miércoles, noviembre 30, 2022

SOCIOLINGÜÍSTICA DA RESISTENCIA GALEGA NO BIERZO (3ª PARTE)



SOCIOLINGUÍSTICA DA RESISTENCIA GALEGA NO BIERZO (3ª PARTE),

por Javier Lago Mestre,

autor libro El Bierzo provincial.

A TERRITORIALIZACIÓN.

            A rexión do Bierzo amosa varias linguas en contacto. Referímonos ao galego, leonés e castelán. O territorio occidental é galegofalante. Desde hai tempo os filólogos procuran concretar a fronteira entre o galego e mailo leonés (A. Seco Orosa, J. García y García, etc). Pola outra banda, o leonesismo político e cultural defenden o considerado territorio da súa lingua leonesa e das súas falas (berciano, galegoleonés, cabreirés, patsuezo, etc). O certo é que o galego no Bierzo medra territorialmente através do ensino nos centros escolares, coa audiencia da RTVG e coa dixitalización.

            A problemática territorial ten unha derivada coa recuperación da toponimia en galego. Non será doado superar as dinámicas seculares da castelanización toponímica. Haberá que investigar a toponimia tradicional con enquisas veciñais e estudos históricos dos censos fiscais, padróns, catastros, etc.    

IDENTIDADE E SIMBOLISMO.

            No Bierzo hai unha forte identidade territorial colectiva que se reafirma fronte ás identidads veciñas (Galiza, León ou Castela). A nivel lingüístico, unha derivada disto é a defensa do concepto imaxinario colectivo chamado dialecto berciano. A lingua galega, paseniño, vai sendo asimilada como parte da complexa identidade cultural do Bierzo. Resulta importante traballar nesta relación entre lingua galega e bercianismo. Simbólicamente e mentalmente podemos traballar máis a linguaxe visual. Son os casos dos usos da bandeira Cruceira ou dos mapas do Bierzo en contextos galegueiros. Cómpre atopar outros nexos entre sinais de identidade (bandeira, cores, idioma…) capaces de crear nova conciencia colectiva berciana.



            A lingua galega ten un recoñecemento político e legal no Estatuto de autonomía de Castela e León (1999) e maila Lei da Comarca do Bierzo (2010). Son avances na identificación social entre o galego e O Bierzo. Outro tanto pode acontecer coas tradiciois en galego, con resposta social, os maios, o entroido, os magostos, festas patronais, romarías, etc. Sería interesante o recoñecemento social e político do Día do galego no Bierzo (9 de marzo).

            Unha dinámica necesaria da minoría galegofalante do Bierzo é a de reforzar a unión reivindicativa. As relaciois de poder esixen de amosarmos unha organización galegueira duradoira. Convén acadar lexitimidade vindicativa e representación pública na negociación ante as administraciois públicas. Habería que facilitar a unión dos diversos colectivos con actividades comúns (xuntas, xornadas, concursos, xornais, web, etc) de cara a acadar unha voz unitaria en certos temas. Neste senso Vilafranca debería de ter un Centro da memoria galegueira, para contar coa súa biblioteca, xornadas, museo, exposiciois, etc.   

AS ADMINISTRACIOIS PÚBLICAS.

            A lingua galega no Bierzo necesita un uso administrativo que favoreza a súa normalización. No ensino público o galego xa está presente desde 2001. Para acadar isto houbo antes que negociar a aprobación de resoluciois políticas, no Congreso dos deputados (1997) e nas Cortes de Castela e León (2000), a prol do ensino do galego no Bierzo. Hoxe hai carencias pola falta de recoñecemento da obriga de ofertar o ensino do galego en tódolos centros escolares do Bierzo occidental (casos da Veiga de Valcarce, Quilous, Carracedelo, Fabeiro, etc).



            O Consello comarcal do Bierzo segue sen admitir o uso administrativo parcial do galego. Intentouse este recoñecemento no regulamento orgánico, mais non foi aprobado (2020). Moi importante sería a creación dun servizo lingüístico no dito Consello comarcal. Este servizo podería asesorar aos concellos e xuntas veciñais no uso administrativo do galego.

            Hai outras administraciois públicas que no futuro deberían permitir o uso parcial do galego. Referímonos á Deputación leonesa, na súa delegación berciana, ou as propias Cortes de Castela e León ou o Procurador do Común. Nesta dinámica pasiva non se entende que a Cátedra de estudos leoneses (Universidade de León), o Instituto leonés de cultura (Deputación leonesa) e mailo Instituto de cultura de Castela e León (Burgos) pasen da nosa lingua galega, cando son entes públicos pagados por cartos de todos. Velaí a necesidade de sinar protocolos de colaboración interadministrativos coa Xunta de Galicia para executar estas demandas lingüísticas. O obxectivo final ten de ser o recoñecemento de oficialidade para o galego do Bierzo, no Estatuto de autonomía de Castela e León, o que obrigaría ao uso administrativo deste idioma.        

O BIERZO, NOVEMBRO DE 2022.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

martes, noviembre 15, 2022

SOCIOLINGÜÍSTICA DA RESISTENIA NO BIERZO (SEGUNDA PARTE)



SOCIOLINGÜÍSTICA DA RESISTENCIA NO BIERZO (SEGUNDA PARTE),
por Javier Lago Mestre,
autor libro EL BIERZO PROVINCIAL. 

A CULTURA DO PODER.

            O poder político do Bierzo está sometido ás executivas foráneas (Valladolid e León) e pouco son capaces de facer por si ante tais dependencias xerárquicas. Temos o bercianismo político que vai asumindo paseniño as demandas galegueiras no seu programa político.

            O que podemos chamar poder intelectual berciano escasamente toma postura pola defensa do galego. Escribir en castelán ten máis proveito económico (ventas, subvenciois, prestixio, etc). Velaí a cultura castelá desenvolvida por instituciois culturais coma o  Instituto de estudios bercianos, Museo de El Bierzo, Los Ancares leoneses, Fundación Prada a Tope, Universidade de León no campus de Ponferrada, etc. Ademais, alguis filólogos formulan outra problemática, a defensa do dialectismo, pola súa naturalidade que non debe ser alterada polas normativas lingüísticas foráneas.

            O leonesismo, político e cultural, acusou de colonialismo e imposición  calquera influencia do galego oficial. O Instituto leonés de cultura, dependente da Deputación de León, ofrece migallas económicas, e outro tanto acontece co Instituto de la lengua de Castilla y León ou a Cátedra de estudos leoneses (ULE), subvencionados pola Junta de Castela e León.



            Pola outra banda, están os poderes da Galiza, referímonos ao político, universitario, mediático (CRTVG, xornais, radios…), cultural, etc. Son eles os que concretaron a normativa do idioma galego, regulan a vitalidade dos eidos sociolingüísticos, etc. Estas acciois foráneas teñen repercusión na situación do galego do Bierzo porque somos dependentes con escasa vitalidade cultural.  

A CONTRACULTURA.

            O que chamamos a contracultura está representada por varios grupos minoritarios que agrupamos na defensa da cultura tradicional (Escola de Gaitas, bandas de gaitas, etnomúsicos, etc), ademais dos alternativos (Fala Ceibe, Defensa berciana, A Quinta, etc). Incidimos neses alternativos para dicir que traballan na alegalidade. Procuran a defensa da liberdade de expresión con medios propios (pintadas, pegadas, panfletos, internet…), Nos seus procedementos está a provocación  visual e dixital con fotos, videos, memes satíricos, etc. Sendo a temática variada (política, deportes, natureza, turismo, etc).      

A DIXITALIZACIÓN.

            No século XXI hai unha aceleración dos procesos de dixitalización. As empresas privadas e mailas administraciois públicas informatizan os seus procedementos, tanto internos coma externos. Os cidadaos participan activamente nas redes sociais, como novos medios de socialización, sen esquecer os diversos eidos laborais, lecer, comercio, etc.

            Polo que se refire ás redes sociais (web2), hai novos procesos de comunicación (directa, instantánea, visual, brevidade…). O idioma galego ten que adaptarse a esta nova comunicación (léxico, morfosintaxe…), nesta dinámica o portugués pode botar unha man nas esixencias innovadoras. 



            Ante este novo reto dixital o idioma galego necesita modernidarse tecnolóxicamente. Lembremos que nos faltan sistemas de recoñecemento de voz, traducción, corrección automática, asistentes de voz, etc. Só potentes empresas privadas e administraciois públicas da Galiza (proxecto Nos) e Portugal poden facer as correspondentes investigaciois e investimentos.

            Ademais temos cada día máis cercano o chamado metaverso. Trátase do sistema web3, cunha nova texnoloxía (blockchain) que supoñerá que os usuarios poidan ter activos dixitais (tokens), en principio con maior liberdade, sen o control dos servidores actuais. No metaverso haberá cidades dixitais con barrios especializados por servizos moi atraíntes (educativos, comercio, lecer, etc). De novo as empresas, as administraciois e usuarios en xeral deberán loitar por posicionarse co seu idioma galego.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

viernes, noviembre 11, 2022

DICHOS POPULARES ENTRE LEÓN Y EL BIERZO.



DITOS POPULARES ENTRE LEÓN E O BIERZO,

por Javier Lago Mestre.


POR DIFERENCIAS SIMBÓLICAS.

“Eles coa leonina, pola súa bandeira,

No Bierzo mellor coa nosa Cruceira”

“León con su león,

O Bierzo co seu ourizo”

(animal cacheiro)

“Benvindo o Bierzo,

Adeus León”

“O Bierzo Valente,

León anda silente”

“O Bierzo ceibe,

León non consente”.

“León nos disputo,

O Bierzo sempre rifa”

“En León teñen touradas,

No Bierzo son animaladas”

“León cazurreiro,

O Bierzo falagueiro”

“Cruz de Peñalba en León,

Relicarios de Villafranca en Astorga,

Latrocinios do Leste”.

“Crucificado de Poibueno,

Craneo de San Genadio,

Todo para museo de Astorga” 



“Calvario de Corullón,

Edicto de Bembibre,

Todo para museo de León”

“Ofensa leonesa,

Retranca berciana”

“León nos agarra,

O Bierzo non cala”

“León saca as garras,

O Bierzo seu fouciño”

“El Bierzo y León,

rivales históricos son

“León animalado,

O Bierzo encrucillado” (bandera)

“León mueve boca y cola,

Mais o Bierzo non cala”

“León animal mitolóxico,

Que ninguén atopou

O bierzo co ourizo cacheiro,

Que tanto ben fixo”

“Pendón de León mitológico,

Bandeira berciana cruceira”

“O Bierzo irredento,

León sin aliento”

“O Bierzo redimido,

León tiene por temido”

“O Bierzo redimido,

León lo tiene prohibido”

 


“León cazurrado,

O Bierzo galegado”

“León cazurreiro,

O Bierzo trouleiro” (festivo)

“León rampante,

Berciana cruzada” (bandeira)

“O Bierzo cruceiro,

León purpurado” (bandeiras)

“León tiene su purpurado,

 O Bierzo coa cruzada” (bandeiras)

“O Bierzo coas cruceiras,

compite cos pendoneiros”

“Amigo de León,

tuyo sea, mio non”.

“El Bierzo y León

diferentes son”.

“León con su pendón,

El Bierzo cruceiro”. (bandeira)

“A gaita berciana toca muñeiras,

A leonesa jotas, danzas, rondas”

“Hay gaita charra o chifla,

Tocan la gaita leonesa de fol,

Muñeiras con gaita berciana”



---------------------------------------------------

DISCREPANCIAS LINGÜÍSTICAS.

“Asturleonés leste,

Galegoberciano oeste”

“Llionés es patsuezo, babiano, omañés,

O galego do Bierzo, idioma é”

“O Bierzo falante,

Provoca a León hablante”

“León con sus dialectos,

O Bierzo co seu idioma galego”

“León es variedad dialectal,

O Bierzo é unidade galegal”

“León fabla llionés,

O Bierzo galego”

“León fabla llionés,

O Bierzo fala galego”

“La Diputación apoya llionés,

despreza o galego”

“As falas para León,

O galego pro Bierzo”



“Pedrafita non limita,

O Bierzo non é Castilla”.

“O Bierzo galegón,

León falón” (falas varias).

“Ponferrada no Bierzo,

Ponte de los Fierros en Asturias,

Pozo Fierro en León”.

“Valcarce galego medieval,

Valcarcel castelanizado”

“Fuencebadón leonesizan,

Foncebadón pro Bierzo”

“Até Foncebadón O Bierzón,

Desde Manzanal el patacal”

“Porto Morredeiro pro Bierzo,

Portillinas para León”

“Fornela pro Bierzo,

Forniella para León”

“Ancares bercianos,

Los Ancares leoneses non”



“Tebaida berciana,

Tebaida leonesa?”

“As Médulas bercianas,

Las Medulas de Castilla y León”

“O Bierzo bilingüe,

León protesta”

“Galego berciano,

Asturleonés”

“Cruz de Ferro pro Bierzo,

Cruz de Fierro leonesizan”

“O Bierzo galegón,

Astur es león”



-----------------------------------------------------

DIFERENCIAS ECONÓMICAS.

“O Bierzo mineiro,

León cilleiro” (cereal)

“E Bierzo minero paga,

La diputación leonesa recauda”

(impuestos mineros)

“Se o sil fose viño,

non chegaba ao Miño”

----------------------------------------------------

RIVALIDADES DEPORTIVAS.

“Y la cultu qué?

Otra vez en 2B!”

“La cultu en 2ªB,

la Ponfe en 2ªA”

“La cultu de León,

 La Ponfe de El Bierzo”

“A Ponfe enriba,

a cultu abaixo”

“La Ponfe es campeón,

La cultu pide perdón”

“O derbi dos Ancares,

Entre Lugo e Ponfe”

“O derbi do Manzanal,

Entre Ponfe e León”

“Fundación de la Ponfe 1922,

y de la leonesa 1923, segundones”

O BIERZO, NOVEMBRO DE 2022.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

martes, noviembre 01, 2022

LOS LINDEROS PROVINCIALES DE EL BIERZO.

 

 


LOS LINDEROS PROVINCIALES DE EL BIERZO,

Por Javier Lago Mestre.

autor libro El Bierzo provincial.

Seguimos celebrando el 200 aniversario de la provincia de Villafranca para analizar el tema de la territorialidad. Los debates políticos en las Cortes españolas, a fines del 1821, estudiaron la dimensión de las nuevas provincias. La de Villafranca era de las más pequeñas, con Xátiva y Calatatud. De ahí que se propusiese aumentar el territorio de la provincia berciana con zonas vecinas.

            La provincia de Villafranca estaba asentada en la cuenca del rio Sil. Este amplio territorio hídrico sería la referencia. De ahí que se pensase en la expansión con el valle del río Cabrera que ya había formado pare de la provincia de El Bierzo de 1486. También se anexionó Valdeorras, delimitado por las serras do Eixe y A Enciña da Lastra. Recordemos que la parte norte de Valdeorras, el llamado marquesado, formó parte de la merindad berciana de Aquiar. Siguiendo los criterios hidrológicos, también se incluyeron en la nueva provincia berciana las zonas vecinas de Visuña (Lugo), Manjarín y La Silva.

            En los debates políticos sobre la territorialidad berciana hubo otras ideas curiosas. Así el diputado Antonio Valcarce propuso la anexión de las comarcas gallegas de Quiroga, Trives y O Bolo en la nueva provincia. Por su parte, el sr. Peñafiel se refirió a la agregación de los valles Valdeorras, Conxo, O Bolo y Viana do Bolo (octubre de 1821).





            Como era de esperar, los diputados leoneses defendieron mantener Laciana en su provincia, por ello, el sr. Sierra y Pambley se refirió a si bien no les es muy fácil bajar a la capital de León, les es absolutamente imposible ir a la de la nueva provincia del Vierzo. De ahí que el diputado Benito Lobato se manifestase incluso a favor de disgregar El Bierzo, era partidario de dejar para Orense una parte del Bierzo con tal de mantener la mayor porción con León (octubre de 1821). Primero se determinó el límite provincial en la localidad de Villarino (incluyendo Palacios y Páramo en El Bierzo, por Decreto de enero de 1822). Habrá que esperar a un acuerdo de las diputaciones vecinas, para concretar la integración de Laciana, hasta el santuario de Carrasconte, en la nueva provincia de Villafranca (agosto de 1822).    

            Interesante resultó el debate politico que tuvo lugar en Valdeorras. Siete ayuntamientos elaboraron un informe sobre la problemática  territorial que planteaba la formación de la nueva provincia berciana. Estos concejos gallegos denunciaron la división territorial de Valdeorras, que mutila el partido de Valdeorras, desmembra las comarcas de siete ayuntamientos. Incluso se quejan de la nueva situación para O Bolo, los habitantes del Bollo que quedan en Orense tendrán que ser agregados a una capital lejana y repugnante (septiembre de 1821).

            Respecto a la territorialidad berciana, aprovechamos la ocasión para recordar que la provincia creada en 1486, por los llamados Reyes Católicos, ya había establecido unos peculiares límites. Los censos fiscales de la Edad Moderna recogen la jurisdicción de Lucillo, en La Somoza maragata, como integrada en nuestra provincia. Otro tanto acontecía con La Cabrera, alta y baja, perteneciente al marquesado de Villafranca. Mientras que las dos jurisdicciones de Ribas del Sil quedaban fuera, integrados en el condado de Luna.

            En la Edad Moderna, el corregidor de Ponferrada intervino en el exterior de su provincia berciana, por mandato de los reyes. Tenemos documentadas sus actuaciones en Laciana, para ejecutar la justicia real ante los abusos de los condes de Luna (siglo XVI).  Los corregidores bercianos también actuaron en los casos de fallecimientos de los obispos de Astorga, por mor de los llamados despojos. Como autoridad real más cercana, algunos corregidores acudieron al reino de Galicia (alcabalas en Valdeorras, monasterio de Samos contra su obispado, marqués de Astorga en Chantada, elecciones en Cervantes, repartimientos por puentes en A Coruña, etc).



            Sorprendente fue la demanda del concejo lucense de Burón de integrarse en el corregimiento real de Ponferrada. Hubo un pleito entre este concejo y sus señores por mor de sus abusos feudales. Los vasallos solicitaron que nos aplique a la noble villa de Ponferrada que tierra d´Ancares ques de Ponferrada confina con tierra de Nabia e tierra de Nabia con la de Burón. E que suplicamos por más ciertos de la nuestra Corona real nos faga merced de nos a quien nos desfuelle las caras (1526). Los vasallos buscan amparo de la justicia real en base a la proximidad del corregidor de Ponferrada.

            No podemos rematar sin comentar algo sobre las divisiones administrativas posteriores a la creación de la leonesa en 1833. El ministro Pascual Madoz propuso la recuperación de la provincia berciana con las zonas de Valdeorras, A Veiga, O Bolo y las localidades zamoranas de Porto, Cobos, Pias y Vilanova (1850). También existió el partido administrativo de Ponferrada, que fue objeto de debate político centralista en Cortes (1856), pierden tiempo e intereses cuando tienen que gestionar en la capital de la provincia (León), lo que con tanta facilidad han hecho a la cabeza de partido (Ponferrada). Sorprendente fue la propuesta territorial del geógrafo, Lucas Mallada en 1881, pues proponía una amplia provincia berciana que comprendía comarcas gallegas (Quiroga, Verín, O Bolo, etc), leonesas (Laciana, Omaña, Somoza, etc) y zamoranas (Sanabria y Aliste).

O BIERZO OUTUBRO DE 2022.


http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es