jueves, junio 29, 2006

MANIFIESTO REGIONAL EL BIERZO DEL SIGLO XXI

MANIFIESTO REGIONAL
“EL BIERZO DEL SIGLO XXI”.
falaceibe@yahoo.es

La celebración del 15º aniversario de la creación del Consejo Comarcal de El Bierzo es un motivo de fiesta compartida por todos los que nos identificamos con este territorio. Esta fecha tan especial, para las aspiraciones autonomistas de los bercianos y las bercianas, sirve de sentido homenaje a las generaciones anteriores que también reivindicaron un mayor protagonismo institucional de El Bierzo. Y es que el Consejo Comarcal actual no se puede entender sin tener presente el proceso autonomista de los siglos anteriores, en los que se reclamó continuamente la recuperación de la Provincia histórica de El Bierzo.

El Bierzo se juega mucho en este inicio del siglo XXI. Tenemos que superar las crisis de la minería del carbón y del medio rural de la periferia montañosa que sufre los duros efectos demográficos de la despoblación. El nuevo ciclo económico de nuestra región berciana se debe fundamentar en el desarrollo sostenible, compatible con el mantenimiento del medio natural y la calidad de vida. La economía de mercado globalizada exige nuestra especialización. Por eso precisamos reforzar nuestro sector terciario comandado por Ponferrada, una mayor calidad del ámbito primario, hortofrutícola, vinícola, cárnico y forestal de la mano de las (denominaciones de origen, indicaciones geográficas...), una variada oferta turística rural (As Médulas, Os Ancares, tren Ponfeblino, Tebaida berciana, etc), energías ecológicas (aerogeneradores, hidráulica, etc), centros logísticos del transporte combinado y polígonos industriales, vías terrestres rápidas (autovías, ferrocarril...), acceso rápido a las nuevas tecnologías de la información, etcétera.

Los nuevos procesos de globalización mundial que afectan a El Bierzo no son impedimento para mantener nuestra identidad territorial y cultural. La acentuación de la inmigración durante los últimos años va a continuar y resulta muy necesaria para el desarrollo berciano. Además la convivencia intercultural siempre estuvo presente a lo largo de nuestra historia. Por otra parte, la tendencia a la uniformización cultural debe ser complementada con la protección y el fomento de nuestro patrimonio lingüístico, caso del idioma gallego-berciano. Debemos tomar conciencia de la importancia estatal e internacional de nuestra lengua territorial cuando se inserta en el dominio idiomático gallego-portugués-brasileño.

Conviene asumir que el acelerado proceso económico capitalista que nos afecta está alterando la ordenación territorial de El Bierzo. Se consolida la capitalidad regional en Ponferrada. Esta ciudad de tipo medio, suficientemente alejada de los otros centros económicos y políticos, ejerce una fuerte centralidad sobre su región Sileste de influencia. Se establecen nuevas jerarquías geofuncionales entre las diferentes comarcas (Boeza, La Cabrera, Valdeorras, Valcarce, Ancares, Laciana...) y las poblaciones (villas, pueblos, aldeas y barrios). El proceso de urbanización progresivo acentuará la despoblación de nuestros numerosos núcleos de población menores más periféricos y montañosos.

La región berciana en el siglo XXI debe exigir un mayor protagonismo territorial y político. Toda estructura institucional o administrativa que impida nuestro desarrollo socieconómico y democrático debe ser cuestionada y superada. Ya no se puede defender la existencia de una división provincial de 1833, de claro origen centralizador, que no reparte los servicios públicos estatales y autonómicos de forma equilibrada, discriminando claramente a El Bierzo. Nuestra región merece un mejor trato institucional, y por eso se debe reforzar la autonomía política e institucional del Consejo de El Bierzo. En este sentido, será fundamental que se nos reconozca de forma expresa nuestra “autonomía territorial específica” en la próxima reforma del Estatuto de Autonomía de Castilla y León. Además debemos profundizar más en el proceso democratizador interno, en todas y cada una de nuestras instituciones, a saber, Consejo de El Bierzo (mediante la elección directa de nuestros representantes), ayuntamientos y pedanías, las cuales deben contar con la participación activa de las asociaciones de vecinos y de los diversos colectivos sociales a quienes les afecten las decisiones políticas definitivas.

En fin, que no debemos perder la esperanza de conseguir lo mejor para El Bierzo en este siglo XXI. Por eso os animo a todos y todas a gritar conmigo un sentido Viva El Bierzo!.
Cacabelos, sábado 1 de junio de 2006.

miércoles, junio 14, 2006

PETICIÓN AL PARLAMENTO GALLEGO DE RESOLUCIÓN SOBRE EL GALLEGO DE EL BIERZO

PETICIÓN AL PARLAMENTO GALLEGO
DE RESOLUCIÓN A FAVOR DEL GALLEGO
EN EL ESTATUTO DE CASTILLA Y LEÓN.
falaceibe@yahoo.es

La Asociación Cultural Fala Ceibe do Bierzo (www.falaceibe.tk) se dirige a los partidos políticos de la Comunidad Autónoma de Galicia para que aprueben una Resolución del Parlamento Gallego a favor de la declaración de oficialidad de la lengua gallega en el Estatuto de Autonomía de Castilla y León. Recordamos que la Ley gallega 3/1983, de 15 de junio, de Normalización Lingüística, en su artículo 21, reconoce “protexe-la lingua galega falada en territorios lindeiros coa Comunidade Autónoma”. No cabe duda que esta Ley autonómica hace una implícita mención a los 4 territorios de Navia-Eo, O Bierzo, As Portelas de la Sanabria zamorana y Val do Ellas cacereño, por sus vinculaciones cultural y lingüística con Galicia.

Fala Ceibe indica que el actual proceso de reforma del Estatuto de Autonomía de Castilla y León supone una propicia coyuntura política para que el Parlamento Gallego manifieste su inequívoco apoyo a la protección del gallego periférico de O Bierzo e As Portelas. No hay mejor forma de proteger el idioma propio de estos dos territorios que a través de la declaración de oficialidad del gallego en el propio Estatuto de Autonomía de Castilla y León. El Parlamento Gallego no puede pasar por alto esta oportunidad histórica de reclamar un mayor reconocimiento legal para la lengua minoritaria de estos territorios gallego-hablantes ante las propias Cortes de Castilla y León.

Fala Ceibe insta al Parlamento Gallego a participar activamente en el debate político sobre la reforma del Estatuto de Autonomía de Castilla y León, pues está en juego el mantenimiento futuro de esta lengua minoritaria en esta Comunidad Autónoma. Resulta básico para consolidar la protección del idioma gallego de O Bierzo y As Portelas sanabresas elevar el actual reconocimiento estatutario (“gozarán de respeto y protección la lengua gallega y las modalidades lingüísticas en los lugares en que habitualmente se utilicen”, artículo 4.2 del Estatuto de Autonomía de Castilla y León de 1999), y esto sólo lo podemos conseguir mediante la necesaria declaración expresa de oficialidad de esta lengua. Con el reconocimiento de oficialidad para el gallego se podrá iniciar el proceso de normalización lingüística en ámbitos tales como: enseñanza, administraciones locales, toponimia, medios de comunicación, etcétera.
Fala Ceibe trae a colación la actual propuesta de reconocimiento de oficialidad del castellano en la reforma del Estatuto de Autonomía de Castilla y León, para demandar la misma declaración del idioma gallego. Sólo de esta forma se evitará discriminar de nuevo a los hablantes del gallego, lengua minoritaria de esta Comunidad Autónoma, pues precisa de mayor protección legal para lograr su normalización con el debido apoyo político e institucional. El Parlamento Gallego debe mostrar la adecuada conciencia solidaria ante esta problemática lingüística que puede devenir en discriminatoria para los hablantes gallegos de Castilla y León, de no lograrse el necesario reconocimiento de oficialidad para el idioma gallego en el Estatuto de Autonomía de esta Comunidad Autónoma.
Ponferrada, junio de 2006

O MOVEMENTO GALEGUISTA NO BIERZO

MOVEMENTO GALEGUISTA NO BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre, Pte. Fala Ceibe do Bierzo.
Na década dos 80 do pasado século XX houbo varios colectivos que tomaron conciencia da necesidade de protexer a lingua galega do Bierzo. Salientamos neste sentido o labor pedagóxico dun grupo de mestres do colexio público de Corullón. Eles tiraron a revista bilingüe A´ Curuxa (1983-1995), un fito dentro das publicaciois que amosan textos en galego. Na cercana Vilafranca do Bierzo xorde a asociación Escola de Gaitas (1989) na defensa da lingua galega. Este grupo organizou sucesivas Xornadas da Cultura e da Lingua Galegas no Bierzo, ao longo da década dos 90, que serviron para presentar diversos relatorios sobre a nosa cultura galego-berciana, as cales teñen continuación agora coas que presenta a Comisión Martín Sarmiento en Vilafranca (2005 e 2006), ademais de consolidar a tradición local dos Maios.
Pero hai que voltar ao comezo da década dos 90 para facer mención á creación da Mesa pola Defensa do Galego no Bierzo (1990), formada basicamente por persoas dos grupos nomeados. Na constitución desta Mesa tivo especial importancia a celebración dos Congresos da Lingua e a Cultura Galegas en Asturias, León e Zamora (Celanova, 1989 e Vilafranca, 1990), que contaron co apoio de sectores académicos e intelecuais de Galiza, e dos cales saíron os correspondentes Manifestos, verdadeiras bases ideolóxicas das comunidades galeguistas estremeiras.
O eixe Corullón-Vilafranca durante anos comandou a reivindicación galeguista no Bierzo por mor destas organizaciois, pero non podemos esquecer que outras tamén traballan dun xeito máis silandeiro a nivel cultural. Referímonos a Carozos de Valboa, Vagalume de Viladepaos, Seraos de Teixeira e demais de carácter local. Todas elas están localizadas no Bierzo occidental, na zona claramente galego-falante (un total de 18 concellos), con multitude de aldeas espalladas polos seus diversos vales e montañas, que sufre os efectos da despoboación, a emigración, a baixa natalidade, a crise agrogandeira, etc. A eses concellos engadimos outros 7 lindeiros, parcialmente galeguizados, onde salientamos o de Ponferrada, o que eleva o número de falantes ata os 35000.
A fines da década dos 90 cremos que se produce unha nova xeira reivindicativa no Bierzo. Esta ten lugar en Ponferrada (66000 h.), a capital rexional que concentra cada ano máis poboación, moita dela orixinaria das comarcas galego-falantes, Ancares, Valcarce, A Cabreira ou Valdeorras. Velaí que paseniño os descendentes urbanos dos galego-falantes inmigrantes van tomando conciencia sobre a súa lingua propia. Un caso peculiar neste sentido é o da asociación Fala Ceibe (www.falaceibe.tk), a cal naceu en 1998 como reacción autodefensiva ante a negativa da Dirección Provincial de Educación de León a impartir clases de idioma galego no instituto “Álvaro de Mendaña” da cidade. Este colectivo deu un novo pulo ao galeguismo, mediante a organización de diversas actividades culturais (Día das Letras Galegas), clases de galego, premios escolares, doazois de libros galegos, revistas e páxinas web, campañas sobre o galego nos centros escolares, nas administraciois locais, na toponimia, no comercio, nos partidos políticos e demais. Non se pode negar que esta reacción reclamadora contou coas facilidades que dá desenvolver o activismo no centro urbano rexional (político, administrativo, mediático...), pois todo o que se fai en Ponferrada ten maior repercusión social sobre o resto do Bierzo.
A comentada centralidade de Ponferrada favorece o dinamismo cultural a todos os niveis. O Instituto de Estudios Bercianos interésase pola cultura galego-berciana cando elabora o Atlas Lingüístico, edita cartularios ou organiza xornadas sobre a lingua galega (1996). Recentemente apareceu outra asociación cultural, Xarmenta (2005), que procura tamén a promoción da lingua galega no Bierzo. Pero sería inxusto esquecer a presenza doutros grupos que traballan pola dignificación da cultura galego-berciana. Incluímos entre eles tanto ás numerosas bandas de gaitas (A Ponte Domingo Flórez, Toural de Meraio, Camponaraia, Ponferrada, Toural dos Vaos, Fabeiro, Fontesnovas... ) coma aos grupos de música étnica (Aira da Pedra, Abraxas, Rapabestas e demais.
Entre todos estes colectivos facemos un grande esforzo por atraer máis á mocidade cara á cultura galego-berciana. Neste sentido os centros escolares do Bierzo, que imparten clases voluntarias do noso idioma, cumpren un importante papel na socialización en galego do seu alunado. O prestixio do galego que os colexios realizan se transmite ás familias, veciñanza e demais. Así recuperamos parcialmente a comunicación interxeracional en galego, agora os descendentes dignifican o idioma minorizado dos seus proxenitores. O uso das novas tecnoloxías da información resulta tamén clave no proceso de galeguización da mocidade ao identificarmos este idioma coa modernidade, á vez que se rexeitan os vellos prexuízos lingüísticos (ruralidade, pasado, inutilidade, etc).
O reto máis importante para o movemento galeguista está na súa capacidade de asimilación do bercianismo social. Lembremos que a cidadanía desta rexión estremeira ten unha forte conciencia identitaria que trata de diferenciarse das veciñas. Recuperar o noso pasado galego-berciano (relaciois históricas, culturais, económicas...) é fundamental para estreitar os vincallos con Galiza. Cómpre dicir que o futuro da cultura galega do Bierzo dependerá da axuda, pública e privada, que veña da Comunidade Autónoma de Galiza. A actual reclamación legal de dereitos políticos e lingüísticos para a minoría etnocultural galego-berciana, ante as instituciois de Castela e León e mailo Estado, non é un labor que corresponde só aos protagonistas directos, senón que esixe un compromiso solidario do resto das comunidades galegas do noroeste peninsular.
Ponferrada, xuño de 2006.
http://www.falaceibe.tk

sábado, junio 03, 2006

XEOGRAFÍA DA LINGUA GALEGA DO BIERZO

XEOGRAFÍA DA LINGUA GALEGA DO BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre.
www.falaceibe.tk

A lingua galega do noroeste peninsular abranque tres bloques (occidental, central e oriental). O chamado bloque oriental divídese nas áreas asturiana, ancaresa, zamorana e oriental-cental. Dentro desta última atopamos as dúas subáreas de A Fonsagrada-O Courel-O Bierzo e maila de Valdeorras-Viana. Así pois, vemos como a rexión do Bierzo amosa peculiaridades polo que se refire ao dialectismo ancarés (gheada, palatización do a tónico, vocalismo nasal en caes, collí e fice en vez de collín e fixen, etc). No resto do Bierzo atopamos as variedades muito e muto, mantense o -l- latino, formas cantaste, colliu, plural –is en pantalois, terminación –ín en camín, ditongo –ua- en cuatro, perfectos verbais en cantein, futuros verbais en cantarein e demais. Sen embargo, estas particularidades dialectais bercianas (léxicas, morfolóxicas, sintácticas, etc) non son esenciais para determinar unha grande diferencia respecto ao resto de territorios con falas galegas, porque é máis o que nos une como falantes do mesmo idioma que o que nos afasta. No fondo as diferencias dialectais bercianas teñen a mesma valoración filolóxica cás das outras comarcas da Galiza e, a pesar desas variantes, podemos sentenciar que o idioma galego conserva unha grande unidade histórica e xeográfica.

Dende a Idade Media ata hoxe temos constancia secular da presenza da lingua galega no Bierzo. Nos últimos períodos históricos o noso idioma propio foi perdendo espazos públicos ante o empuxe do castelán polo apoio dos poderes político, administrativo, económico, relixioso e demais. A pesar de todo isto, o idioma galego está moi presente no Bierzo occidental. Os 18 concellos que podemos denominar galego-falantes son os seguintes: Candín, A Veiga de Espiñareda, Vilafranca do Bierzo, Balboa, Trabadelo, Barxas, Oencia, Corullón, Sobrado, Arganza, Cacabelos, Camponaraia, Viladecais-Toural dos Vaos, Carracedelo, Carucedo, Borreis e A Ponte Domingo Flórez.

Pero como xa podemos deducir, a lingua galega do Bierzo non se adapta totalmente aos lindeiros das administraciois locais. Razón pola cal hai otros 7 concellos que parcialmente podemos considerar galego-falantes. Sen embargo fixar claramente os límites entre as dúas linguas territoriais e propias do Bierzo, a saber, leonés e galego, non sempre é tan doado, por iso o eiquí comentado pode ser obxecto de revisión segundo avancen os estudos históricos e filolóxicos futuros.

Referímonos pois aos concellos de Peranzais, Fabeiro, Sancedo, Cabanas, Ponferrada, Priaranza do Bierzo e Benuza. Testemuños galego-bercianos atopamos nestes concellos de transición. Así Peranzais abranque o coñecido como Val de Fornela, e tein topónimos como Couso, Fervenza ou Fresnedelo. No concello de Fabeiro, “no que predomina hoxe, aínda que non faltan restos gallegos” (J. García y García, 1998), amosa Lamocos, Vellaengo, Fontoria, Cúa e demais. En Sancedo, é “zona intermedia hoxe galeguizada, pero na toponimia –especialmente na documentación- hai abundantes restos leoneses” (A. Seco Orosa, 1998), aparecen A Bouza, Bucineira, Pena Furada, A Salqueira, Arbedal, barrio Vallongo e demais. No concello de Cabanas Raras atopamos Cortigueira, de novo Ana Seco Orosa comenta que é unha “zona de transición, predominio leonés”. Ponferrada amosa Valdecanada, Fontesnovas, Cembriña, Toraliña, Toural de Meraio, Devesas, Ozola-Ozuela, Vales, Chaos, Xardual, Valdefigaes, Viñalóis e outros xa estragados como Compostela-Compostilla ou Quintela. En Priaranza existen Santalla, Rioferreiros, Paradela, Xardual, Rebolal, Lameira, Ribeiría, etc. E o último concello de Benuza, a profesora Ana Seco Orosa catalógao como “zona de transición na Cabreira”, onde xorden os topónimos A Breteira, Uxeira, Regueirais, Santaolalla, Portela de Cancibreiro, Reconquiño e demais.

Ponferrada, xuño de 2006.