VALDEORRAS E O BIERZO ANTISEÑORIAIS
VALDEORRAS E O BIERZO ANTISEÑORIAIS,
Por Xabier Lago Mestre.
Coma resulta lóxico dúas comarcas
veciñas desfrutaron dunha historia común que muitos descoñecen. Referímonos
hoxe ás rexiois de Valdeorras e O Bierzo. Por iso queremos dar a coñecer certos
acontecementos centrados nas desputas antiseñoriais xurdidas nas dúas zonas nos
séculos XVIII e XIX. Dende logo que nestas datas que mudan de século foron mui
importantes. Temos a execución das políticas dos gobernos ilustrados, co seu
lema. “todo para o pobo mais sen o pobo”. Para logo vir as guerras napoleónicas
que atacaron o chamado Antigo réxime (Coroa, señoríos, tribunais, etc). Para
rematar co triunfo do réxime liberal que impuxo a Constitución, o Parlamento,
as provincias, etc.
Así
pois comezamos no século XVIII cuxa documentación nos indica o devir histórico
de ámbalas dúas comarcas. O réxime señorial estaba controlado pola alta nobreza
(marqusado de Vilafranca e condes de Ribadavia) e polos mosteiros (Carracedo,
san Pedro d Montes, Espiñareda, etc). Por suposto exercían o seu poder con man
de ferro, baseándose nos privilexios concedidos polos diversos reis dende a
Idade media. Ademais contaron coa execución discrecional dos seus poderes
xurisdicional e fiscal para someter aos seus vasalos. Por suposto, estes
tiveron muitos abusos que soportar mais tamén souberon resistir douto xeito.
Velaí o caso dos preitos ante a Chancelería de Valladolid, as fraudes no pago
de impostos, queimas de arquivos señoriais, protestas individuais e coletivas, etc.
.jpg)
Os
señores ataban aos seus vasalos mediante foros agrarios, os casi muitas veces
foron cedidos a cabezaleiros para a súa administración. Os veciños de Mosteirós
preitearon contra os abusos do seu cabezaleiro ante o alcalde maior de
Vilafranca (1769). Neste caso chegaron a acusar ao oficial señorial de abusos
xudiciais, po actuar “no solo de corregidor sino de juez preventivo y de
apelación” (1769). Noutra ocasión, son todos os concellos da meirindade de
Corullón, en “junta especial”, os que protestan contra o dito alcalde maior. Os
concellos indican que “se quiere intruja en ejerces xuridicion hordinaria”, e
non respetar ao seu “merino o gobernador que al presente se le da el
tratamiento de Alcalde Maior” (1779). Outro tanto aconteceu no couto de Corrais
e Vilar, onde se acusa ao sobredito oficial señorial de “en perjuicio de su
jurisdicción ordinaria se entromete a quebrantársela, usurpando sin título,
razón ni causa que lexitima sea el Alcalde Maior de la Vª. de Vªfranca del
Bierzo” (1788). Máis longo foi o preito entre os
lugares da gobernación de Valcarce a prol do cese do seu gobernador nomeado
polo marqués (1785-1791).
Polo
que se refire a Valdeorras, os seus veciños protestan polo “nombramiento y
elección y alcalde y regidores de la dicha tierra” (1632). Curiosamente no ano
seguinte hai un convenio entre o conde de Ribadavia e villa e terra de
Valdeorras sobre o cobro de rendas señoriais, xa que se tiñan queimado os
papeis onde constaban os títulos. Na provincia do Bierzo, Camponaraia preitea
co mosteiro de Carracedo polo pago dos cuartos e quintos do cereal collido na
devesa do Fabeiro (1693). Os pedáneos da xurisdición de Valdeorras tamén se
queixan polo pago da regalía dos xamois (1779). E na provincia do Bierzo,
Cortigueira preitea co seu señor sobre non facer residencia aos oficiais e si
visita conforme a real lei (1725).
Á
hora de pagar os impostos señoriais sempre hai diferenzas entre fidalgos e
pecheros. Velaí a causa de numerosos preitos entre ámbolos dous grupos, coma en
1702 en Valdeorras ante a presenza de intrusos no estado dos fidalgos. Outro
tanto acontecera na xurisdición de Vilafranca polo mesmo motivo (1734) e na
vila de Carracedo (1735).
.jpg)
Por
suposto os señores, laicos e eclesiásticos, compiten polas terras, vasalos e
rendas. Por iso fan un esforzo por delimitar ben as súas posesiois en
Valdeorras. Hai documentación da presentación dos privilexios que ten o
mosteiro de Carracedo nesa comarca (1713 e 1746), outro tanto acontece con san
Pedro de Montes (1738, apeos de 1677 e relación de preitos en 1757). O
administrador do conde de Ribadavia manda facer reparto para a cobranza da
“talla servintia” ou dereito de vasalaxe (1804). Por suposto os vasalos
protestas, mais o avogado dos Reais Consejos constata a regalía do dito conde
en Valdeorras.
Xa
no século XIX, a Guerra de independencia favorece a crise dos señoríos (queima
de arquivos, destrozo de colleitas, impago de rendas…), ademáis da posterior
revolución liberal que executa políticas de liberalización de terras (abolición
de señoríos, desamortizaciois eclesiais…). Os debates políticos sobre a
supresión dos señoríos son obxeto de atención polos vasallos. Neste senso,
houbo un protagonista principal en Valdeorras. Trátase do convento dos
Trinitarios de Correxáis, cuxos monxes foron acusados de difundir panquíns
antiseñoriais nas feiras de Valdeorras (1812), instando ao impago de rendas.
Por suposto, ditos monxes foron acusados polo conde de Ribadavia, xulgados e
desterrados de Galicia. Esta rebeldía do pequeño convento non foi secundada
polos grandes mosteiros bercianos (Carracedo e san Pedro de Montes) que tiñan
grandes intereses señoriais en Valdeorras.
.jpg)
En
1812 as localidades de Valdeorras demandan os títulos de señorío e vasalaxe aos
seus señores. Por suposto, a xustiza é lenta e alonga os preitos todo o que
pode en beneficio dos señores. O preito ten sentenza absolutoria para os
señores en 1829. Xa sabemos que se restan os dereitos de xurisdición aos
señores, os cales alegan ter dereitos territoriais para seguir cos seus
privilexios. En Corullón reúnense localidades do
marquesado para queixarse contra o alcalde maior do marquesado (1814), “de
los crecimientos salarios que exigen además de las estorsiones que son
consiguientes extraiendo con la mayor violencia y sin ninguna consideración los
bienes y efectos destos naturales”. Corullón comanda de novo as protestas tamén
en 1815 e 1817, alegando a autonomía histórica desta vila fronte ao poder
marquesal.
En febrero de
1816 Valdeorras protesta contra abusos señoriais, “exigiendo por estos medios y
sin otro principio ni origen notoriamente conocido que el señorío
jurisdicional, diversas prestaciones así reales como personales, se han hecho
dueños de montes, ríos y rentas, alzándose en un todo en lo territorial y
figurándose dueños del país”. Mentres que en abril de 1816 se queixan das
“exobitantes prestaciones les tienen constituidos en la mayor miseria, de forma
que no les queda fruto que sembrar ni comer”. Velaí que o procurador de
Valdeorras propoña “lo ventajoso que les seria salir del yugo tan insoportable,
pasando al suave y dulce de SM aunque para ello tengan que hacer sacrificio de
quanto posehen”. Si, queren deixar a dependencia señorial para pasar a ser de
reguengo. Recordemos que Ponferrada era vila reguenga dende 1486 e ben podería
servir de exemplo.
As reformas liberais del XIX (supresión de terras mortas,
inquisición, diezmos, voto de Santiago, etc) provocaron unha dura resistencia do
sector eclesial (bispos, monxes e párrocos). Neste caso salientamos o informe
elaborado polos cregos de ”los pueblos que se componen la Merindad de Aguiar en
la provincia del Bierzo” (1817) que amosaron o seu apoio á dependencia xudicial
de Vilafranca. Recordemos que estes cregos rurais desfrutaban dos beneficios en
freguesía dependentes da colexiata de Vilafranca, creada polos marqueses no
século XVI. Ademais este informa forma parte dun expediente creado a instancia
de Vilafranca para integrar localidades no seu partido.
En 1829 hai unha executoria dun preito para a incorporación á
Real Coroa das localidades da xurisdición de Valdeorras cos seus frutos, rentas
e aproveitamentos. Agora o marqués de Camarasa tivo que achegar numerosos
títulos señoriais de posesión deses lugares. Mentres que as acusaciois
antiseñoriais continuaron en 1840, cando A Rúa, Vilamartín e Petín denunciaron
ao marqués de “ocupar terrenos que eran de los pueblos y sujetarlos a
prestaciones indebidas”.
O Bierzo, xuño de 2025.
posted by Xabier Lago Mestre at 8:03 a. m.
0 comments
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpeg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
