VOLTAN OS NOSOS IRMANDIÑOS BERCIANOS.
VOLTAN OS IRMANDIÑOS BERCIANOS.
Por Xabier Lago Mestre.
Temos novas da vindeira
recreación histórica da toma do castelo de Ponferrada polos irmandiños. Boa
ocasión ésta para recordar como foron aqueles acontecementos belicosos de fines
da Idade Media (1467-69). Por sorte cada vez máis atopamos novos datos na
documentación histórica, por iso podemos fundamentar o noso relatorio.
O
Bierzo de fines da Idade Media estaba controlado polos señoríos laicos e
eclesiásticos, xogando a Coroa de Castela un papel secundario. Os condes de
Lemos foron os máis poderosos. Velaí os abusos de Pedro Osorio cos vasalos da
súa esposa, Beatriz de Castro, “certos vasallos de Ponferrada fueron a quexar
porque el conde les fatigaba mucho labrando la dicha fortaleza”. Mais o dito señor
abusaba tamén dos vasalos alleos cando lle petaba, “mandava e señoreava toda
esta provincia del Vierzo (…) traya los ombres de las abadyas, así como de San
Pedro de Montes e Santa Marya de Carrazedo e de Sant Andres de La Espinareda
(…) les mandaba como a sus vasallos” (segundo preito de 1517).
.JPG)
Ante os abusos señoriais,
os vasalos deciden organizarse en irmandade. No caso do mosteiro de Espiñareda,
o seu abade rexeita a irmandade popular, “estando en concejo, juez e omes
buenos de terra de San Andrés d´Espinareda, paresçio don Ares, abbad (…) et
dixo que como mejor podía e devia como señor de la dicha terra requería et
defendía a los dichos consejo e omes buenos que non entrasen en la hermandad
sin su licencia” (xaneiro de 1467). Sen embargo, os bercianos organizáronse en
irmandade, “quadreleros los chamaron e eles vinieran por servicio de la
hermanda a su chamo”, e estableceron o seu programa político, “dexieron quellos
farian verbo e condición de se ajudar con derecho para se defender e mantener
las costumbres de dicho lugar”.
A OFENSIVA IRMANDIÑA.
Sabemos que no Bierzo penetraron dúas frontes irmandiñas
galegas contra o conde de Lemos. Desde Lugo entraron as forzas do capitán Pedro Osorio que
atacaron os castelos do ocidente (Valboa, Serracin e Corullón). Mentres que
polo sul viñera o exército de Alonso de Lanzós, que derrubaron os castelos do
Bolo e do Castro en Valdeorras (Isidro Garcia Tato), para logo continuar contra
as fortalezas de Lusio, Cornatelo, Pena Ramiro e Pena Belosa na Cabreira.
Ambalas dúas frontes irmandiñas coincidiran ante o castelo de Ponferrada, onde
estaba o fuxido conde de Lemos.
Por certo, coñecemos da presenza de irmandiños en
Asturias e Seabria, todas comarcas de idioma galego. O capitán Pedro Osorio, irmao do marqués de
Astorga, viña acompañado de “muchos fidalgos, que eran del estremo de las
Asturias, y otros gallegos, y otros venían con él de los de Navia y Burón”
(Vasco de Aponte). Polo que toca a Seabra, o conde de Benavente queimou aos
irmandiños na localidade de Cobreros (I. Beceiro Pita).
Os irmandiños foron principalmente labregos, vasalos asoballados,
ademais de fidalgos descontentos cos grandes señores. Temos o caso do señor de
Arganza que se rebelou contra o propio conde de Lemos e resultou asaeteado no
castelo de Ponferrada. Ademais houbo conflitos interseñoriais. O marqués de
Astorga amosou o seu apoio aos irmandiños ante os ataques contra o seu inimigo
o conde de Lemos.
Pola outra banda, o conde de Lemos contactou coa Santa
Irmandade de Castela e León para obter o seu apoio político. Así rexedores dos
concellos de Vilafranca, Cacabelos e Ponferrada foron a Madrigal para denunciar
aos irmandiños. A irmandade de Castela aprobou unha providencia contra a
revolta irmandiña (febrero de 1468). Convén dicir que será o conde de Lemos
quen recade e reciba parte dos impostos da Irmandade castelá nos seus
territorios.
A CONTRAOFENSIVA SEÑORIAL.
Ante a presión irmandiña, o conde de Lemos fuxíu desde
Ponferrada ao señorío do conde Luna para a cidade de León, onde vendeu as súas
xoias na xudería e puido contratar soldados mercenarios. Ademais procurou o
apoio político do marqués de Astorga, ao cal tivo que cederlle as vilas de
Sarria e Chantada (septiembre de 1467).
Os grandes señores galegos organizaron os seus ataques
contra os irmandiños. Unha fronte atacou por Seabra co conde de Benavante e mailo
arzobispo Fonseca desde Salamanca até Ourense. Outra fronte penetrou desde
Portugal para Compostela. E o conde de Lemos atacou desde León contra O Bierzo
e Lugo.
Os exercitos irmandiños, de labregos e fidalgos, foron
derrotados pola alta nobreza. E comezou a represión cos rebeldes vasalos. O
conde de Lemos obrigou a facer serventías (prestaciois persoais), caso das
reparaciois de castelos derrubados. Os
vasalos sufriron novos abusos e queixáronse, mais o conde lles respostaba “carretad,
villanos, que bien recios andabades en derribar mis casas” (preitoTabera-Fonseca
de 1527).
A dita revolta irmadiña non debilita o poder señorial. Os
grandes señores seguen as súas liortas entre eles. Son os casos das guerras
entre o conde de Lemos co conde de Benavente por Ourense (paz de Pomboeiro,
1472) e co marqués de Astorga por Sarria (1471). Serán os Reis Católicos os que
comezaran a controlar a nobreza galega. En 1480 o gobernador recibe novo mandato
real para executar a xustiza da Coroa en Galicia e “de las villas que son en el
Bierzo e Balçarce”. Sen embargo, a derrota final do conde de Lemos ante a Coroa
non chegará até depois das súas rebeliois de 1486 e 1507.
.JPG)
A MEMORIA HISTÓRICA.
Pasadas as décadas, a revolta irmandiña permanecía viva
no imaxinario popular. Foi o caso do preito, entre o mosteiro de Carracedo e os
seus vasalos. Estes denunciaron que a imposición fiscal, dos cuartos e quintos
pola roturación de montes, foi posta polo conde de Lemos, “quando las hermandades le hecharon del Vierzo despues
volvio avya empuesto estos quartos e quintos en los lugares de la abbadia y
términos de Favero y campo de Naraya” (1513).
Incluso a tradición oral en galego conservou, de xeito
interxeracional, un romance popular que fai referencia aos irmandiños do
Bierzo, “camiñan cara de Ponferrada, os irmandiños, os irmandiños. Galicia polo
seu paso volve ser ceibe. Dos montes brancos do Bierzo vaise xa a neve. Os
irmandiños avanzan polos camiños. Traen para Galicia paz e xustiza. Os
irmandiños, os irmandiños (…)
O Bierzo, outubro de 2023.
posted by Xabier Lago Mestre at 6:32 a. m.
0 Comments:
Publicar un comentario
<< Home