A TOPONIMIA DO BIERZO NO VECINDARIO DE ENSENADA.

A TOPONIMIA DO BIERZO NO VECINDARIO DE ENSENADA,
Por Xabier Lago Mestre, Fala Ceibe do Bierzo.

falaceibe@yahoo.es

A toponimia do territorio galego-falante do Bierzo occidental xorde actualmente deturpada por mor dun proceso histórico de contaminación castelán. A falta de recoñecemento social e legal do idioma galego supuxo que os oficiais reais e autoridades relixiosas non tivesen xamais ningún respecto polo mantemento da toponimia na lingua propia do Bierzo oeste. Nesta ocasión imos ver un exemplo disto que comentamos. Trátase do seguimento toponímico que atopamos no chamado Vecindario de Ensenada. Este censo fiscal de 1759 permítenos ver o tratamento toponímico das poboacióis das diversas xurisdicióis do partido de Ponferrada, coñecido tamén como Provincia do Bierzo.

Principiamos polo partido de León, para procurar a chamada gobernación de Cabrera, por suposto coa súa forma galega A Cabreira. Lemos os topónimos Corporales (non Corporais), Castrofinojo (agora Castrohinojo), polo menos xorde A Baña, e non o actual castelá La Baña, pero vemos Villarino (Vilariño), Sotillo (Soutelo) e demais.

Xa no partido de Ponferrada, na xurisdición da vila de Ponferrada, atopamos San Pedro de Devessas, agora castelanizado en Dehesas, con Fuentes Nuevas, Toral de Mirayo (Toural de Meraio). Polo menos conservaron no texto do século XVIII os galego-bercianos Carrazedelo, Paradela de Muzes e Ozuela.

Na xurisdición da abadía de Santo Andrés de Espiñareda lemos Vega de Espinareda, Peranzanes (por Peranzais), Fabero (Fabeiro), Balouta, Subarbol, Fontoría, Fresnedelo, Ponoselo (Penoselo), Villar de Otero (Vilar de Oteiro), Castellanos, Espinareda entre outros. Xunta a este señorío temos o Val Real de Ancares, con Serbeyra (hoxe Sorbeira), Tejedo (Teixedo), Suertes, Villasumil (Vilasumil), Villarbón (Vilarbón) e Espinareda de Ancares.

A meirindade de Cornatelo, xunta ao castelo señorial do mesmo nome, agora castelanizado en Cornatel, amosa a denominación Cornadelo, Borrenes (Borreis ou Borrés), Villavieja, o galego Rioferreyros, Valdecañada (Valdecanada), Lachana (A Chana), Santa Alla (Santalla) e Boces (Voces). Mentres que na xurisdición da Ribeira de Escontra atopamos o castelanizado Las Médulas (As Médulas), Puente de Domingo Flórez (A Ponte D. F.) e Vega de Yeres (A Veiga). Na veciña abadía de Carracedo xorden Villaberde (Vilaverde), Narayola (Naraiola), Paradela, Campo Naraya (Camponaraia), Villamartín (Vilamartín) ou Cobas (Covas).

Polo que toca ao Couto de Valboa, temos El Real (O Real), Villarinos (Vilariños), Balboa (por Valboa), o galego Ruideferros pero acompañado de Chan de Villar (Chan de Vilar), Cantegeira porque o Cantexeira non soaría ben daquela. Mentres que na meirindade de Valcarce, que non Valcárcel, lemos Soto de Parada (actual Soutoparada), Parada de Soto (Parada de Souto), La Braña (A Braña), Herrería de Valcarce (Ferrería), Villasinde (Vilasinde), Villalfeile e Quintela (Vilafeile), Argenteyro e La Treyta (Arxenteiro e A Treita).

A meirindade de Corullón ofrece os topónimos Horta, Villagroy (Vilagroi), Hornija (Hornixa) entre outros. Para o couto dos Corrais temos Villar (Vilar), Corrles (Corrais), Mosteyros. E no couto veciño de Melezna, Cadafresnes (Cadafresnas) e El Mazo (O Mazo). Pola meirindiade de Aguiar, compartida coas terras de Valdeorras, Vega de Cascallana (A Veiga), Villarrando (Vilarrando), Gestoso (Xestoso), Oulego, Requejo (Requeixo), o castelán Puerto (por Porto), Villarubín (Vilarrubín), Arnadelo, Friera (Frieira) e Castelo. Na outra meirindade da Somoza, atopamos Tejeyra (Teixeira), Pobladura (Pobradura), Villar de Azero (Vilar), Zela (Cela), La Veguellina (co costume de castellanizar o artigo galego A Veigueliña), Paradiña, Campo del Agua (Campo de Auga) e Porcarizas.

Na importante xurisdición de Vilafranca, por suposto para os oficiais reais Villafranca. Pero manteñen Vilela e Quilos (Quilóus), Baltville de Arriba e de Abajo (Valtuilles), Bálgoma (Válgoma), Villa de Canes (Viladecáis), Otero (Oteiro), Toral de los Bados (Toural dos Vaos), Arborbuena (Arborboa) e Villa de Palos (Viladepaos).

Lugares con xurisdición de seu son: Cortiguera (Cortigueira), Cabañas del Portiel (Cabanas), Magaz de Abajo (Magaz de Abaixo), Campelo, Sotelo (por Soutelo), Cacabelos, Pradela entre outros máis.

Rematamos dicindo que sabemos dun oficia real encargado de facer o Protocolo de Respostas Xerais para este Censo fiscal de Ensenada.Foi o caso do subdelegado Francisco Antonio Yáñez, o cal atobáse en Vilafranca, dende citou a capitulares e peritos para recabar a información fiscal da meirindade de Aguiar. En fin, claros e variados exemplos que descubrimos da imposición castelán, mediante a administración estatal fiscal, neste caso do século XVIII.

O Bierzo, setembro de 2009.
www.obierzoceibe.blogspot.com

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
www.ciberirmandade.org/falaceive
www.partidodelbierzo.com