A TRASHUMANCIA TAMÉN PATRIMONIO DA HUMANIDADE.
A TRASHUMANCIA É PATRIMONIO DA
HUMANIDADE.
Por Xabier Lago Mestre.
A trashumancia ten sido
declarado patrimonio inmaterial da humanidade neste 2023. Poucos saben que
aínda hoxe hai trashumancia entre Galiza e O Bierzo. Referímonos a eses
gandeiros de Cervantes que traen o seu gando maior (touros e vacas) até Campo
da Auga en primavera. Mais esta atividade gandeira ten moita historia na rexión
do Bierzo. Por vén a conto facer un rápido percorrido por algunhas pescudas da
trashumancia na rexión berciana.
Sabemos
que na Idade Media o mosteiro berciano de Carracedo conseguiu dos reis diversos
privilegios para que o seu gando puidese pastar libremente nos pasteiros comúns
(Alfonso IX, 1218), ou para levar rabaños de ovellas ás comarcas da Ribera, A
Cabreira, Viana e A Seabra (1317). O dito cenobio tiña granxas gandeiras en
Cervantes e Ancares (pena Cabalar) con importantes cabanas gandeiras. Curioso
foi caso da fundación mítica de Vilafranca. Segundo a lenda uns vaqueiros asturianos
seguiron a súa vaca branca que non parou até chegar un lugar onde se orixinou Vilafranca
do Bierzo.
Por
suposto, conservamos máis documentos da trashumancia na Idade Moderna. Así
sabemos da presenza de vaqueiros bercianos en Villablino. En 1543 gandeiros galegos e bercianos foron
atacados, en Laciana, por cabaleiros do conde de Luna que reclamaba o dominio
dos portos e brañas concellís. Pola outra banda, os marqueses de Vilafranca
controlaban os importantes pastos da Cabreira (1555, As Verdianas, Camporromo,
Butargas, Casaio, etc) que arrendaban a gandeiros foráneos. Outras executorias xudiciais
son contra o concejo de Laciana polos rompementos e a ocupación de terras que
perxudican os pastos dos rabaños da Mesta (1593).
A
organización de gandeiros castelaos, o Honrado Concejo da Mesta, protexido pola
Corona trata de asentar o seu poder na provincia do Bierzo. Isto provoca o
rexeito dos concellos locais porque deben compartir pastos con gandos foráneos.
En 1639 unha resolución obriga a Bembibre e concellos da contorna a ser irmaos
do Concejo da Mesta e someterse á súa xurisdición privativa. Outro tanto aconteceu
no preito entre A Mesta e os concellos do mosteiro de Santo Andrés de
Espiñareda (1631). Nesta ocasión acusa aos bercianos de “relaciones siniestras
de quatro años a esta parte se an essimido de la jurisdiccion de su magestad”,
por iso se pretende o sometemento aos xuíces da Mesta foránea.
Tamén
Ponferrada e contorna foi obxetivo estratéxico da Mesta, xa que “los pastores y
rabadanes que residen en la provincia del Bierzo, por los malos tratamientos que
reciben de las justicias ordinarias”, velaí a presenza dun alcalde da Mesta
para imponer o seu poder gandeiro. En
1786 sabemos dun preito xudicial polo que parroquias de Donis (Cervantes) se
opoñen á entrada de ovellas meirinas de Ávila que veñen da provincia do Bierzo, porque
compiten cos pastos do gando local en porto da Cespedosa. Os concellos
bercianos de montaña arrendaban as súas brañas para ter ingresos económicos que
servían para pagar os diversos impostos reais e señoriais (caso de Valseco y Salientes
en 1763). Otra peculiar trashumancia foi a dos gandos de Bouzas que baixaban a
Ponferraba na procura de pastos, fuxindo das altas neves invernais.
Un
caso paradigmático da trashumancia berciana foi Campo da Auga. En primavera os veciños
de Aira da Pedra abandonaban esta localidade para subir temporalmente até Campo
da Auga (cos barrios do Regueiral e As Valiñas) e aproveitar vivendas, cultivos
e pastos para o seu gando. O certo é que tódalas localidades bercianas que vivían
da gandeiría fixaron veceiras. Esta institución comunal consistía na formación
de conxuntos animais (ovellas, cabras, cerdos, cabalos…). Os animais privados xuntábanse
nun rabaño conxunto baixo un pastor que levaba as bestas até os pasteiros
lonxanos. Os pastores podían ser os propios veciños por quenda ou outros
contratados.
Das
infraestruturas propias da trashumancia coñecemos os seus peculiares camiños
gandeiros (canadas, cordeis, veredas e coladas, segundo o seu diferente
tamaño). En Burbia existe o camiño dos bois galegos. Outras instalaciois
gandeiras foron as brañas, alzadas, malladas, cabanas e corrais. A nosa
toponimia de Ancares e Fornela está chea de referencias gandeiras (Morteiras,
Campa das Ovellas en pico Tres Bispos, Alto das Becerreiras, A Veiga dos Bois
en Porcarizas, Vaqueiros…
Por
suposto, os libros de Castela e León descoñecen nosa historia e nin nomean nosa
trashumancia. As meirinas castelás entraban na nosa rexión polos portos de
Foncebadón, Manzanal e Cabreira. A fines do século XIX estaba catalogada a
Canada Real Coruñesa polo centro do Bierzo. Aínda hoxe Benavente conserva no
seu rueiro o nome de Cañada real berciana. Coa chegada do ferrocarril o
desprazamento de gando fíxose por este medio de transporte, incluso na estación
de Astorga houbo edificio de cargue de meirinas.
O Bierzo, decembro de 2023.
posted by Xabier Lago Mestre at 3:47 a. m.
0 Comments:
Publicar un comentario
<< Home