A OUTRA TEBAIDA BERCIANA.
.jpg)
A OUTRA TEBAIDA BERCIANA,
Por Xabier Lago Mestre.
A sona da Tebaida berciana ten a
súa orixe na Idade media polo seu desenvolvemento monástico. Sen embargo, non
se sabe tanto da evolución na Idade moderna. Por iso toca ver un chisco desa
outra historia descoñecida da abadía de san Pedro de Montes. Principiamos a
fines do século XV coa reforma monástica que promoveron os chamados Reis
católicos. Trala conquista militar do Bierzo ante a rebelión do conde de Lemos,
Rodrigo, a Coroa fíxose co control das importantes abadías, casos de Carracedo,
Espiñareda e Montes. Dende Valladolid se remesaron reformadores que bateron cos
abades locais.
Por suposto,
ante as resistencias bercianas a Coroa ordenou ao correxidor de Ponferrada
apoiar aos reformadores estranxeiros. No caso do mosteiro de Montes, o seu
abade, Estacio Noreña, non deixou entrar ao reformador bieito visitante que
contou coa axuda do dito correxidor. Finalmente o poder real e eclesial
foráneos venceron, e o abade tivo que abandonar o mosteiro (1505) e renunciar
ao seu cargo. Depois o novo abade, Diego de Burgos, pediu axuda ao correxidor e
quitou as varas da xustiza aos antigos xuíces, coma mostra do seu poder
señorial (1506). Outra consecuencia posterior da reforma foi o intento de
integrar o mosteiro berciano en san Vicente de Salamanca (bula de 1535), polo
cal había que contribuir para os estudos na cidade charra. Mais este proxeto
unionista fracasou, e en 1541 voltaron a separarse.
.jpg)
Os problemas
continuaron cando o correxidor exerceu a súa xurisdición no val da Valdoza, por
mor da persecución de malfeitores que procuraban a inmunidade monástica. Por
iso o arcediano do Bierzo fixoulle censuras eclesiásticas (1521), sendo a
propia Coroa quen demandou o alzamento daquela excomunión. O mosteiro de san
Pedro de Montes exercía o seu poder señorial principalmente sobre a Quintería
de Montes e mailo val da Valdoza, ademáis doutros territorios, “en el
marquesado de Villafranca, en tierra de Cabrera, en la Ribera de Urbía, en el
partido de Baldeorras, en el condado de Riba de Avia, en la provincia del
Bierzo, en la tierra de la ciudad de Astorga” (1702). Sabemos que cada concello
nomeaba un procurador, e que había un procurador xeral de todo o val da
Valdoza. Ademais, a Quintería tiña un procurador e ordenanzas. Incluso os novos abades tiñan de xurar os usos
e costumes en Valdefrancos, onde a terra se xuntaba en concello xeral (1554).
Os concellos preitearon co mosteiro porque éste se negaba a facer xuízos de
residencia aos oficiais de xustiza da Valdoza (1597), todo fora por non
cuestionar a xustiza señorial tan pouco independente.
Gobernar este
amplio espazo señorial non foi doado, velaí a diversa conflitividade social. Diversos
concellos veciños desputaron os seus términos co mosteiro. Os Barrios de Salas defenderon
o considerado seu en varias ocasiois (A Piquera, 1501, pontón de Fonlevar, 1502,
Valcabado, 1514), e entraron no couto da Valdoza para pastar, facer cortas de
madeiras e rozas, polo que o correxidor de Ponferrada, Juan de Torres, tivo de
ditar sentenza a prol de san Pedro de Montes. Antes, houbo desputas
interseñoriais pola posesión da Ribera de Urbía, que demandaban os marqueses de
Vilafranca e o conde de Benavente, que se resolveu a prol dos laicos coa
concordia de 1497.
.jpg)
O correxidor de Ponferrada, Juan de Montalvo, tamén ditou sentenzas a prol do mosteiro, nos asuntos das sernas (traballos comunais de balde para o abade), e contra dos que vivían fóra e tiñan terras forais do mosteiro (1512). Convén recordar o importante arquivo monastico que existía, cheo de documentos medievais que fundamentaban o seu poder señorial en privilexios históricos fronte ás demandas dos seus vasalos. Mercedes reais que teñen sido verificados como falsos por historiadores coma Mercedes Durany e Leticia Agundez (2016). Lóxicamente aquela xustiza estaba feita para defender os intereses dos privilexiados (Igrexa, nobreza e Coroa) fronte aos vasalos. Exemplos de inxustizas temos a esgalla, como cando non se lles concedeu concello propio aos da Quintería de Montes (1533). Tamén había obriga de pago de dúas perdices para a concesión de licencia para facer casas (1578), ou de pagar por mortes de vasalos sen herdeiros (1518). Os veciños de san Clemente tiveron que preitear para ter o control do seu souto ante a oposición do mosteiro (1532). En 1560 Vilanova da Valdoza protestou pola demanda dos dezmos e quintos do que labrasen por parte do mosteiro. Os preitos interconcellís polas terras foron abundantes. Así aconteceu entre a Quintería e Llamas da Cabreira (1560). Outro tanto sucedería entre Ferradelo con Vilavella (1560) e con Pombrego (1574).
Ante as
necesidades financeiras da Coroa de Castela, Felipe II conseguiu bula do papa
Gregorio XIII para vender posesiois monásticas. En tempos de Carlos I san
Esteban da Valdoza pasou a realengo, a integrarse na gobernación de Ponferrada.
Mentres que Vilanova da Valdoza foi vendida ao seu párroco (1588), e logo aos
veciños e finalmente a compraron os marqueses de Vilafrranca. Por certo, san Esteban da Valdoza preiteou
durante anos co mosteiro pola paraxe de Fonlevar (1670).
No século XVII
hai unha crise xeneralizada, económica, señorial, política, internacional, etc.
O mosteiro de san Pedro de Montes reforzou a administración dos seus bens.
Velaí as “Memorias de las Advetencias que conviene saber el que goberna esta
casa de San Pedro de Montes” (1597), e o “Memorial de Plácido de las Regueras”
(1669), ademáis da realización de apeos de términos (Vilanova e santa Lucía en
1670 e 1672). Incluso o mosteiro preitea con xuices e rexidores locais acusados
de quedarse con certas penas (1672). E continúan os preitos por términos con
Santo Alexandre (Santalavila, 1622) e por Fonlevar (san Esteban, de 1520 a 1670).
A Coroa
presionaba aos seus oficiais para recadar impostos sen fin. O mosteiro alegaba
que os seus quinteiros estaban exentos de pagar tributos reais. Agora ben,
intentouse cobrarlles en 1606, por iso o abade tivo que presentar a
documentación xutificativa desa exención para gañar o preito con Facenda. Mais
posteriormente os coxedores de León voltaron a intentalo en 1669. Polo que o
abade tivo que acudir ante o correxidor de Ponferrada e o alcalde maior de León
para conseguir autos favorabeis aos seus vasalos. Os cales quedaron exentos de
pagar con soldados, moneda forera, nin servizos ordinarios e extraordinarios.
Estaban claras as intenciois eclesiais, menos pagar á Coroa para pagar sen
desculpas ao mosteiro.
.jpg)
Xa no século
XVIII houbo enfrontamento entre o bispado de Astorga e os mosteiros bercianos.
Tratábase de que o primeiro quería ter o control das pesentaciois eclesiásticas,
ao que se negaron os abades cun preito ante a Real Cámara (1773). As ferrarías por
parte do mosteiro tamén provocaron conflitos cos concellos, casos de Penalba e
Santalavila (preito en 1744 e compromiso de 1787 respetivamente). As protestas
veciñais foron polas consecuencias dos arranques das raiceiras de uces para
facer carbón que destruían pastos e erosionaban o terreo coa axuda das fortes
chuvias. De novo os fortes investimentos monásticos nas ferrarías prevaleceron
sobre os intereses ecolóxicos e veciñais.
O pior foi no
século XIX coa guerra da antinapoleónica que atacou o réxime señorial e a
posterior revolución liberal que aprobou a desamortización monástica de 1835.
Isto representou a fin do noso mosteiro de san Pedro de Montes, tanto do seu
patrimonio arquitectónico, artístico e documental. Por exemplo sabemos do
traslado de libros e documentos á biblioteca e ao museo da cidade de León en
1842.
O Bierzo, xuño
de 2025.
posted by Xabier Lago Mestre at 9:37 a. m.
0 Comments:
Publicar un comentario
<< Home