REFRANEIRO LABREGO DA REXIÓN DO BIERZO OCIDENTAL.

REFRANEIRO LABREGO DA REXIÓN DO BIERZO OCIDENTAL,
por Xabier Lago Mestre.
falaceibe@yahoo.es

REFRAIS BERCIANOS DO MES DE OUTUBRO OU OUTONO:
“Por San Simón (28 de outubro) quita os bois do timón” (déixase de arar).
“Polo San Simón, quita os bois do timón na montaña, que na ribeira non”.
"Por S. Simón, xeira de cogumelos" (tempo da recolla de setas).
“Xa chega san Simón co seu varalón (vento forte)”.
"Por S. Simón proba o viño, e o porco por San Martiño (11 novembro)".
“Polo San Lucas (18 de outubro) mata o teu porco e baña a túa cuba”.
"Na semana de S. Lucas, suca, boi, suca" (arada de outono para sementar).
"En outono, sembra o pan e bota abono"
"En outono, a carne cómea o seu dono" (Manuel Rodríguez y Rodríguez).
“Hasme vir á cava, e einche dar da barbada (parte do cerdo)”.
"Pra que medre ben o pan, sémbrao por s. Froilán (5 de outubro)".
"O porco no maseiro non quere compañeiro".
"Horta de outono mantén ao seu dono".
"Polo S. Marcos (7 de outubro), nin nacidos nin no saco" (os garavanzos).

REFRAIS DO MES DE NOVEMBRO OU OS SANTOS:
“O mes de novembro é o mes de tres irmaus: mocos, tos e friu nas maos”.
"Se en novembro troa, a colleita será boa".
“Ditoso mes, que entra cos Santos i sae co Santo Andrés”.
“Polos Santos, neve nos altos e por S. Andrés (30 de novembro) na porta a verás” (primeiro a neve chega ás montañas e logo baixa de altitude ata os pobos).
"Polos Santos neve nos campos"
Sobre a nosa festa dos nosos magostos:
"As castañas, a tódalas mañas" (cómense de diversas formas).
"A castaña sabe moita maña, que se vai con quen a apaña"
"A castañeira remata na ribeira" (derradeiros froitos nas ribeiras).
"A castaña vén pola montaña" (este froito madurece antes nas montañas cós vales).
"Se chove por S. Pedro Fiz, castañas fermosas e nabos ruís".
"Si se quer magosto, ten que chover en agosto".
"Por S. Cipriano, castaña na mao".
"As castañas polo S. Martiño, teñen sede  e queren viño".
"Castañas, viño novo e chourizos no mes dos Santos son vicios" (Santiago Castelao Diñeiro)

Polo novembro planta dos allos:
“Se queres fino allo, seméntao por San Martiño (11 de novembro)”.
"Allo que non se planta antes do 17 de xaneiro, perdeuse no alleiro"
“Por San Andrés corderiños tres, e en Navidá calquera os terá”.
“A misa e mailo cocho unha vez ao ano” (sinal de anticlericanismo).
“Por San Andrés, o viño novo feito é” (chegada do viño).
“Polo San Martiño (11 de novembro) faise o magosto con castañas asadas e viño ou mosto”.
"Sementar en novembre, barbeitar en decembre".
" A pataca ben curada, en novembro está empallada".

Tempo das matas dos gochos caseiros:
“Alegría, alégrote que anda o rabo da porca no pote”.
“Polo San Andrés (30 de novembro) mata o teu porco como o teis”.
“Ben boa vida pasa o porco e máis dorme no cortello”.
“O que non mata porquín non ten lacón nin toucín”.
“Cocho matado, inverno solucionado” (a matanza dá alimento para os seguintes meses).
“En martes, nin a túa filla cases, nin o gocho mates”.
“Por S. Martiño, mata o pobre o seu cochín, e polo S. Andrés o rico os tres” (o rico recada os bens dos pobres).
"O día de S. Martiño proba o teu viño".
" Polo S. Martiño deixa a sacha e colle o fouciño".
"Por S. Martiño recolle o millo e planta o viño"
"Até S. Martiño (11 de novembro), pan e viño; de S. Martiño en diante, fame e frío"
"A pasar S. Martiño, cada dia seu ferradiño" (hai que cebar os gochos).
"A todo cochino lle chega o sou San Martiño".
"Ao vir S. Martiño, abrigo, noces e pantrigo".
"Por S. Martiño cata o vinín"
"Do novo viño bota un trago por S. Martiño" (un grolo polo viño novo)
"Se plantas o teu horto por S. Martiño, terás berzas pra ti e pró teu vecín"
“Por S. Andrés (11 de novembro) hai porcos gordos que vender”.
"Polo S. Andrés mata o teu porco como o teis".
“O que mata polos Santos, en verán come cantos” (a premura da matanza non é boa).
“Por Sta. Catalina (25 de novembro) mata ó teu cochín”.

REFRANEIRO BERCIANO DE DECEMBRO OU NADAL.
“Santa Lucía (13 de decembro) saca da noite e mete no día” (medran os días).
"Castañas por Nadal, saben ben e parten mal".
“Pola Santa Lucía mengua a noite e crece o día” (os días xa comezan medrar).
"Pola Sta. Lucía aínda o millo cría"
“Teme máis á veciña, cá neve macelina”.
"Cando nas témporas de Navidá queda o aire de abaixo, ano humido".
“Por S. Silvestre e Santa Coloma (31 de decembro), cando o mes de xaneiro asomaba”.
“Nadal o sualleiro, Pascuas o subeiro”
“San Silvestre (31 de decembro), co ano acabestre”
"Entre Nadal e xaneiro, inverno verdadeiro".
"Decembro mollado, xaneiro xeado".

O BIERZO, novembro de 2014.
http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es