RELACIOIS TERRITORIAIS ENTRE GALIZA E MAILO BIERZO.
RELACIOIS TERRITORIAIS ENTRE GALIZA E O
BIERZO.
Por Javier Lago Mestre.
Para o vindeiro 13 de abril está
previsto no Parlamento galego o debate dunha proposición non de lei relacionada
co Bierzo. Trátase dunha resolución sobre o recoñecemento do Bierzo como
provincia galega. Ademais de instar a que se abra un diálogo institucional,
Xunta de Galicia, Junta de Castela e León e Consello comarcal do Bierzo, para
facilitar a colaboración económica, lingüística, sanitaria, educativa, etc.
Desde O Bierzo agardamos con interese este debate político aínda que sabemos
das dificultades para acadar o consenso axeitado.
Mentres chega ese debate
político convén lembrar que O Bierzo leva tempo protagonizando o debate
territorial de Galicia. As reformas provinciais
do século XIX fixáronse no Bierzo en varias ocasiois. Durante o Trienio liberal
(1820-23) a provincia de Vilafranca incluía a Valdeorras. Posteriormente,
outras propostas provinciais abrangueron territorios de Galicia para O Bierzo,
con Fermín Caballero (1842), Pascual
Madoz (1850), Lucas Mallada (1881) e demais. Foron as demandas rexionalistas as
que remataron coa xeira provincialista anterior.
O chamado Rexurdimento galego xa
se fixou na nosa bisbara. Manuel Murguía refírese aos lindeiros de Galicia, nos separan más duramente del resto de la
Península las ásperas alturas del Manzanal, y la estepa de la Tierra de Campos
es límite más acusado del territorio gallego. Deixa claros os territorios que deben formar parte da
ampla rexión galega, en Galicia y comarca
del Bierzo, y pudiera añadirse, que en el territorio portugués de Braga y el
país de Asturias comprendido entre el Eo y el Nalón (1865). No Bierzo había
conciencia colectiva da vinculación galega. Incluso o escritor local, Antonio
Fernández y Morales, sentenza que Galicia
tira para sí, pero Castilla no la suelta (1861).Por suposto, os viaxeiros
tamén recoñecían a presenza do idioma galego. Foi o caso de Hans Friedrich
Gadow que se refire a en realidad ya nos
habían advertido en Villafranca que no podríamos entender la jerga.
Afortunadamente no fue así, ya que muchos términos que desconcertaban a los
castellanos los reconocíamos nosotros como portugués apenas alterado (1897).
Nos debates xurídicos foristas de Galicia, O Bierzo tamén
estivo presente xa que compartiamos certas instituciois (foros enfitéuticos,
compañas, montes man en común…). Velaí o tratamento desta problemática berciana
no xornal El Progreso (xuño de 1909), mentres que Diario de León apostaba polo
uniformismo xurídico estatal, se necesita
una Ley para toda España, y no leyes especiales para cada región, y un único
Código Civil hecho con patriotismo y desisterés (1886).
No
século XX os estudos xeográficos teiman na integración do Bierzo na rexión
galega, caso de Dantín Cereceda. Os escritores galegos ben saben da ampla
presenza territorial do galego, ¡E grande
parte do Bierzo é tamén noso! ¡A Galicia histórica é máis extensa que a Galiza
actual! (Xoán Vicente Viqueira, 1917). Nos xornais tamén xorden artigos
sobre O Bierzo, ocurre
exactamente lo mismo en la comarca del Bierzo, también desgajada de Galicia y
en cuyo dialecto, no menos interesante que el anterior (gallego de Asturias) (Eco de
Santiago, 1907).
Durante a II
República, as demandas do Estatuto de autonomía favorecen o debate territorial.
O partido Galeguista apostaba pola incorporación
a Galicia das terras colindantes que teñan comunidade étnica, histórica e
lingüística con ela. O político Alfonso Castelao foi más concreto, é doado esperar que o Bierzo e demais
comarcas limítrofres de Ourense e Lugo, se incorporen ao seo da súa nación
natural, e que o tempo –gran curandeiro dos erros hestóricos- posibilite a
reconstrución total da nosa unidade. Finalmente, o Estatuto de autonomía de
Galicia republicano incluíu, poderá
agregarse a Galicia calquer territorio limítrofe de características históricas,
culturais, económicas e xeográficas análogos, mediante os requisitos que as
leis xerais establezan (art. 2).
Coa chegada do Estado das
autonomías, o Parlamento galego ten debatido en numerosas ocasiois sobre a
proteción da lingua galega no Bierzo. Grazas a este apoio foráneo, sináronse
sucesivos protocolos para o ensino do galego. Ademais, o recoñecemento parcial do
galego no Estatuto de autonomía de Castela e León (1999) chegou polo apoio do
nacionalismo galego nas Cortes xerais. E o mesmo acontecerá co futuro
recoñecemento de oficialidade para o galego no Bierzo. Ninguén pode negar o
nulo interés que hai polo galego, por parte da Junta de Castela e León, xa que
cuestiona a identidade rexional castelá. Só a presión social poderá forzar o
recoñecemento de dereitos lingüísticos.
O intento de reforma do Estatuto
de autonomía de Galicia, en 2005, contou coa proposta de incluir un artigo
sobre a futura anexión de concellos veciños a Comunidade galega. Por desgraza a
reforma estatutaria non conseguiu o consenso político. O Estatuto de autonomía
de Castela e León conta cunha disposición transitoria que se refire á “segregación de enclaves”, por suposto só
enclaves que non comarcas nin concellos. Un atranco clarexo para a segregación
do Bierzo. Ademais, calquera reforma provincial do Estado esixe o duro
procedemento parlamentario da aprobación da correspondente Lei orgánica por
maioría absoluta.
A problemática territorial do
Bierzo tivo sucesivas manifestaciois de descontento. Son numerosos os concellos
que demandaron a súa anexión a Galicia. Lembramos os casos de Vilafranca,
Oencia, As Médulas, Valboa, Barxas, etc. Recentemente ten sido segregacionista
a aldea de Fontedoliva, e tamén xurdíu o colectivo A Quinta que demanda ser a
5ª provincia galega. Todos eles son exemplos do rexeito ás políticas
territoriais centralistas da Junta de Castela e León e Deputación leonesa.
O Bierzo aproveita o 200 aniversario
da provincia de Vilafranca para retomar o debate territorial. Esta rexión
periférica sufre o centralismo histórico, de León desde 1833 e de Valladolid
desde 1978. A reación lóxica é reforzar a autonomía da Comarca do Bierzo (1991)
ou reclamar unha nova provincia. Por certo, ben estaría relacionar a nosa
problemática territorial con Valdeorras, que perdera hai tempo tanto a súa
comarca coma a súa mancomunidade de concellos. Velaí a oportunidade de achegar
soluciois a estes dous territorios periféricos, mediante unha nova reordenación
territorial ou a prestación de servizos públicos comúns (sanitarios,
educativos, estradas, etc). Por todo isto, hai que agardar unha renovada
sensibilidade política dos membros do Parlamento galego coa problemática dos ditos
dous territorios periféricos.
O Bierzo, abril
de 2021.
posted by Xabier Lago Mestre at 8:44 a. m.
0 Comments:
Publicar un comentario
<< Home