sábado, enero 31, 2015

FESTAS DO MES DE XANEIRO NO BIERZO



FESTAS DE XANEIRO NA REXIÓN DO BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre (falaceibe@yahoo.es).

Principiamos un feixe de artigos sobre as festas da nosa rexión do Bierzo. Queremos traer eiquí a relación de festas populares. Trataremos de abranguer as festas patronais das nosas grandes vilas e cidade de Ponferrada. Pero faremos especial fincapé nas máis pequeñas, nas que teñen logar nos pobos e barrios, así como as romarías das nosas pequeñas ermidas, é dicir, as máis descoñecidas e minoritarias para o público en xeral.

FESTAS POPULARES DE SAN ANTÓN LACONEIRO.

Neste tempo de invernía tocan as festas do mes de xaneiro. Comezamos coas festas  máis importantes de San Antón laconeiro ou San Antonio Abad e mailo Santo Tirso. Nos últimos tempos estas festas decaen en celebración pola forte emigración dos pobos para as cidades. Eran festas agrogandeiras que perden a súa funcionalidade. Tamén porque o valor das crenzas relixiosas merma no coletivo social. Velaí a razois de que cando a festa non cae na fin de semana a perda asistentes.  

Por suposto, nas xeiras pretéritas era moi importante a posesión dos animais, como forza de labor (bois, vacas, cabalos, mulos…) e mailo alimento (ovellas, cabras, gochos…). Resultaba fundamental mirar pola boa saúde dos animais da chamada facenda. Ademais a presenza dos actuais veterinarios profesionais era escasa no medio rural. Razón pola cal ante as enfermidades dos animais había que acudir aos curandeiros, aos remedios caseiros e tamén ao abeiro da igrexa católica. Neste último caso temos o exemplo de San Antón laconeiro, protetor dos animais segundo a tradición católica. Velaí que a igrexa ofreza a bendizón dos animais. 



Na rexión do Bierzo temos os casos de Cacabelos e Calamocos. Neste segundo caso, ten lugar a chamada “rifa do gocho de San Antón” no adro da súa igrexa. Despois da procesión ten lugar o sorteo do gocho. Tamén se subhastan outros produtos curados do gocho, a saber, careta, orellas, patas, etc. Por suposto, os cartos sacados destas subhastas eran para o cura da igrexa. Eiquí temos a razón do sobrenome de San Antón, laconeiro, produto que era para os curas. 

En moitos pobos bercianos a tradición desta festa se relacionaba co gocho de San Antoniño. O cura do pobo tiña asignado un animal, ao cal poñía unha cinta distintiva. O dito marrau alimentábase ceibe por todo o pobo. Todos os viciños tiñan a obriga de alimentalo. Se o animal arribaba na porta dunha casa, os seus propietarios debían darlle comida. Cando o  gocho estaba ben gordiño tiña lugar a subhasta ao mellor postor. Os cartos desta subhasta servían para pagar as misas da igrexa que así se beneficiaba da festa relixiosa (Manuel Rodríguez y Rodríguez, Etnografía y folklore del Bierzo Oeste-Suroeste).

Lugares con semellante tradición de San Antón tiñan Requeixo e A Valiña, así coma Matalavilla. Outra tradición era o reparto de panes ou cotinos. No pobo de Vilela, celébrase San Antón co encendido da fogueira e asadura de chourizos e panceta, rematando a festa cos bailes. Outros lugares que teñen esta festa son Moral e A Portela de Valcarce, As Veiga do Seo e Moldes no concello de Barxas, Arlanza,  Visuña, Noceda na ermida de San Antonio Abad, no seu barrio de San Pedro, Horta xunta Vilafranca e Perexe do Valcarce, A Ponte de Domingo Flórez, Santa Cruz de Montes, Villar de los Barrios, San Juan de Paluezas e Rodrigatos de las Regueras. En Cacabelos e Toural de Meraio aínda hai bendizón dos animais. E queda na Carballeda o pobo da Medua. En Villar de las Traviesas os viciños levan as partes da matanza como ofrenda parea poder pedir un bo ano.



Para rematar con San Antón laconeiro traemos estas cantigas populares: “Meu santiño San Antón, san Antón o cacholeiro, caseime por san Antón, volvín á casa solteiro” e “San Antón, san Antoniño, dáme forza no carallo, como ó porco no fociño”. Para máis información consultar o artigo de Héctor Luís Suárez, "San Antonio ´lacoeiro` por El Bierzo", semanario Bierzo 7, 15 de xaneiro de 2004. 

FESTAS BERCIANAS DE SANTO TIRSO.

Santo Tirso tamén é protetor, neste caso dos humanos, pois cura as enfermidades reumáticas e de ósos. Nas nosas terras tan humidas polas continuas chuvieiras invernais este santo tiña moito traballo para máis devotos. Velaí a sona que conseguira co decurso secular a festa local de Santo Tirso en Vilafranca. Xentes labregas de todo O Bierzo acudían á vila do Cúa na procura do seu abeiro. Nos tempos da economía agrogandeira calquera podía facer o esforzo de ir para Vilafranca nese día. Hoxe, todo trocou, os profesionais doutras poboacióis deben cumprir coas súas obrigas laborais e non poden acudir á festa local de Vilafranca.
Hogano, a chuvieira non permitíu a saída de Santo Tirso en procesión polas rúas de Vilafranca. Toda a celebración relixiosa foi na igrexa de San Francisco. Os devotos que subían pola costa non deixaban de queixarse de tanta auga invernal. Dentro da igrexa, os vellos fregueses mercaban estampas das imaxes e velas para encender a Santo Tirso. Nesta ocasión tampouco agardaron os cabezudos e os sons das gaitas na praza do concello a baixada do santo local. Os foguetes rachaban o ceo nubrado, ás doce do mediodía, para anunciar a festa e espertar aos vilafranquinos trasnoitadores. Mentres as febles pingas de auga intentaban apagar definitivamente os rescoldos da gran fogueira da noite pasada.


Na nosa rexión do Bierzo, outras pobos que honran a Santo Tirso temos en San Vicente de Arganza, Turienzo Castañero, Cobrana de Congosto, Sancedo con procesion, Trabadelo, Barxas, Robredo de Losada, Quilous, Lumeras, Paradiña, Lombillo na capela da Soledad, Ponferrada na igrexa de San Andrés, A Barosa, Oteiro de Fabeiro e Santo Tirso de Cabarcos no comarca de Aguiar que ademais contaba coas súas feiras do 11 e 27 de cada mes. E salientamos o peculiar caso de San Justo de Cabanillas porque eiquí ten lugar o chamado “aserrado”. Esta tradición consiste en que os enfermos de ósos e da reuma que acuden a Santo Tirso amosan as súas partes doentes do corpo para que sexan aserradas pola serra de madeira do cura. Estes cortes simbólicos da enfermidade permiten a curación desas partes do corpo.
Fóra das fronteiras da nosa rexión berciana temos as festas de Santo Tirso en Lardeira na Carballeda, O Castelo en Rubíá e Vales en Vilamartín de Valdeorras. San Fabián (20 de xaneiro) en A Chana. 

OUTRAS FESTAS MENORES DE XANEIRO.

San Xulián (7 de xaneiro) en Portela de Aguiar,  Oencia, Oteiro de Toural dos Vao, Molinaferrera da Somoza astorgana e en Casoio na Carballeda. E San Vicente (22 de xaneiro) celébrase en La Granja do Bierzo, Borreis, Melezna e Cadafresnas, Carballeda e San Vicente de Leira en Valdeorras. San Sebastián (20 de xaneiro) en A Chana, Viladepaos e Viladequinta na Carballeda. Santa Inés (22 de xaneiro) en Sorribas de Toural dos Vaos. San Raimundo de Peñaflor (7 de xaneiro) en Congosto. S. Pablo (25 de xaneiro) en Orellán. Campelo o 3 de xaneiro. Santo Tomás de Aquino (28 de xaneiro) en Magaz de Arriba. 



Refraneiro berciano dos santiños de xaneiro. “Por S. Vicente (22 de xaneiro), o inverno perde un cliente” (a friaxe provoca falecementos). "Polo San Vicente, nin casa nin calello onde o sol nun entre" (o sol quenta en tódolos recunchos). "Polo S. Vicente (22 de xaneiro) non hai lugar por onde o sol non entre". “Por S. Xulián (28 de xaneiro), garda o viño e garda pan”.

FESTAS GASTRONÓMICAS DE XANEIRO.

Neste mes aprovéitase para xantar os embutidos trala mata do gocho. Salientamos a festas gastronómicos do botelo de Bembibre, Viloria, Fabeiro e Torre. Na bisbarra de Valdeorras destaca tamén o botelo no Barco e o codelo na Rúa.  En Vilafranca era común o día da festa de Santo Tirso comer tamén botelo como no resto de poboaciois bercianas.

O Bierzo, xaneiro de 2015.

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

viernes, enero 23, 2015

LA DIPUTACIÓN DE LA PROVINCIA DE VILLAFRANCA (2ª PARTE)


LA DIPUTACIÓN DE LA PROVINCIA DEVILLAFRANCA DEL BIERZO (2ª PARTE).

LA ESCASA GESTIÓN PÚBLICA DE LA DIPUTACIÓN. 
por Xabier Lago Mestre.
falaceibe@yahoo.es

La principal función de las diputaciones es la de repartir las contribuciones generales entre los pueblos, siendo el intendente el que fija los cupos. También ejerce funciones de reclutamiento militar, referido a las milicias nacionales encargadas de la defensa de la revolución liberal derivada de la Constitución de 1812. Otras funciones eran las de instrucción pública, pósitos públicos y demás. 

Poco pudo hacer la Diputación provincial de Villafranca por su escasa duración. La preocupación por la instrucción pública fue un objetivo importante. El Ayuntamiento de Corullón intentó, en enero de 1822, crear una escuela con medios materiales del convento de Santa Mariña y del castillo de los marqueses. La Sociedad Patriótica de Villafranca también había insistido en potenciar la enseñanza pública (1820),  “la sociedad ha acordado también representar, a fin de que se establezca una universidad en aquella villa (…)” (Las Sociedades Patrióticas, 1820-1823).


El Trienio Liberal sigue la senda trazada por el período de la Constitución de Cádiz (1812) en su ataque al régimen señorial. Así el R. Decreto de 13 de abril de 1820 suprime los señoríos jurisdiccionales. Mientras que la Ley de 3 de mayo de 1823 sobre los señoríos obliga a la presentación de títulos de adquisición por parte de los señores para acreditar sus propiedades en los señoríos territoriales y solariegos. En el caso de El Bierzo conocemos el pleito de 1822 que inicia el concejo de Cabañas de la Dornilla contra las cargas derivadas del señorío jurisdiccional (Juan Manuel Bartolomé Bartolomé, La problemática concejil en El Bierzo…).     

Ante los problemas financieros del nuevo régimen constitucional se recurre a la desamortización de bienes, tanto monásticos como concejiles. En El Bierzo se producen desamortizaciones de bienes monásticos en Carracedo, Santo Andrés de Espinareda y  S. Pedro de Montes. Además se cerraron los monasterios de Cabeza de Alba y La Peña de Congosto. En este último se intentó crear una escuela. Otras medidas fueron los plantíos en Ponferrada y la reforma de Pósitos. En el contexto de conflictividad anticlerical, la Sociedad Patriótica de Villafranca denunció a los vicarios de las parroquias de S. Nicolás y Santa Catalina por no explicar la Constitución al pueblo (1820).

Por Decreto de agosto de 1820 se permite la enajenación de bienes municipales. En Ponferrada su ayuntamiento recurre a la venta de sus tierras baldías (agosto de 1822). Es la Diputación de Villafranca la que acuerda la venta de dichos terrenos públicos. El objetivo de la venta fue “el pago de 14.000 reales a la Real Hacienda Pública de un descubierto que tenía la villa en favor del veredero de tabacos Don Ramón Castañón (…)” (Juan Bartolomé Bartolomé, La hegemonía de una nueva burguesía en El Bierzo…).


Hubo siempre una preocupación por la mejora de las vías de comunicación para evitar el aislamiento geográfico. El 28 de febrero de 1821 hay un oficio del Juez de Primera instancia de Villafranca sobre proclama de la Sociedad Patriótica de Villafranca del Bierzo a favor de emprender la carretera por el puerto de Leitariegos hacia el concejo de Cangas de Tineo. También se intentó la realización de carreteras entre Villafranca y  Valdeorras. Así contamos con una Orden de la Diputación Provincial de Villafranca al Ayto. de Sobradelo sobre la recomposición del puente nuevo de Sobradelo que había sido derribado por órdenes militares durante la Guerra de la Independencia, de25 de mayo de 1822 (Ramón López Caneda, Valdeorras en la Guerra de la Independencia)

LA FALTA DE FINANCIAMIENTO DE LA DIPUTACIÓN.

                El Trienio liberal sufre las consecuencias de la Guerra de la Independencia. Las exacciones exigidas por las tropas napoleónicas o el aprovisionamiento de los ejércitos nacionales dejaron sin recursos financieros a los pueblos de la provincia de El Bierzo. El pago de las contribuciones generales al Gobierno liberal agrava el endeudamiento de los ayuntamientos por eso tienen que recurrir a la venta de los propios y a enajenaciones de comunales. 

                Las contribuciones generales se dividían en cuatro: territorial, cnsumos, casas y clero. Según los datos de Canga Argúelles (Hacienda…), la provincia de Villafranca era la que tenía las cuantías totales más bajas de cada una de las contribuciones nacionales. Además, por Decreto de 25 de mayo de 1823 el Gobierno liberal estableció una contribución extraordinaria que para la provincia de Villafranca se fijó en 844.781 reales, la cantidad más baja de todas las otras provincias (M. Garzón Pareja, Historia de la Hacienda de España).



                De inmediato comienzan los problemas de funcionamiento de la institución provincial. Los funcionarios (jueces, milicia provincial…) demandan sus salarios, mientras la Diputación berciana reclama el pago a la Diputación leonesa (Historia de El Bierzo, Provincia de El Bierzo, Diario de León).
                La financiación de la Diputación berciana se intenta a través del cobro de la contribución territorial de los pueblos. Pero éstos tenían problemas para pagar este impuesto por las negativas consecuencias económicas y bélicas. El pago de la milicia nacional se trató de realizar con las ventas de Propios y Comunales de los pueblos, lo que provocaba también la resistencia de los pueblos.

EL ACOSAMIENTO BÉLICO DE LOS REALISTAS.

                La mala situación económica provocó el nombramiento del nuevo Jefe político, el coronel Carlos de Villapadierna, el 21 de agosto de 1822. Este militar tuvo que hacer frente de inmediato a las partidas realistas que atacaban desde las montañas periféricas. El 4 de septiembre se dicta bando sobre el cierre de tabernas para evitar problemas de orden público. Poco después se extiende esta medida a Ponferrada (17 de noviembre de 1822).

                El año 1823 comienza con los problemas bélicos con los realistas. Los milicianos liberales de Ponferrada y Villafranca se dirigen a la comarca de Cervantes en defensa del régimen constitucional. A pesar de estas operaciones,  Villafranca es atacada por la partida del conde Fideli (29 de marzo).


Por fin llegan las tropas del IV Ejército de Pablo Morillo, conde de Cartagena, para atacar a los realistas.   Pero surgen nuevos problemas con el tema de los abastecimientos de este ejército por parte de la villa de Ponferrada, Los Barrios de Salas, Riego de Ambrós, El Acebo y Toral de Merayo. El ayuntamiento de Ponferrada pide dinero a la Diputación provincial, pero no hay recursos contesta el nuevo Jefe político, Domingo Agüera Bustamante (nombrado el 1 de junio).

En abril de 1823 se produce la invasión del ejército francés, los llamados Cien Mil Hijos de San Luís. En junio de 1823 el IV Ejército abandona sus posiciones en Castilla y León, mientras guarda sus posiciones en Galicia y El Bierzo. El armisticio se produce el día 26 de junio, entre Pablo Morillo y el francés Burke. El 4 de julio se produce la retirada de los soldados de Morillo de El Bierzo para Lugo, y con él va parte del gobierno provincial de Villafranca. En la misma fecha, entran en El Bierzo las tropas francesas del general Hubert, y partidas realistas ocupan las villas de Ponferrada (al mando de Manuel Álvarez Escarpizo) y Villafranca (con capitán Andrés Narváez). 
   

A pesar de estas ocupaciones realistas, el Jefe político interino de la provincia de Villafranca, Nicolás de Castro, sigue resistiendo en las montañas de La Cabrera y Valdeorras. Incluso los liberales toman Villafranca (17 de agosto) y Ponferrada (18 de agosto), fijando así de nuevo el régimen constitucional hasta el 21 de agosto. Los defensores de la provincia berciana resisten en las montañas de La Cabrera hasta septiembre. Por Decreto de 1 de octubre de 1823, del rey Fernando VII, se declaran nula toda la labor legislativa del Trienio Liberal (Historia de El Bierzo, Provincia de El Bierzo, Diario de León).

O BIERZO, XANEIRO DE 2015.

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

miércoles, enero 21, 2015

CURSIÑO DE LINGUA GALEGA NO BIERZO (15ª PARTE)


CURSO DE LINGUA GALEGA NO BIERZO (15ª PARTE).
por Xabier Lago Mestre.

OUTRA FRAXEOLOXÍA EN IDIOMA GALEGO.
Posúe un enxeño (ingenio en castelán)fóra do común
Están alporizados (nerviosos)pola inminencia da avalidación (evaluación) de galego
Ía tanta calor que non parábamos de suar (sudar)
A bandeira berciana oficial chámase Cruceira.
A súa paixón é sinxelamente falar cos seus amigos
Teño tanta dor de moas (muelas) que botei a noite en vela
Non che gusta o zume de cenorias (zumo de zanahorias)?
Non sexas tan vago e bótame unha man para rematar axina (pronto)
Foi unha decisión tomada por tódolos compañeiros do Bierzo.
Parece que quere chover nas montañas de Ancares.
Vai ser mellor ir tirando para a vila de Cacabelos.
Estamos obrigados a vir ás clases de inglés todos os días da semana
Non vou ó cine nin que me leves polas orellas
Asistirán á xuntanza, malia (a pesar de) estaren moi enfermos.
Por difícil que póña-la entrada, non vas impedi-lo paso da xente
Roubáronche de noite o auto colorado.
No Bierzo occidental falamos galego dende a Idade Media.
Tróuxote no colo (regazo)dende a escola de Viladepaos
Por seres ti de Vilafranca cóbroche menos cartos
Collinche o teu lapis da carteira escolar
Sécate coa toalla nova na piscina
Seguinte pola rúa de Toreno toda a noite


DIFICULTADES NA LINGUA GALEGA.
Teño a listaxe de pobos galegofalantes do Bierzo (non utilizar listado).
As condicións climáticas empecen o crecemento dos marmelos (membrillos é castelanismo).
 En decembro minguas os días (non poñer menguar).
A tenda do tío Paco ten moitas mercadorías (non mercancías).
A metade dos habitantes da Veiga tiveron que emigrar (non utilizar mitade).
Esta casa necesita máis moblaxe (non está ben mobiliario).
O miragre do santo é incrible (non milagro).
Canta mocidade hai nesta vila berciana (non mocedade).
Ningún quere presidir esta xunta veciñal (non nengun).
Ogallá poidamos ir a Vilafranca (non oxalá nin ojalá).

TEMPO FUTURO DO VERBO OÍR.
Eu oirei mellor canto máis cerca.
Ti oirás todo.
Ela oirá
Nós oiremos xuntos o que nos din.
Vós oiredes sempre esas voces.
Eles oirán o que lles comentan.

TEMPO PRESENTE DO VERBO OIR.
Eu oio.
Ti oes.
El oe moi ben o que ti lle dis.
Nós oímos.
Vos oídes a festa no pobo de Barxas do Bierzo.
Elas oen.


APRENDEMOS PALABRAS EN GALEGO.
Indochinés por indochino en castelán
Indutivo por inductivo
Indispor por indisponer
Imcumprir por incumplir
Impresión dactilar por huella dactilar
Humidade non humedad
Orfo por huérfano en castelán
Guipuscoano por guipuzcuano
Verme, coco, ronco, bicho por gusano
Chícharo, ervello por guisante en castelán.
Fritir por freir
Frouxo por flojo
Fotografar por fotografiar
Fuxir por huir.
Fogueiro non fogoneiro da máquina de vapor.
Financiero
Asinar ou firmar
O Fin como obxectivo ou meta
Nifrar non esnifar
Esporear non espolear en castelán.
Esperto quen non dorme
Espertar ou espelirse por espabilarse
  Esixencia ou exixencia
Esotérito ou oculto

O Bierzo, xaneiro de 2014.
http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

ESTUDA GALEGO E PORTUGUÉS NA EOI DE PONFERRADA.


Estuda galego e portugués na Escola Oficial de Idiomas de Ponferrada.
Matricúlate!

A EOI de Ponferrada fai un chamamento a novos alumnos e alumnas para que se inscriban no mes de febreiro no primeiro curso de galego e portugués, para non ser excluídos novamente ambos cursos o ano próximo.

Non pensan os nosos benqueridos gobernantes que se se cargan o primeiro curso automaticamente poñen en perigo os cursos futuros e o estudo da propia lingua no centro de ensino?

Denuncias a través do alumnado da escola, asociacións bercianas e plataformas galegas, manifestacións contrarias á supresión por parte de docentes, centros de ensino e xente solidaria, artigos de denuncia, mesmo unha carta no mesmísimo parlamento galego sobre a cuestión, parece non ser suficiente respaldo para garantir o estudo do galego e portugués nos centros de ensino público do Bierzo.


Unha vulneración de dereitos que non atende as oportunidades do territorio. O Bierzo está nunha situación inmellorable que lle permite nutrirse da fala galega, conferíndolle unha situación de vantaxe, alicerzada por unha historia, fala propia e identidade de seu.

As voces caladas / As voces silenciadas

O baliñas, o barburiña, o balseiro, o boteiro, o bullo, o cabezadeunto, a cagalleira, o calexo, a caraqueimada, a carqueixa, o faragullas, o galocheiro, o ninguén, a papuxa, a pixeta, o pombas, a truita, o viarolo, o xancarallán, o xota e mais o zambalúas, sen estudar galego na escola quedarán sen alcume, non serán chamados.

Chau, crucéin, escuitar, fiandón, montois, múito, viche, vrau, xurdeira, zarapallán, sen estudar galego na escola, serán palabras sen significado.


Frei Martiño Sarmiento,  Francisco Antonio Mende Novoa, Francisco de Llanos y Ovalle, José Bálgoma Suárez,Isidoro Andrés Ovalle, Antonio Fernández y Morales e moitos outros, sen estudar galego na escola, non serán lidos.

Será que os bercianos e bercianas non teñen dereito a estudar galego e portugués na Escola Oficial de Idiomas en Ponferrada?

Súmate ao galego e portugués no Bierzo.
Matricúlate!

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

martes, enero 13, 2015

EL GOBIERNO DE LA PROVINCIA DE VILLAFRANCA DEL BIERZO (1ª PARTE)


EL GOBIERNO DE LA PROVINCIA DE VILLAFRANCA DE EL BIERZO (1ª PARTE),
Por Xabier Lago Mestre.
falaceibe@yahoo.es

FIJACIÓN DE LOS LÍMITES TERRITORIALES DE LA PROVINCIA BERCIANA.

                El Gaceta de Madrid, de 16 de octubre de 1821, publicaba la aprobación de la “provincia del Vierzo, su capital Villafranca”. Y el 21 de octubre de 1821 Villafranca del Bierzo celebra, a toque de campanas y con fuegos artificiales, la noticia de la concesión de la provincia, “la plausible noticia de haberse erigido probincia el Bierzo y su capital esta villa (…)”, dando gracias a las Cortes el 2 de diciembre (Historia de la Diputación de León).

                Sin embargo no podemos pasar por alto las discrepancias políticas que hubo sobre la formación de nuestra provincia. En las Cortes Extraordinarias de 1 de octubre de 1821 se mostraron ciertas críticas a la provincia berciana. Se permitió la exposición del ayuntamiento de Ponferrada a favor de su capitalidad frente a Villafranca. Y varios pueblos de Valdeorras se quejaron sobre su pertenencia a la provincia berciana (periódico El Imparcial, nº 23, de 2 de octubre de 1821).


Por Decreto LIX de las Cortes, de 27 de enero de 1822, se fija la provincia de Villafranca del Bierzo, compuesta por 86.365 habitantes. Esta provincia estaba formada por varios partidos judiciales, a saber, Toreno, Villafranca, Ponferrada y O Barco de Valdeorras. Los límites de esta provincia  eran “por el N. con la de Oviedo, por el E. con la de León, por el S. con la de Zamora, y por el O. con las de Lugo y Ourense, sus límites era: por el N. la cordillera que actualmente divide Asturias de León desde el monte del Cuadro, origen del río Cúa, hasta el nacimiento del Sil en Leitariegos (…), pasando por la montaña de Salientes y siguiendo al collado de Cerredo y puerto de Leitariegos (…)”. 

El comentado Decreto de 27 de enero de 1822 permite que las diputaciones puedan hacer propuestas de modificación de los límites provinciales y cambios de capitales, “si hay inconvenientes graves (…)” (art. 15). Así el 31 de agosto de 1822 las Diputaciones de León, Ourense y Villafranca fijan los límites territoriales interprovinciales. ”Por el Norte comienza la línea divisoria en el santuario de Nª Sª. De Carrasconte, entre las Babias que quedan acogidas a León y Laciana al Bierzo, sigue por entre la Vega de los Viejos y Lumajo hasta la cumbre de este último pueblo, continuando por la raya con Asturias a buscar el Puerto de Leitariegos, camina por los de Cerredo y Cienfuegos a buscar el monte del Cuadro (…)”.

Por lo que se refiere a Valdeorras, en los debates de Cortes hubo una exposición de los ayuntamientos de S. Esteban da Rúa y de Freixido. Estas dos poblaciones gallegas solicitaron que se fijasen los límites de la provincia de Villafranca del Bierzo en los puentes de Petín o Bibei (Diario de Sesiones de Cortes, 13 de diciembre de 1821).


LA ADMINISTRACIÓN INTERNA DE LA DIPUTACIÓN BERCIANA.

                Las diputaciones provinciales del Trienio Liberal eran diferentes a las actuales. Estaban presidas por las figuras del Jefe político y el intendente, ambos de elegidos por el Gobierno. Tampoco existía representación por partidos, la única representación admitida era la nacional. Hecho que beneficia siempre la representación de la capital provincial. Sólo pueden ser elegibles los mayores de 25 años y “tener lo suficiente para mantenerse con decencia (…)”, es decir, el régimen electoral es censitario, según la capacidad económica de los ciudadanos, lo que beneficiaba el control político de la clase media alta.La regulación de las diputaciones se hace a través de la Ley para el gobierno económico-político de las provincias , de 23 de febrero de 1823 (Concepción de Castro, La revolución liberal y los municipios españoles).
                 
Por Decreto de 10 de marzo de 1822 se nombra como jefe político de la provincia de Villafranca a Juan de Zárate y Murga, el cual ocupa su cargo el 9 de abril. En esa fecha tiene lugar una proclama provincialista, “entre los beneficios que debéis al sistema constitucional es uno de los que más inmediatamente deben influir en vuestra prosperidad el componer una Provincia política separada en la cual tendréis las autoridades superiores que atiendan a vuestras necesidades y fomenten los ramos de riqueza de que  es tan susceptible vuestro hermoso y fértil territorio (…)” (Historia de El Bierzo, La provincia de El Bierzo, Diario de León-IEB).

El 1 de mayo se produce la adscripción de los diputados provinciales de León y Villafranca), “a consecuencia de la separación de la Provincia del Vierzo (…)” (Historia de El Bierzo, La provincia de El Bierzo, Diario de León-IEB).



El 5 de mayo se establece la Diputación provincial de Villafranca, con la asistencia de sus diversos diputados. Entre sus componentes, los párrocos de Bembibre y Calamocos, vecinos de Ponferrada, A Portela, Rubiana y Villafranca, así como los suplentes de Cacabelos y Columbrianos. Mientras que el 3 de agosto se eligen los jurados correspondientes a diversos vecinos de Villafranca La nueva institución provincial establece su sede en el colegio de los Jesuitas, del cual era poseedor la familia Goyanes de Corullón (Miguel J. García Glez, 180 años de la provincia de Villafranca…).

Nuestra Diputación provincial de Villafranca adopta un escudo normalizado como primer símbolo institucional, formado por cuatro cuarteles, con dos leones y dos castillos. Entendemos que la Diputación no tuvo tiempo suficiente para debatir sobre un escudo alternativo más autóctono ni elegir la bandera provincial berciana.

O Bierzo, xaneiro de 2015.

www.obierzoceibe.blogspot.com

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

Etiquetas: , , ,

miércoles, enero 07, 2015

O APALPADOR. O NOSO VELLO CARBOEIRO,por Manuel González Prieto.


O APALPADORO noso vello carboeiro,

, por Manuel González Prieto.

Moito que agradecer temos ao Xoán González e ao José André Lôpez Gonçalez, entre outros, por ter rescatado do esquecemento a figura deste sensible e preocupado vello morador, dedicado á dura tarefa de carboeiro. A Gentalha do Pichel e algunha outra asociación, traballaron a reo na súa recuperación. Unha imaxe temos, obra do Leandro Lamas, pintura que conxuga cultura, identidade e fala. 
A do apalpador é unha figura que non resulta estraña para as xentes do Bierzo. Abundan as testemuñas da súa presenza na contorna, e en Vilafranca aínda se contan historias deste personaxe que debeu ser ben familiar. Para profundar na súa figura, cruzade o río Burbia e preguntade na residencia dos anciáns, xa veredes como algunha das veciñas aínda vos dará noticias del, e, se non tedes resultados positivos, volvede sobre os vosos pasos e collede camiño cara ao Fogar do Pensionista.


A comezos do inverno visita os fogares da tixola berciana para apalpar os ventres de nenas e nenos, baleiros ou cheos, mais: escoitastes falar do tal apalpador?
- Recordo, si, como non! -comenta algunha das veciñas.
-Tede coidado que baixa o vello carboeiro, dicía meu pai cando eramos un pouco trasnas, coa de conseguiron bo e merecido descanso. - Parece ser que as miñas irmás e mais eu, nun vira vira, xa estabamos cansas. Apalpaba fose onde fose, mais eu nunca o vin. Viña de noite a apalpar.


Unha veciña con ton de brincadeira lembra que apalpar ten outras acepcións: 
-Xa non me apalpan coma antes cando era nova!, conta entre risas.
-Tiñamos que comer pouco, xa que cear demasiado podía facernos dano, mais nunca escoitei que este home fose malo,- engade outra veciña.

Solsticio de inverno, mala data para as pouco madrugadoras, -así que nenas e nenos temos que durmir cedo e de seguro que o noso agradable compañeiro daranos moita sorte, temperán sinal dun posible ano cargado de fartura. 
Se cadra tamén nos deixará unha presadiña de castañas ou un agasallo miúdo, o mellor dos presentes.

Nadal do ano 2014.

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

LAS PROVINCIAS DE EL BIERZO Y VILLAFRANCA.


LAS PROVINCIAS DE EL BIERZO Y VILLAFRANCA, 

por Xabier Lago Mestre.
falaceibe@yahoo.es

En el último pleno de 2014 el Ayuntamiento de Ponferrada aprobó dedicar el nombre de un parque a la provincia de El Bierzo. Este merecido homenaje histórico a nuestra institución provincial no ha conseguido el respaldo social unánime. En una red social un grupo de internautas ha criticado la denominación de provincia de El Bierzo frente al olvido político de la provincia de Villafranca. Sin embargo, muchos sentimos que en Villafranca todavía no se haya hecho el debido reconocimiento institucional de la provincia liberal del siglo XIX. 

Esta polémica histórica deriva de un desconocimiento generalizado de nuestra institución provincial por razón de la falta de estudios. De ahí la pretensión de aportar un poco de claridad sobre las sucesivas provincias de El Bierzo y Villafranca. Por supuesto centraremos nuestra explicación en la primera ya que la de Villafranca es más conocida. Lo hacemos así porque la provincia de El Bierzo es más cuestionada y necesita mayor información histórica.



EL CORREGIMIENTO Y LA PROVINCIA.

Buscamos los antecedentes de la provincia de El Bierzo en la segunda mitad del siglo XV. Este período destaca por la alta conflictividad, las revueltas irmandiñas contra los señores, las guerras interseñoriales, las banderías dinásticas, etc. Y como hito bélico en nuestra región, la rebelión del conde de Lemos contra la Corona por sus posesiones bercianas. Ante esta conflictividad generalizada los Reyes Católicos buscaron imponer su justicia. Por eso primero dieron poder a su alcalde mayor en Galicia para actuar también en El Bierzo (años 1480 y 1484), luego compraron la villa de Ponferrada (1486) y colocaron en ella un corregidor. 

La Corona trató de controlar El Bierzo frente a los poderes señoriales mediante el establecimiento del corregimiento en Ponferrada, además de la extensión de la Hermandad de Castilla (policía rural). La documentación histórica deja claras las intenciones realengas, “a vos Juan de Torres, nuestro alcayde e corregidor de la villa de Ponferrada con la provincia del Bierzo” (1488). Sin embargo, la intención de imponer la justicia real, a través de los corregidores, tuvo la resistencia de los grandes señoríos (Alba de Liste, marquesado de Villafranca y monasterios). Esto impidió un mayor reforzamiento secular del corregimiento en la provincia de El Bierzo.


El corregidor de Ponferrada actuaba en distintos ámbitos territoriales: la villa y sus aldeas, la gobernación de zonas realengas, la provincia de El Bierzo que se extendía por Lucillo y La Cabrera, y finalmente, en casos excepcionales fuera por Laciana, Valdeorras, Astorga (despojos de obispos), etc. Por supuesto, los corregidores ejercieron diversas funciones (fiscales, judiciales, militares...) no de forma plena en los distintos ámbitos territoriales comentados. Se trataba de que los corregidores fueran los principales oficales reales en la provincia de El Bierzo siempre en defensa de los intereses de la Corona.

DEPENDENCIA DE LA PROVINCIA BERCIANA

Por otra parte, el estado monárquico delegó facultades fiscales a las escasas ciudades con voto en Cortes. Con esta merced León ejerció su poder sobre los territorios dependientes, a saber, partido de León, principado de Asturias y provincia de El Bierzo.  Estas tres unidades geográficas estuvieron vinculadas durante siglos. Asturias consiguió su independencia en 1799, mientras que El Bierzo tendría que esperar hasta 1822, con la provincia de Villafranca. 


Las relaciones de dependencia entre la provincia de El Bierzo con la capital leonesa no fueron pacíficas a la hora de repartir el pago de los impuestos reales (servicios) o cuando hubo que sostener el llamado Tercio de soldados de León (1648). Otro tanto aconteció en el largo pleito que hubo entre Oviedo y Ponferrada y su partido por el pago del impuesto de los millones (1638-1651). Fueron numerosas las ocasiones en que Ponferrada, como capital de la provincia de El Bierzo, comandó las demandas descentralizadoras. Ejemplo de ello, "la justicia y regimiento de Ponferrada tiene hecha cierta información diciendo que los alcaldes mayores desta Audiencia del adelantamiento de León no pueden hacer justicia de los negocios que se ofrecen en El Bierzo por estar lejos de adonde suele residir el audiencia y que más conviene que se le cometan los negocios de aquella provincia a el corregidor de Ponferrada y se le quiten a el adelantamiento de León (...)" (1567). Texto referido a la búsqueda de un ámbito institucional propio para la provincia berciana.    

La provincia de El Bierzo es antecedente de la provincia de Villafranca. La primera tiene caracteres de "protoinstitución" ya que no consiguió su consolidación como administración propia, por su vinculación con el corregimiento de Ponferrada y sus diversas dependencias de poderes ajenos ya comentados. Esta provincia berciana es algo más que un simple ámbito territorial por sus implicaciones fiscales, militares, judiciales, gubernativas, etc. Esta categorización "protoinstitucional" viene favorecida por el reconocimiento formal del resto de instituciones (Corona, Consejos, Cortes, Adelantamiento...) o de los propios bercianos, según la documentación histórica, durante los siglos del Antiguo Régimen (XVI al XVIII).


Consideramos que los futuros estudios sobre la provincia de El Bierzo aportarán datos de interés para revitalizar la importancia de esta comentada "protoinstitución". A pesar de estas carencias materiales frente a la provincia de Villafranca no sería justo despreciar su importancia histórica. Nos referimos a dos períodos históricos muy diferentes en el desarrollo provincialista de El Bierzo. A pesar de las diferencias entre las provincias bercianas, ambas merecen el reconocimiento histórico y social de los ciudadanos del siglo XXI.

 O Bierzo, xaneiro de 2015.
WWW.OBIERZOCEIBE.BLOGSPOT.COM
http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

Etiquetas: , ,