O GALEGO NO BIERZO: UNHA LINGUA MINORIZADA (2)

O GALEGO NO BIERZO: UNHA LINGUA MINORIZADA. (II)

por Marcelino B..Taboada.

Un idioma goza de máis o menos proxección consonte a un sistema de axudas e subvencións ‒directas ou deferidas‒ pero, na meirande parte das ocasións, a predisposición administrativa inflúe decisivamente na andaina e rumbo, en perspectiva cualitativa e cuantitativa, das creacións escritas: adxudicación de publicidade institucional, apoio e fornecemento de medios a prol do financiamento a emprendementos editoriais, mantemento da prensa e dos xornais e revistas cunha porcentaxe apreciable dos seus contidos na lingua minorada nas áreas periféricas (en papel ou dixitais,…),... A contradición (da que semellan os sucesivos representantes cidadáns non terse decatado) entre as manifestacións tópicas ao uso e os ulteriores froitos materiais, no seo dunha normalización que non está a acadar apenas as metas propostas coma prioritarias, é flagrante. Un expoñente claro é que non se artellaran ata o de agora (nunca se pensou nilo) unhas liñas de soporte, ben dotadas e que proveran de folgos ao galego estremeiro, v.g un orzamento que cubrira as necesidades dun programa de fomento difusor e que contemplase logo unha solución viable aos atrancos e problemas engadidos nas zonas bilingües (O Bierzo, A Seabra ou a franxa asturiana contida entre o Eo e o Navia).

Convén neste intre, ao mesmo tempo que se pondera con xusteza os apartados onde hai trazos positivos a denotar, facer unha alusión á parte preceptiva ou administrativa do asunto a referir. Na nosa comarca, normativamente, o idioma galego ten unha consideración elevada: “digno de respecto e protección”. En outras verbas explicativas: “non é cooficial mais si se lle adxudica unha posición relevante e senlleira”. Isto comporta na práctica unhas limitacións e precisións en canto á súa aplicación burocrática e nos servizos e institucións públicas, seica tolerada no eido da oralidade das propostas a vehicular nos concellos e cuxo emprego é frecuente, pese a que formalmente sen valor oficial por razóns lóxicas. De calquera maneira poderíase espallar o seu emprego e utilidade en certos sectores, aproveitando a boa dispoñibilidade política e o acougo co que xeralmente o acolle o conxunto da poboación. Neste campo, unha das demandas ‒xa de antano, por recorrente, e ata a xeito de elemento enxebre‒ ten moito que ver coa aconsellable dotación polo Consello comarcal dunha Oficina de apoio lingüístico. Pois ben, sendo de supoñer que as relacións entre este Organismo e a próxima Galicia (e incluso Portugal) se incrementarán no porvir, e asemade se multiplicarán as achegas respectivas nos vindeiros tempos, faría falla unha adaptación neste senso específico. Neste fío de propostas, xa pugnando nesta teima, cómpre establecer unha previsión: trátase do destino ad hoc de tan siquera un par de funcionarios cuxa función sería triple (informar e participar na negociación dos convenios nun marco interrexional e transfronteirizo, procurar a tradución correcta daqueles documentos precisos e proporcionar ás nosas autoridades intervenientes un asesoramento técnico nas materias concretas a acordar), circunstancia que melloraría e daría un pulo identitario e de apertura á nosa comunidade (na actualidade de configuración nomeadamente local).

Nesta mesma parcela de transcendencia pública, hai que facer mención deseguido á tradicional utilización da lingua propia e particular da rexión galaica. É sabido o réxime de permisividade de sempre na franxa do amplo limiar fronteirizo, raiano co castelán (coa colaboración pasiva das autoridades tardofranquistas), que chegou a dar excepcionalmente enceto a unha traxectoria de oralidade enxeñosa (nomeadamente no eido campesiño ou labrego). Traducíase este estado de cousas nas xuntanzas parroquiais ou veciñais, que se levaban a termo servíndose da fala ou dialecto típico do país. Emporiso, os novos aires modernos, que tentan rematar con esta realidade adaptada estreitamente ao contorno circundante, agroman na súa contra (arreo e en algures), pretextando a escusa manida da globalización. De feito, na galaxia das novas tecnoloxías a uniformidade é a moeda corrente que pretenden impoñernos os magos do futuro. 

Unha arela tradicional a encher cunha relativa urxencia ‒cos seus desenvolvementos subseguintes e indisolublemente vencellados ás denominacións ancestrais dos sitios, e ademais aínda pendentes de realizar coma unha carencia a remediar e proveniente dos nosos devanceiros‒ subsúmese na falta dun estudo sistemático e académico da singular toponimia do Bierzo occidental e as súas connotacións antropolóxicas, feitos anecdóticos, curiosidades arqueolóxicas, xeoloxía, accidentes xeográficos e historia. Por conseguinte, a terminoloxía a conservar e as identificacións dos lugares e enclaves específicos esixe unha planificación coidada de seu. Ao remate deste labor o beneficio, no dominio ligado a unha pluralidade cultural colectiva diversa e ao resto de compoñentes consuetudinarios compartidos con outros pobos, posibilitaría a transmisión dun abondoso legado ás xeracións futuras. E no seu caso, co complemento engadido acumulado a través dos primixenios nomes distintivos e remotas referencias procedentes da área asturiano-leonesa (e, máis polo miúdo, na de fala patsueza), ampliaríase o catálogo dirixido á recuperación do nomenclátor primitivo e xenuíno.

Antes de debullar outras consideracións no ámbito privado, é preciso sinalar unhas peculiaridades básicas que se aprecian aínda na comarca berciana: “a permeabilidade, pluriculturalidade e apertura”. Acontecementos históricos salientables e perdurables, tales como o Camiño de Santiago, a romanización ou a continuidade de costumes compartidas con outras bisbarras exerciron o papel de liame entre o noso territorio e todo o resto de espazos circundantes (xunguidos, ás veces, a través de montañas ou ao longo de hábitats agrogandeiros rexidos por normas ou regras consensuadas e non escritas). Así mesmo, fenómenos ou citas habituais e periódicas ‒festas, feiras e xuntanzas case familiares en agradecemento e pagamento pola participación na boa consecución das colleitas (mallas, produtos comúns e aproveitamentos diversos do monte, vendimas,…)‒ ou ritos anuais e estacionais (matanza, magostos, celebracións de raíz gandeira ou artesanal, fiandóns,…), ou os eventos bélicos, foron creando unha sociedade solidaria, porosa, nalgúns casos teimuda  e celosa da súa orixe. 

Por outra banda, co gallo de acometer o peche deste sinxelo resumo que xira sobre o eixo das eivas principais do galego estremeiro ou irredento, é de rigor aludir á implicación social que se albisca aínda nos nosos lares. A autenticidade e necesidade deste cativo relatorio debe xustificarse en principio nas analoxías ou semellanzas da cultura tradicional e das conmemoracións, fitos do imaxinario colectivo e festividades, traballos no rural e ata no caso de institucións pedáneas e veciñais de cadansúa das beiras das serras dos Ancares e do Courel. Polo tanto, o que se pretende plasmar neste recanto é que existe unha interconexión, coincidencia e continuidade remarcables e constatables, un feixe delas dende hai séculos, que responden a un idéntico modo de vida e valores herdados dos nosos antergos.

Porén, noutros terreos e ao respecto de artellar outros acontecementos literarios a subliñar, o certo é que as iniciativas e proxectos non abondan. Se ben a música, as manifestacións históricas, gastronómicas ou lúdico-festivas ou as tarefas estacionais e hábitos coinciden “aquí e acolá” e alcanzan unha sona resaltable, as actividades artísticas adicionais e alternativas prográmanse fundamentalmente espalladas e de maneira esporádica, en datas taxadas. O Centro Galicia de Ponferrada agarima baixo a súa éxida unha morea afouta de xentes con morriña ou soidade da comunidade irmá (sexa a causa de motivacións de tipo xenealóxico, por atracción ou ben aguilloadas por preferencias de afección), a Comisión Martín Sarmiento ‒co soporte insubstutuíble e axeitado da Xunta, en eventos de tipo escolar, expositivo ou artístico (teatro e espectáculos coa intervención de alumnos e intérpretes e a oferta de posta en escena de obras didácticas, adaptadas ao auditorio e a título altruísta), por mor das reunións de avaliación e irmandade‒, na procura de consolidar o Programa de Ensino, mailos intercambios de alumnos (visitas ou semanas de viaxes en grupo),... desenvolve un rol decisivo na orientación do ensino e a práctica docente. Tampouco hai que esquecer o xurdimento providencial ‒hai preto dun trienio‒ do autodenominado Grupo As Médulas, que leva a cabo unha intensa traballo a gabar (adoitando a transitar por uns vieiros culturais de relativa excelencia) e que recentemente adquiriu un dinamismo especial. Este movimento asociativo (co amparo da editorial Edicións Positivas) tenta aportar un impulso adicional, coa creación do Premio que pretender poñer en valor e prestixiar a figura do escritor cacabelense Antonio Fernández Morales. Neste ámbito, convén lembrar varios antecedentes e persoeiros que contribuíron con anterioridade ao fin de que non devecera nin se esvaecera o rastro da súa memoria: D. José Antonio Balboa, filólogos e investigadores da específica dialectoloxía berciana (en confluencia con outras variantes da lingua do oriente, centrados ante todo nas problemáticas privativas dos amplos limiares de transición) ou do léxico ancarés, como Anxo Angueira, a Fundación Penzol da cidade olívica (Vigo),…

(Continuará noutro capítulo, o que se corresponde co epílogo)

O BIERZO, MAIO DE 2018.

WWW.ELECODELBIERZO.ES

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es