SOCIOLINGUÍSTICA DA RESISTENCIA NO BIERZO, 1ª PARTE

SOCIOLINGÜÍSTICA DA RESISTENCIA NO BIERZO.

por Xabier Lago Mestre.

O INTROIDO.

            Os galegofalantes do Bierzo somos unha minoría cultural na Comunidade autónoma de Castela e León, tamén na provincia leonesa e na comarca do Bierzo. Sufrimos desde séculos o afastamento da comunidade galegofalante do noroeste peninsular, como acontece cos falantes do Eonavia e As Portelas. Esta esnaquización territorial supón un problema histórico que condiciona a nosa existencia futura (desvantaxe).

            Velaí a necesidade de loitar por recuperar a unión das ditas comunidades culturais afastadas. Os procesos de segregación/anexión territorial e política non son doados, por iso hai que profundar no traballo cultural e lingüístico. Pola outra banda, cómpre mirar tamén a Portugal coma referente cultural, de cara á execución de procesos de normalización lingüística (vantaxe).

A CULTURA TRADICIONAL.

             Desde a Idade Media sabemos da existencia do galego no Bierzo, por mor dos tumbos dos nosos mosteiros (Carracedo, s. Pedro de Montes, Espiñareda…). Os poderes señoriais medievais usaron da lingua escrita (latín e galego) para reforzar os vincallos de superioridade cos seus vasalos iletrados. Mais o reforzamento do poder dos reis de Castela no Bierzo asentouse coa súa lingua estranxeira. Na Idade Moderna o sistema político castelán progresivamente fixou os seus vincallos de dependencia (xurídica, económica, relixiosa, etc), baseándose únicamente no castelán. A lingua galega no Bierzo desenvolveuse mediante a oralidade (literatura, dereito concellil, relixiosidade, tradiciois, etc). Soamente alguis intelectuais, coma Martín Sarmiento ou Jerónimo Feijoo (século XVIII), reivindicaron o prestixio do galego fronte ao castelán.

            No século XIX continuaron os procesos de aculturización no Bierzo através das políticas estatais. A oficialidade do castelán recortou novos espazos sociolingüísticos (administración, exército, ensino, comercio, etc). Poucos intelectuais locais escribiron na nosa lingua galega, casos de A. Fernández y Morales e I. Andrés Ovalle. Outros máis, recoñeceron a clara presenza desta lingua, A. Cáceres Prat, J. Castaño Posse, etc, o que supón un avance parcial da conciencia bilingüe.  

            Polo que se refire ao século XX, son moitos os filólogos que amosan un interese polas linguas do Bierzo. Valentín García Yebra estuda o “gallegoleonés de Ancares”, Francisco González González refirese ao “berciano”, M. Gutiérrez Tuñon e Jesús García y García pescudan na fronteira entre o galego e o leonés, etc. Outros investigadores recompilan léxico e tradiciois (Alicia Fonteboa, F. Bello Garnelo, M. Rodriguez y Rodríguez, etc). Paseniño vaise clarexando a denominación lingua galega, tanto para os falantes, galegos e casteláns, coma para os intelectuais e políticos. O grande problema social xorde na segunda metade do século coa emigración económica que provoca a despoboamento e envellecemento dos falantes.

O DIALECTISMO E MAILO OFICIALISMO.

            O oficialismo do idioma galego na Galiza, trala recuperación da súa autonomía política, repercute na problemática lingüística dos territorios estremeiros. Nas terras do Eonavia hai unha defensa do seu dialectismo coa creación da súa normativa lingüística, como reacción ante as presiois dos asturianistas. Mentres no Bierzo non se defendeu unha normativa dialectal específica.

              No Bierzo houbo diversidade de opiniois lingüísticas. Xentes defenderon o chamado dialecto berciano (localismo), os leonesistas reclamaron o galegoleonés (mestura de falas), e outros dicían falar o chapurreao (autonoxo). Por suposto, estes grupos minoritarios non tiveron forza social nin programa lingüístico para convencer á maioría berciana. A concreción idiomática no Bierzo foi para a lingua galega, evitando así as divisiois dialectais que no fondo só esnaquizaban o idioma moderno.

            Por suposto, a defensa do idioma galego do Bierzo non vai contra o dialectismo xa que éste enriquece. Mais non podemos dar ao dialectismo local unha categoría que non ten, fronte ao idioma galego que une a toda a comunidade lingüística peninsular. O galego moderno unificado, baseándose nunha gramática, léxico, morfosintaxe, etc, necesita da categoría xurídica de oficialidade. Isto último supón a concreción de dereitos e obrigas lingüísticas, para reafirmar a súa presenza en tódolos eidos sociolingüísticos.    

O Bierzo, outubro de 2022.

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es