O GALEGO DO BIERZO (IV) POR MARCELINO TABOADA.

O GALEGO NO BIERZO (IV)

por Marcelino Taboada.

Xa nunha área máis restrinxida e específica, precisamente a que se vencella cun recanto máis ben cativo do eido no que se conforma o galego oriental, cómpre debullar unha reflexión sobre as condicións actuais nas que se atopan as variantes dialectais estremeiras, irredentas e a súa problemática peculiar (nos territorios do Bierzo, Eo-Navia e As Portelas). De feito, polo que respecta aos atrancos engadidos e de tipo administrativo-burocrático, o conto a relatar é bastante diferente do da Galicia estrita, nomeadamente complicado e singular, adobado supletoriamente cuns apuntamentos non tendentes a encoraxar nin inducir carraxe a ninguén, certamente: a presenza dunha conxuntura de carencias  múltiples ‒ben sexa o obstáculo insuperable de non poder obter o recoñecemento dunha cooficialide da lingua minorizada en cuestión, ou a escaseza de textos que se refiran á realidade próxima, ou ben a case inexistencia de publicacións e producións literarias ou de cariz cultural sobranceiro, ou...‒ constitúese nun lastre difícil de contrarrestar, ao mesmo tempo que un condicionante que é merecente de ser obxecto dunha consideración preferente. Reincidindo, pois, neste apartado de imponderables a salvar imaxinativamente, resulta conveniente salientar a deriva nociva ata niveis desprezables das subvencións a conceder aos colectivos locais (que faise patente coma unha nota estrutural permanente, que provoca a cotío un sentimento de desacougo e unha invitación á indolencia e á preguiza). Esta falla  de  fornecemento material ‒no seo das inexistentes aportacións públicas e tendo en conta a omisión que esta actitude comporta no exercicio das súas atribucións (polo que concirne ao desempeño das súas funcións obrigatorias polos xestores dos organismos competentes)‒ xera unha parálese parcial, agochada, aínda que se tente disimular con xestos altisonantes para a galería. Esta estratexia vai ligada a un concepto preexistente e de pretensións elitistas, cuxa xustificación redúcese á súa intervención en datas sinaladas e xornadas conmemorativas e a subliñar, preceptivamente. Por outra banda, a fixación obsesiva ‒e case exclusiva no dominio do ensino‒ converteuse, dende hai anos e respecto ao que se poida lembrar cunha certa exactitude, nalgo semellante a un troco de parabéns entre as autoridades presentes nos magnos convites. Ademais, ao longo da dilatada traxectoria recente, este procedr serve a xeito de escusa para non realizar outras tarefas nun senso máis inclusivo e extensivo. É dicir, coido que a mobilización de xentes concienciadas de seu non teima na boa dirección, pese a que contribúa ao prestixio imprescindible do idioma, ao situar á marxe de amplos sectores da poboación adulta interesada. A mencionada práctica de dedicación prioritaria ás actividades programadas de antemán, de obrigado costume e cun carácter de lembranzas de persoeiros ou eventos a remarcar, non permite diversificar o emprego dos escasos recursos orzamentarios no resto de casos (o conxunto dos que non se inseren na ortodoxia implantada con anterioridade e incontrovertible). 

Desta maneira impídese que xurdan con frecuencia ideas e, por conseguinte, o seu rexeitamento tácito funciona cunha insistencia insultante (posto que nin tan sequera se contempla esa posibilidade real). Desta guisa,  artéllanse arreo acontecementos anuais prefixados, presentacións de certames, mostras ou exposicións rechamantes ‒acaídas só polo que atinxe a un espectro reducido, no que se acolle unha minoría intelectual, dotada dun grao de cultura remarcable ou de procedencia foránea‒, á vez que se van así decantando as iniciativas adicionais a desenvolver, pouco a pouco, nunha leira plagada de rutina, monotonía e esclerose paralizante. Nun marco cheo de tópicos, mailos grandes fogos de artificio achegados para a ocasión, transfórmase preferentemente esta visión  estereotipada en axioma ou dogma a observar, por mor desta devandita particular maneira de entender o idioma na bisbarra vilafranquina e que alí se configura nunha compoñente fundamental dun acaparamento impropio da lingua dos seus antergos (que motiva a maiores efectos anquilosantes e un afastamento do popular e cualificado a título de rural ou vulgar). Fraco favor nos fan estes “recuncadores” do alleo!, xa que esta tentativa de avasalamento repercute negativamente nas posibilidades de espallamento e nas opcións de enriquecemento, creando un sentimento de ledicia só nos avantaxados (discriminando aos que non acadan a notabilidade requirida). En definitiva, sen infravalorar o proxectado ata o de agora, unha mudanza constatable ‒no terreo da desexable apertura e variedade- adaptaría moito mellor outros actos ás necesidades esquecidas e/ou accesorias a satisfacer en tódolos eidos.

APROFUNDINDO NA CRÍTICA CONSTRUTIVA: 

A causa da escolma insatisfactoria nas decisións adoptadas (ás costas da meirande parte dos galegos e mailos bercianos de idade madura), foméntanse unha morea de manifestacións de autogabanza dos sempre protagonistas e, entón, as mostras de encallamento de ideas e propostas concrétanse nunha sucesión de voltas, revoltas e volve a principiar. Esta dinámica viciada provoca un feixe de desafeccións, a modo de expoñentes dunha sensación inapreixable pero presente no ambiente social, froito dunha indución ao abandono da xente de a pé, mestura de neglixencia, incuria e molicie. Nesta atmosfera abafante, os homes e mulleres ‒provenientes de alén dos Ancares, da rexión irmá‒ atopan un clima cidadán non favorecedor á vida no seu idioma vernáculo, segundo a entendía a incomparable Rosalía (aquí, o refrán “vivamos coma galegos” é unha entelequia mental ou ocorrencia benintencionada). Esta actuación errada e non conforme ás arelas dos nosos devanceiros, máxime cando procede dos dirixentes políticos galaicos, teima na contra dun desenvolvemento integral da lingua precisamente subordinada (ou propia nos seus lares enxebres, aínda que en risco de mingua ou degradación no limiar). O enfoque co que se albisca o porvir, adicionalmente, non axuda nin contribúe ren ao fin de implicar aos usuarios na exaltación e difusión dos feitos históricos populares e pautas de comportamento antigo e de orixe consuetudinario, crenzas ancestrais, tradicións enxebres, na promoción de narracións de transmisión oral e tamén dos esquecidos faladoiros ou fiandóns. E ilo acaece nuns momentos caracterizados por unha realidade ameazante e produto da coincidencia simultánea dunha acumulación aleatoria de circunstancias concordantes e perigosas, polo que atinxe á renovación e adaptación futura da lingua ás novidades e trocos dabondo a piques de chegar (que demandan unha gran flexibilidade e unha mentalidade sen prexuízos). Esta prevención atopa o seu baseamento fáctico na perda xeralizada de falantes, constatada na actualidade (e non compensada coa achega esporádica de neofalantes ou illados estudosos), a xeito de adianto da xénese dun marco paulatinamente máis restrinxido e limitado. 

O contexto sociolóxico e demográfico, polo tanto, proxecta un panorama preocupante: perspectiva que vai probablemente debuxar un deseño futurista no interior dun cadro de trazos dubitativos. E aínda conviría decatarse grandemente do que supón a principal alarma en grao sumo, seguindo algunhas das últimas análises a partir de enquisas fiables e as demoledoras conclusións prospectivas acadadas polos seus autores, é que adoita ser a nada ilusionante avaliación dos prognósticos demoscópicos. Neste mesmo fío discursivo deberíase abrollar decontado o xurdimento da conciencia dunha situación amolante e que está a producir unha inquedanza crecente. Xusta e exactamente por iso, fai falta urxentemente un plan ou programa que dea un pulo ao uso cotián e corrente do transmitido polos nosos antergos e ao rescate das tradicións seculares. Incidindo neste aspecto sustancial, no seo dunha boa xeira ao obxecto de levar a termo propostas contrastadas, caben unha chea de cavilacións do maxín (imaxinativas, aplicacións lúdico-festeiras, folclóricas etc.), a elaboración dun calendario de celebracións, certames, fitos gastronómicos, romarías, reunións estivais de tipo turístico e de lecer (dedicadas aos emigrantes vacacionais) e xuntanzas diversas, a posta en valor de tradicións, costumes relixiosas e lendarias, a recuperación do enxebre, idiosincrático e local, das raíces labregas e a recopilación de escolmas de lendas, narracións e contos populares, xogos e usos produtivos do tempo de asueto, a plasmación de antoloxías por materias…

E, asemade, habería de dar azos aos intelectuais que coadxuvan na causa do rexurdimento do antigo idioma berciano nas zonas nas que resiste precariamente (vilarego, ancarés ou “chapurreao”, consonte os seus trazos prístinos e peculiares de léxico e dicción) e dar un forte pulo a certos colectivos e grupos que veñen desempeñando, ao longo dos últimos anos, unha tarefa absolutamente valiosa e insubstituíble.

                                                            Marcelino B. Taboada

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es