos a defendelas deste bo xeito.


POLO ARQUIVO HISTÓRICO DOS POBOS BERCIANOS EN MAGAZ DE ABAIXO.

En fin, sería un acerto pretender un novo concepto de biblioteca local, aberta a todo O Bierzo, mediante o sistema de préstamo semanal amplo. Se a isto unimos a creación do arquivo dixital da historia dos pobos bercianos, podemos ter un espacio cultural novo e nada elitista. Convén recordar que outras institucióis xerarquizadas e minoritarias, casos do Instituto de Estudos Bercianos e da Fundación Pedro Alvarez Osorio ou a Biblioteca templaria, cremos que non cumpren as funciois orixinarias polo seu elitismo temático e académico. Por iso aplaudimos o novo intento de rexenerar a cultura popular que pretende a xunta vecinal de Magaz de Abaixo coas iniciativas comentadas.



Para que a dinámica cultural de Magaz de Abaixo vaia polo bo camín propoñemos que procure o apoio de colaboradores altruistas que poidamos achegar medios persoais, materiais, técnicos e incluso económicos. Os tempos de crise que vivimos non van favorecer a chegada de cartos públicos de concello, Deputación e Consello Comarcal. Se unimos esforzos solidarios poderemos tirar para diante nestes difíciles inicios.



Noutro sentido, será básico o apoio inicial da internet para dar a coñecer máis e mellor esta iniciativa cultural e popular a través das redes sociais. Convén abrir un blogue ou páxina web no que se dea a coñecer o activismo cultural e convide á colaboración dos cidadáns, vivan onde vivan. Esta páxina web serviría para difundir as actividades culturais e bibliotecarias, pero tamén para divulgar os diversos estudos sobre os pobos bercianos (libros, traballos de investigación, artigos dixitais, etc),  e recuperar a historia local, costumes, festas tradicionais, artesanía, cultura popular e demáis. Porque para conseguir apoio exterior para esta empresa cultural é fundamental convencer aos bercianos e foráneos do ben que se traballa en Magaz de Abaixo, e non hai mellor ventá aberta ao mundo que a internet. Ben cho sabemos todos e todas os que nos movemos pola arañeira a diario.

O Bierzo, maio de 2013.
WWW.OBIERZOCEIBE.BLOGSPOT.COM



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

viernes, mayo 10, 2013

MANIFA EN DEFENSA DO ENSINO PÚBLICO NO BIERZO.



MANIFESTACIÓN EN DEFENSA DO ENSINO PÚBLICO EN PONFERRADA,
Por Xabier Lago Mestre.

O xoves 9 de maio tivo lugar en Ponferrada unha nova manifestación en defensa do ensino público, coincidindo coa folga xeral convocada a nivel estatal. A manifa tivo resposta popular, concretada en 4000 participantes de todas as idades. Polas céntricas rúas de Ponferrada a andaina cidadá estivo composta por profesorado, mestres, persoal de servizos, pais, nais e estudantado. 



A chamada Plataforma pola Escola Pública foi a organizadora da manifestación. O certo é que hai moitas razóns para a protesta popular, tanto polos recortes educativos coma pola presentación do futuro anteproxecto de Lei Orgánica de mellora da calidade educativa que pretende aprobar o Goberno estatal. Esta coñecida coma Marea verde vén dente hai tempo mobilizádose pola melloría do ensino berciano con disversas concentraciois reivindicativa.

RECORTES DE GASTOS ESCOLARES SEN XEITO.
Os centros educativos da rexión do Bierzo levan tempo sufrindo as graves consecuencias dos recortes da Consejería de Educación da Junta de Castela e León. Recortes que afectan á contratación de profesorado interino, cese de contratos laborales en el campus universitario de Ponferrada, supresión de aulas nos centros rurales agrupados ou intentos de eliminar aulas nos institutos de Veiga de Espiñareda ou Toural dos Vaos para levar a parte do seu alunado para Fabeiro e Vilafranca, respectivamente. Nesta dinámica restrinxiva incluimos os problemas do centro escolar de Flores de Sil que non conseguin o arranxo do seu centro para os máis cativos.



A AMEAZANTE LEI ORGÁNICA DE MELLORA DA CALIDADE EDUCATIVA.
Os problemas educativos non quedan eiquí, cos comentados recortes económicos. Agora a ameaza vén da man da futura Lei orgánica da mellora da calidade educativa. Esta nova Lei pretende reformar o ensino público pero poñendo máis atrancos. Así perderá poder o Consello escolar, onde os pais e mailas nais deciden e debaten ata agora. En troques, o Director conseguirá máis poderes, ainda que terá que pasar por un exame de idoneidade. Así pois, a democracia escolar interna quedará máis restrinxida.



Nas materias de ensino salientamos que medra a carga lectiva das chamadas asignaturas instrumentais (matemáticas, linguas estranxeiras…). Pero tamén se pretende intervir no ensino das linguas rexionais, restando poder aos gobernos autonómicos neste punto. Mentres tanto desaparece Coñecemento do Medio ou a importante de Educación da Cidadanía, e recupera protagonismo a materia de relixión, por presión da Igrexa Católica coa súa ideoloxía monoteísta.



O profesorado terá máis horas lectivas, mentres se restrinxe o acceso ao profesorado interino de apoio. O alunado será obxecto de exames de reválida ao terminar cada nivel académico. Os recursos destinados para a diversidade educativa se restrinxen máis (minorías étnicas, inmigrantes, discapacitados…). Pero se protexen os concertos escolares co ensino privado, como eses que separan aos nenos das nenas por sexos. Non hai cartos públicos abondos para o ensino público, pero si para os privados, nun novo intento de privatización do ensino. Xa nin sequera se asegura que un aluno vai ter asegurada a súa praza no centro escolar máis cercano, porque os centros privados farán unha clara selección económica e social, deixando fóra aos que non teñan cartos para a matrícula ou sexan inmigrantes con dificultades escolares ou idiomáticas.


ANTE TANTO ATAQUE EDUCATIVO, MOBILIZACIÓN.

O poder político gobernante ten todos os recursos (medios de comunicación, legalidade, policía…) para controlar e dominar aos cidadáns. Pero estes teñen a obriga e o dereito de respostar nas rúas ante os ataques que temos comentado. O poder intenta desmobilizar, unha e outra vez, e así evitar a protesta social ante as súas políticas antisociais. Non podemos deixar de recorrer á protesta pacífica polas rúas grazas ás manifestacióis. Quen queda na casa ou cala semella renderse ante o poder que avasalla aos cidadáns sen xeito.  Chegados son os tempos da rebeldía social ante a ameaza de restrinxir aínda máis os nosos dereitos sociais, laboráis, sanitarios, educativos…

O Bierzo, maio de 2013.


www.obierzoceibe.blogspot.com

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

sábado, mayo 04, 2013

CURSO DE LINGUA GALEGA DENDE O BIERZO 11.



CURSO DE LINGUA GALEGA-BERCIANA 11.

POR XABIER LAGO MESTRE.

ÁRBORES E OS SEUS FROITOS:
-CERDEIRA, CEREXEIRA (cerezo en castellano), a cereixa.
-CASTIÑEIRO (castaño), a castaña.
-FIGUEIRA (la higuera), o figo.
-NOGUEIRA (el nogal), a noz.
-MACEIRA (manzano), a mazá.
-PIÑEIRO (el pino), a piña.
-O CHOPO.
-O BIDUEIRO (el abedul).
-O LIMOEIRO, o limón.
-A LARANXEIRA, a laranxa.
-A ACIÑEIRA (la encina).
-O PLATANEIRO, o plátano.
-A AVELEIRA (el avellano).
-A AMENDOEIRA (el almendro).
-O SALGUEIRO (el sauce).
-O MARMELEIRO (el membrillo).
-O TEIXO (el tejo).
-O SOBREIRO (el alcornoque).



VERBO VER, TEMPO VERBAL FUTURO DE INDICATIVO.
EU VEREI O QUE TI FAS, yo veré lo que tú haces.
TI ME VERÁS MAÑÁ POLA MAÑÁ, tú me verás mañana por la mañana.
ELA VERÁ O MOITO QUE A QUERO,  ella verá o mucho que la quiero.
NÓS NON VEREMOS A COLEXIATA DE VILAFRANCA,  nosotros no veremos la colegiata de Vilafranca.
VÓS VEREDES AO LONXE VALBOA DO BIERZO, vosotros veréis a lo lejos Valboa de El Bierzo.
ELES VERÁN QUE NON ESTAMOS NA CASA, ellos verán que no estamos en casa.



VOCABULARIO EN IDIOMA GALEGO.
REPOSTERÍA non bolería
ACIRRAR non azuzar
BISCOITO non bizcocho
ACIBECHE non azabache
CALAFRÍO por escalofrío
ARREENTO por arenisca.
ARRISCADO por arriesgado
ENCHENTE por atracón
UPAR por aupar
XUNTAR por unir por aunar
CANONAZO por cañonazo
CAMPIÓN por campeón
LABAZADA, lapada por bofetada
CAMPAÍÑA por campanilla
ANTEOLLO por catalejo
CARAVEL por clavel
FAZULA por carrillo da cara
BÉVERA por breva (froito)
MERGULLADOR, submarinista por buzo
CHANCELER por canciller
CANELLA, CANELLÓN por cañada
CANAVAL por cañaveral


O Bierzo, maio de 2013.


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es