viernes, marzo 28, 2025
OS INICIOS DO BERCIANISMO DEMOCRÁTICO
OS INICIOS DO BERCIANISMO DEMOCRÁTICO,
Por Xabier Lago Mestre.
Cando
voltou a democracia a España se reclamaba a autonomía para Castela e León. Por
iso houbo que procurar referentes simbólicos capaces de unir a habitantes de
tantas provincias. Velaí o tema da bandeira cuarteada histórica cos dous
reinos. Outros fitos rexionais foron máis conflitivos. A capitalidade queríana
Burgos, León e Valladolid. E houbo acordo relativo co Día festivo común (23 de
abril). Neste último caso elixiron o día da derrota dos comuneiros que luitaron
contra o poder real e señorial, e que desde León rexeitan como imposición
política.
Mentres
en Castela e León andaban con esas liortas políticas, no Bierzo había otros
debates territoriais. Así, no ano 1975 o xornal Aquiana recorda a Provincia de
Vilafranca através de diversos artigos históricos de Balbino Alvarez de Toledo,
que serven para recuperar a conciencia provincialista dos bercianos. Tamén o
réxime franquista intentaba dar imaxe de preocupación pola problemática da nosa
rexión, co II pleno do “Consejo económico, social y sindical del Bierzo”. Salientamos esas
conclusiois sobre Ordenación territorial. Así, menciónase “una ciudad capital de la Comarca,
Ponferrada. Tres cabeceras de comarca” (Vilafranca, Fabeiro e Bembibre), “doce
núcleos de expansión y el resto calificados de núcleos dependientes”. E tamén
se propón “una política económica social descentralizadora, que otorgue cierte
autonomía y medios de financiación propios a las comarcas naturales, mediante actuación
delegada de la Diputación provincial”, case que nada en 1975!”.
Seguemos
a padecer o centralismo histórico leonés. Resulta que se pide un colexio universitario
para O Bierzo e a resposta cazurra é que non. O enfado local concrétase no
encrito do xornalista Fidalgo Piensos, “la Universidad de León valdrá para los
leoneses para los bercianos No” (1975). Pola súa banda, o político Telmo
Barrios Troncoso debate sobre a posible autonomía para O Bierzo, “Ponferrada
debe caminar hacia niveles de más autonomía, más exigencias, más
descentralización”, e anima a percorrer “los caminos de la más plena
regionalización y comarcalización posible” (1975). Está clara a proposta
comarcalizadora da dereita berciana.
O
provincialismo tamén está xa presente. Desde Valdeorras con Emilio Costa Dávila
se apoia a provincia berciana, o mesmo que fai o semanario Aquiana que defende
a quinta provincia galega (1976), fundamentado no xeito de fuxir do centralismo
administrativo de León e Ourense. Nesta dinámica bercianista, de debates
territoriais e políticos, non falta o simbólico coa bandeira do Bierzo. Así o satírico
escritor Balbino Álvarez de Toledo fai a súa achega co “pendón do Bierzo”,
relatando a historia de varios pendois da zona de Vilafranca (1977).
No
debate territorial do Bierzo as propostas descentralizadoras son varias. “El
Bierzo necesita una mancomunidad” coa participación de tódolos alcaldes,
segundo Ignacio Fidalgo (1976). Mentres
que un procurador en Cortes propón un Consejo comarcal formado por municipios e
instituciois económicas, sociais e políticas (Afrodigio Ferreiro, 1976).
Recordemos que está recente a morte do ditador e o franquismo segue mui
vixente. Sen embargo, xa hai quen fala de “hecho diferencial berciano” e
“órganos de representación y gestión que a nivel comarcal se establezcan”
(Ovidio Glez. Canedo, 1976). Pola súa banda, Telmo Barrios opina que o Consello
comarcal “restaría competencia a la Diputación en la Comarca, que pasarían al
Consejo” (1978). Aínda hoxe, no 2025, a Deputación leonesa resístese a
descentralizar no Bierzo.
Por
suposto, os debates democráticos xa afectan abertamente ao noso territorio
estremeiro nesta década dos 70. Fálase da “rexión do Sil” para incluir mellor a
Valdeorras doutro xeito. O programa político de Unidade Galega (1979) refírese
á “idiosincrasia de Valdeorras, piden un trato diferencial, dentro de Ourense,
e con personalidade propia en Galicia”, supoñemos que é unha referencia tácita
á comarca xurídica, ademáis se ten en conta “a distancia de Valdeorras a la
capital, a Ponferrada”.
Non falta a demanda provincial berciana. En septiembre de 1978 preséntase o Manifesto berciano. Nel se fala de recuperar a provincia do Bierzo, con capacidade político administrativa, e teima en que “debemos decidir que opción autonómica deseamos integrarnos”. De novo a quinta provincia galega presente, ante a queixa pola “desaparición de la escuela de ATS de Ponferrada” e “que estamos siendo sometidos” segundo escribe José Voces Gómez (1979). Hogano xorde o programa do Partido do Bierzo que se refire a unha “consulta popular para que los bercianos decidan cual es el tipo de autonomía que conviene a la región”.
Fidalgo
Piensos, desde Aquiana, escribe “Provincia de León (formada por dos Regiones
bien definidas: El Bierzo y León) debe tener dos gobiernos o Diputaciones
distintas y paralelas, una por cada Región” (1979). Su fundamento pode ser a
antiga división histórica de León durante a Idade moderna, “partido ou
provincia do Bierzo en reino de León”. Incluso, para reafirmar esta vía
historicista, publícase na portada do dito semanario o mapa da Provincia do
Bierzo (1786) de Tomás López (1980).
Se en León
había varios partidos leonesistas, O Bierzo segue a súa propia dinámica
autonomista. Velaí o Movemento rexionalista berciano, os Independentes do
Bierzo, Asemblea regional do Bierzo e o partido aspirante á autonomía do Bierzo
(1979). O provincialismo, galeguismo, rexionalismo e comarcalismo están presentes.
Mais a demanda de segregación territorial de León racha os acordos co
leonesismo. Para intentar casar ámbolos dous territorios enfrontados, o Bloque
radical leonés presenta o seu federalismo con “dúas xeografías sociais”, a
saber, O Bierzo e León, con senllas deputaciois que formarían xuntas o
Parlamento del País leonés .
No ano 1980 unha
Coordinadora Berciana reclama o rexeito á autonomía castellano-Leonesa.
Pintadas nas rúas denuncian “Martín Villa, El Bierzo no es Castilla”. Nesta
conxuntura o bercianismo camiña co leonesismo con muita desconfianza para
berrar en León contra a unión con Castela. Esta alianza estratéxica resulta rachada
en varias ocasiois. En 1981 o PB sae da plataforma leonesista por non qurer a
bandeira leonesa na nosa rexión, onde xa ondeaba maioritariamente a
branquiazul, e logo acude á manifa antiestatuto de autonomía de Castela e León
(xaneiro de 1983).
En fin, tras
estudar este proceso autonómico berciano ben podemos deducir que pouco teñen
mudado as relaciois entre León e O Bierzo a nivel político e territorial hoxe.
Segue a haber dúas rexiois afastadas que non se miran ben e que teñen problemas
de integración territorial e social. Na nosa conciencia coletiva está presente ese
dito, “bercianos seremos e de León pasaremos”.
O Bierzo,
marzo de 2025
miércoles, marzo 26, 2025
RECORDO DA OUTRA PROVINCIA BERCIANA.
RECORDO DA OUTRA PROVINCIA BERCIANA,
Por Xabier Lago Mestre.
Todos sabemos da provincia de
Vilafranca do Bierzo da segunda década do século XIX. Agora ben non acontece o
mesmo coa anterior provincia do Bierzo que existíu durante toda a Idade
moderna. Os Reis católicos concederon esta provincia, aló polo ano 1486, para
denominar e delimitar, institucional e territorialmente, O Bierzo. Hoxe non
queremos pescudar nesta caracterización senón facer unha análise máis social.
Referímonos ao intento de estudar a conciencia coletiva dos bercianos verbo
desta chamada provincia. Para isto amosaremos diversa documentación histórica
de xeito diacrónico.
Xa
a fins do século XV xorden escritos nos que hai sucesivas referencias a esta
provincia berciana. Por suposto, os primeiros documentos fan referencia aos
oficiais reais da desta provincia, ”alcalde mayor de la provincia del Bierzo”,
e mailo correxidor, “corregidor de Ponferrada en la provincia del Bierzo”
(1486). Cando se trata de protexer o Camiño de Santiago tamén atopamos novas
referencias aos territorios veciños, “nuestro reino de Galizia, e de la
provincia del Bierzo, que pongan gente en el Camino de Santiago para
protegerlo” (1499). Ante a falta da xustiza nos señoríos do bispado de Astorga,
a Coroa ordena que os correxidores de Ponferrada executasen a xustiza real “allende
del puerto del Rabanal” (1497), na nova provincia do Bierzo.
No século XVI prodúcese
a delimitación do amplo Adiantamento leonés (tribunal de xustiza, 1598), e non
falta a referencia expresa á nosa provincia, “e de allí baja por los fines de
la provincia del Bierzo que queda en el distrito deste adelantamiento”, aínda
que o correximento de Ponferrada tiña audiencia exenta. Ademais esta capital
reclama a descentralización deste tribunal no Bierzo, “que más conveniente que
se cometan los negocios de aquella provincia (El Bierzo) a el corregidor de
Ponferrada y se la quiten a el Adelantamiento de León” (1567).
Polo século
XVII Ponferrada elabora un Memorial (1622) en defesa da xestión das súas
alcabalas (imposto comercial) e quéixase do muito “que padece aquella aflixida
gente, y de lo mucho que ymporta a la Corona Real aquella villa y Provincia”.
Tamén Ponferrada leva as súas demandas ante as Cortes de Castela, reclamando un
trato igualitario “porque se hiço esta gracia al Reino de Galicia y demás
lugares referidos de la provincia de León son los mismos que se vale la provincia
de Ponferrada” (1657). Por suposto non faltan as protestas bercianas ante os
continuos recrutamentos de soldados para as diversas guerras europeas, “hordeno
y mando a la justicia y regimiento de la villa de Ponferrada y a las demás de
la provincia del Bierço no consientan que se saque della (…) soldados ninguno”
(1641).
Na
documentación eclesial non faltan as referencias á provincia berciana. A abadía
de san Pedro de Montes facía as súas xuntas abadiais, “estando en la casa y
monasterio de San Pedro de Montes, de la orden del señor San Benito, en la
provincia del Bierzo, reino de León, a 8 días del mes de junio de 1618”. No
tumbo de san Miguel de las Dueñas, xorden notas sobre que “pertenece su
territorio al Reyno de León, este en la provincia del Bierzo“ (1679). Logo está
mui presente documentalmente a nosa provincia.
No século
XVIII medran as referencias de todo tipo á provincia berciana. Caso dos
numerosos preitos entre as localidades polos montes lindeiros, Trascastro
contra Peranzais, “jurisdicción de la abadía de San Andrés de Espinareda,
provincia del Vierzo” (1751). Outro tanto acontece nos preitos señoriais,
“vecinos de Cabañas del Portiel de don Fernando (fronte ao seu señor)… en
Cacabelos, provincia del Bierzo” (1775). Cando a veciñanza da Somoza de Sant
Cosme se queixa da pobreza xeral non falta a referencia a que “los dichos
domiciliarios se sostienen bajando a la provincia del Bierzo a la limosna de
puerta en puerta en que se ejercitan mucha parte del año” (1790).
O xeógrafo de
sona, Tomás López, recompila información local para facer o seu mapa da
Provincia do Bierzo (1786), e escribe a autoridades bercianas para ter máis
información cartográfica. O correxidor
de Ponferrada respóstalle dende Ponferrada, “esta cabeza de la Provincia de el
Vierzo” (1770). Outro tanto sucede coa información subministrada polo
arcipreste de Bembibre, “es como una hermosa Antesala de la Provincia de el
Vierzo” (1797). A provincia berciana coma fito xeográfico e político noso.
No chamado século da Ilustración, no Bierzo o poder relixioso prestixia muito. Ponferrada fai o imposible por acadar a categoría de colexiata para a súa igrexa maior, baseándose na milagreira Virxe da Encina e na centralidade da “capital de la provincia del Bierzo” (Memorial de 1775). Consolídase o título de patrona da provincia do Bierzo, velaí o libro de “limosnas de Nuestra Señora de la Encina y patronato de esta villa de Ponferrada y su provincia del Vierzo“ (1710-1819). Ademais, o imposto do Voto de Santiago tamén o deben pagar os labregos aos recadadores, “administrador general del Partido de Votto de el Señor Santiago en esta Provincia de el Vierzo (1730). E se falamos de impostos non faltan nos censos fiscais as referencias provinciais, “Cacabelos que está comprendida en la Provincia de el Vierzo” (1753), ou “Dragonte de la merindad de Corullón, provincia de el Vierzo” (1752).
Xa no século
XIX ten lugar a Guerra da Independencia contra os exércitos napoleónicos
invasores. Período no que hai un reforzamento do patriotismo español e berciano.
Neste contexto os bercianos organizan a resistencia de diversas formas. Así se
crea a compañía dos Tiradores francos do Bierzo, “habiendo llegado a su Patria,
que es la provincia del Vierzo” (1809). Tamén se forman xuntas locais, “Junta
de Gobierno, armamento y defensa de la villa de Ponferrada y su provincia del
Bierzo” (1809), e mailo correxidor real convoca aos representantes bercianos para celebrar unha asemblea que
rexeita tanta imposición militar, “a los Diputados de las Jurisdicciones de la
Provincia, sin notificación a la Suprema (Junta)” (1809). A provincia segue ben
presente na mentalidade coletiva dos bercianos.
Os desastres
desta guerra de liberazón foron mui grandes. O Cabildo da Colexiata de
Vilafranca quéixase ante o xeneral Esteban Portier dos seus muitos sacrificios
feitos, perda de xoias, roupa, arquivo, rendas agrarias, etc “quemaron y
aniquilaron muchos pueblos, en esta Provincia del Bierzo” (1808). Outro tanto
acontece coa localidade de San Pedro Castañero que elabora un memorial (1813)
de males causados polas tropas francesas até a súa retirada definitiva,
indicando expresamente que se haxa na “provincia del Vierzo”. Posteriormente,
son os curas da meirindade de Aguiar quen rexeitan as novas divisiois
territoriais do seu territorio, por iso reclaman “arreglándose los partidos en
la Provincia del Bierzo, sigan esto indicado en las sabias deliberaciones de
Vuestra Alteza” (1817). Está clarexo que a provincia do Bierzo era unha
referencia mui válida para os bercianos decimonónicos.
O Bierzo,
marzo de 2025.
miércoles, marzo 12, 2025
O CONSELLO XERAL BERCIANO PROGRESA
O CONSELLO BERCIANO PROGRESA,
Por Xabier Lago Mestre.
En marzo acontece un novo
aniversario da aprobación do Estatuto do Bierzo mediante Lei de Cortes de
Castela e León aló polo 1991. Para o 2026 serán xa 35 anos de maioria de idade institucional.
Atrás quedan xa aqueles ataques ao Consello comarcal de tódalas partes. Os de
esquerdas querían un previo plan comarcalizador para Castela e León. Os
bercianistas dicían que era pouco recoñecemento institucional cando tiña sido
provincia en dúas ocasiois (1486 e 1821). E os leonesistas non deixaban de
criticar os intentos da Junta autonómica de dividir territorial e políticamente
a súa provincia de León, xa saben iso de “divide e vencerás”.
Convén
recordar aqueles comezos cando non había nin sede para as xuntanzas cormarcais,
aínda hoxe seguimos hipotecados cos alugueres do edificio mineiro. Por certo,
houbo a petición de cesión do edificio da Deputación en Ponferrada, por suposto
dixeron que non (1999). Xa van máis de 30 anos sen sede fixa apesares de tantas
promesas oficiais foráneas de cofinanciamento. Por iso hai que agradecer sempre
o traballo daqueles primeiros presidentes do Consello comarcal que traballaron
pola nosa autonomía sen medios iniciais (Manuel Alonso e Rita Prada).
Como
era ben de agardar, houbo muito que negociar dende unha posición política de
grande debilidade. Habia un Lei da Comarca con competencias expresas mais estas
estaban nas mans da Junta autonómica e da Deputación leonesa. Como resulta
lóxico, quen ten poder institucional non pretende soltalo. Aínda recordamos as resistencias
dos presidentes da Deputación de León a ceder competencias ao Bierzo. O Agustín
Turiel declaraba que se inhibía na posta en macha da Comarca (agosto de 1991),
e o seu sucesor, José Antonio Diez dixo non querer transferir e abogaba incluso
pola supresión del Consello comarcal (agosto de 1999).
Por
suposto a Deputación de León foi cedendo algo, concretamente o Servizo de
asesoramento a entes locais (SAM) e o plan de pequenas obras rurais, e axuda a
financiar o Banco de terras. Sen embargo a Deputación mantén as súas oficinas
en Ponferrada que deberían ser xestionadas polo Consello comarcal. Outro tanto
podemos dicir da Junta de CeL que fomenta diversas mancomunidades na rexión
berciana cuxas competencias deberían ser asumidas polo Consello comarcal dende
hai anos se houbera vontade política axeitada. Teimamos en que, tanto a
Deputación coma a dita Junta, non van dar facilidades para a necesaria
descentralización no Bierzo.
A Comarca do Bierzo executa outras competencias nas áreas de medio ambiente (desbroces de montes e limpeza de caminos), benestar social (proteción de menores, intervención familiar e drogodependentes), promoción económica (programa Leader, feiras, emprego, etc), atención ao cidadao (ventá única e rexistro), promoción turística, cultura, lingua galega, deporte, etc. Somos muitos os bercianos beneficiados coa prestación destes servizos públicos.
O Consello comarcal é unha institución tamén
política que ten apoiado numerosas vindicaciois do Bierzo, recordamos as
manifas mineiras, ferroviarias, sanitarias, económicas, etc. Ter unha
institución propia que defenda as nosas demandas é importante. As veces non é
doada a relación direta cos outros poderes foráneos, casos da Deputación e da
Junta de Castela e León. Sempre terá máis representación e prestixio o
presidente do Consello comarcal que calquera dos nosos alcaldes á hora de
negociar a solución dos problemas locais.
Muito
tense debatido sobre a viabilidade do Consello comarcal. Sociolóxicamente
ninguén nega que na cidadanía existe un sentimento coletivo mui bercianista.
Velaí as súas diversas expresiois coma a identidade territorial, a defesa da
bandeira Cruceira mentres a leonesa está ausente, a existencia de instituciois
propias (Consello comarcal e xuntas veciñais), o Diazo (8 de setembro),
mantemento da lingua galega, a conciencia provincialista histórica, etc. Dende
León non se entende este complexo bercianismo xa que non existe nada semellante
no resto de comarcas da súa rexión chairega. E de nada teñen servido os ataques
foráneos para devaluar o susodito bercianismo político, institucional ou
cultural, porque O Bierzo é unha marca simbólica de proxeción nacional.
O Consello
comarcal segue xestionando políticas públicas, ademáis de fornecer o
bercianismo territorial, institucional e simbólico. Cunha modesta política de
negociación vai conseguindo, de xeito continuado, a sinatura de acordos marcos
entre Junta de CeL e Consello comarcal que serven para financiar a asunción das
súas competencias. Incluso está a piques de fixarse un novo acordo para as
vindeiras datas deste 2025. Por suposto que este sistema de coperación non é o
mellor para o funcionamento da Comarca porque hai exceso de dependencia
financeira allea. Agora ben, sabemos que a institución máis poderosa (Junta
CeL) é quen establece as regras deste xogo político no que estamos participando
dende 1991.
Entendemos que
o Consello comarcal nestes 34 anos de dinámica política está a progresar institucionalmente.
De seguro que mellor sería ter xa a desexada provincia mais tomamos experiencia política fronte a
instituciois máis fortes (Junta e Deputación). Que ninguén dá autonomía ao
Bierzo por nada, hai que sabela conquistar con presión e negociación. Mentres
nos conceden a provincia ou a rexión, seguimos aprofundar no que ofrece o
Estatuto do Bierzo coma fórmula política do autonomismo.
O Bierzo,
marzo de 2025.
miércoles, agosto 14, 2024
AS MIRADAS GALEGUEIRAS DO BIERZO.
AS MIRADAS GALEGUEIRAS DO BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre.
Na primeira metade do século XX
atopamos numerosa documentación sobre as relaciois culturais e políticas entre
Galicia e O Bierzo que muita xente descoñece. Por iso aproveitamos esta ocasión
para dar información nova sobre este tema tan interesante. Fontes principais da
pescuda son os xornais e libros que se editaron e que non son doados de atopar
hoxe.
A
comezos de século o rexionalismo galego debate sobre a súa territorialidade. No
xornal “El Eco de Santiago” atopamos “la dificultad de fijar desde arriba los
límites geográficos de la región, indeterminados en Galicia, que unas veces
abarca el Vierzo y otras determina el Duero, se subsana con el fecundo
principio de la Mancomunidad” (1916). En fin, as dificultades territoriais,
xeográficas e históricas poderían resolverse coa política da man da nova mancomunidade
galaica para reintegrar veciños.
Os
estudos xeográficos non poderían obviar os vincallos entre Galicia e O Bierzo. Así
Dantín Cereceda menciona a rexión galaica que abrangue O Bierzo (Regiones
naturales, 1922). Mentres que Antonio
Blazquez y Delgado declara que “aunque pertenezca administrativamente a León
(El Bierzo), es una prolongación gallega, por estar constituida por el alto
valle del Sil” (Península Ibérica, 1921). O xeógrafo galego, Ramón Otero
Pedrayo, non pasou por alto o noso outro idioma, “el gallego se habla en la
mitad occidental del Bierzo, hasta cerca de Ponferrada (…), estuvo desde sus
orígenes históricos ligado a los destinos de Galicia” (1926). O astorgano
Marcelo Macías tamén demandou “recabar para Galicia, como parte integrante de
ella, conforme a la Geografía y a la Historia, la comarca del Bierzo” (funeral
Andrés Martínez Salazar, 1923), o cal basea tal afirmación na natureza, dialeto
e costumes comúns.
Curiosamente,
o leonés M. Bravo Guarida amosou o seu interese polo dialeto leonés
nembargantes pasou de estudar a lingua galega do Bierzo, supoñemos que por ser
foránea do seu leonesismo militante. Isto que nos negan en León, resulta
recoñecido desde Salamanca, “y en Zamora hay pueblos portugueses: Alcañices. Y
en León, pueblos gallegos: Ponferrada” (xonal El Adelanto, 1927). Mentres que o
charro, Mariano Domínguez Berrueta, no seu Cancionero leonés (1941), atreveuse
a falar do “subdialeto berciano” coma “mezcla de gallego y castellano”, muito
menos que o idioma galego por mestuado, claro!. Mais coa reina instrumental,
“en El Bierzo es la gaita gallega, con aires de sinfonía, la que ameniza la fiesta
musical”.
A
escritora Amalia Orueta Novoa, residente en Vilafranca, publicou o poema, “A Villafranca”, do cal salientamos, “desde
este rincón galaico/ que ostenta vella compaña,/ sino igual que la del Bierzo,/
por lo menos parecida,/ (pues el Bierzo es una hermosa/ prolongación de
Galicia)” (Rvta. Centro región leonesa, 1926). Logo resulta claro o sentimento
de irmandade galegoberciana. Incluso desde a emigración cubana resaltan a nosa
galeguidade, “de recabar para Galicia, como parte integrante de ella, conforme
a la Geografía y a la Historia, la comarca del Bierzo (…) El Bierzo por su
naturaleza por sus costumbres, por su dialecto, hijo del idioma gallego es tan
nuestro como todo lo que por más nuestro tenemos hoy “ (Diario de la Marina,
1923).
Coa
ditadura do xeral Primo de Rivera houbo esperanzas de reforma territorial. Por
iso en Galicia xurdiron debates autonomistas. A Deputación da Coruña elaborou
un informe sobre a posibilidade de crear unha Mancomunidade galega. Do seu
contido lemos un curioso parágrafo, “al hacerse dicha división (provincial)
perdió entonces Galicia territorios que de remotos tiempos formaban parte de
este antiguo Reino, como son los partidos de Villafranca del Bierzo y
Ponferrada”. Non falta a crítica á atual división provincial, “agregados a León
tan sólo para trazar una división geográfica que respondiere a conveniencias
políticas” (xornal Eco de Galicia). Pola súa banda, no xornal “Correo de
Galicia”, lemos que “si rigiese en España una auténtica división de regiones
naturales, el Bierzo sería nuestro y de otros más aún” (1928). Tamén “El Pueblo
Gallego” teima na galeguidade do Bierzo, “en las vertientes de hacia León aún
sigue siendo Galicia. el espíritu gallego se derrama hasta las feraces llanuras
de El Bierzo” (1925).
Alén
dos sentimentos foi a nova economía capitalista a que tamén fomentou a unión de
Galicia e O Bierzo. Referímonos aos proxetos ferroviarios de unión de ámbolos
dous territorios. Primeiro, o ferrocarril por Valdeorras e Monforte, depois os
fracasados trazados de Vilafranca a Lugo
por Becerreá e de Vilafranca a Vilaoudriz O xornal “El Ideal Gallego” menciona o
ferrocarril galego e clama “claros varones de antaño, por Dios volver a Galicia
porque Galicia y El Bierzo quieren levantar de nuevo paredones” (1929).
Todos
ben sabemos do grande debate político que houbo nos tempos da II República. Período
democrático e tamén conflitivos (revolución de 1934). En varios xornais hai
informaciois sobre o debate provincial, casos de El Compostelano (1934) e El
Noticiero Gaditano (1932), favorables ás novas provincias coma a do Bierzo.
Máis concretamente, aproveitando o debate do Estatuto de Galicia, hai propostas
de anexión territorial. E en “La Vida Gallega”, reafírmase que “las regiones
naturales se imponen a las arbitrarias divisiones geográficas y así El Bierzo,
es una prolongación de Galicia” (1934).
O
galleguismo político fixo campaña a prol da anexión dos territorios irredentos.
O político Alexandro Bóveda menciona “nas Asturias oucidentás de fala galega,
ou no Bierzo leonés, tamén case totalmente de fala galega”. E Alfonso Castelao
atrévese a pedir que “se incorporen ao seo da súa nación natural, e que o tempo
–curandeiro dos erros históricos- posibilite a reconstrucción total da nosa
unidade” (Sempre en Galiza).
Incluso
galeguistas de Valdeorras viñeron ao Bierzo a facer propaganda política. O
xornal Galicia (1931) comentou que houbo “una campaña anexionista” en
Vilafranca do Bierzo, onde “escritores bercianos pidiendo la anexión a Galicia
y la creación en toda la comarca de un franco ambiente galleguista”. Por certo,
a reación temerosa da Deputación de León non se fixo agardar entón, concesión
de subvenciois e obras, “que tenía en absoluto abandono El Bierzo y en especial
la simpática y culta Villafranca”.
O
militar, Verardo García Rey, salienta en “Vocabulalrio del Bierzo” (1934), que
esta rexión foi provincia histórica e tamén a súa variedade dialetal, “en donde
se dan la mano el habla leonesa y el habla gallega, con rasgos
gallego-portugueses”. O político leonés, Félix Gordón Ordás, escribiu “La
región idiomática del Bierzo” (1935). E tamén reflexiona sobre que “El Bierzo,
último reducto de lo leonés en la provincia, sea fuente del irredentismo
gallego tan ignorante como tenaz?”, cústalle pois recoñecer a nosa galeguidade
ceibe. Finalmente cede, “aquella lengua leonesa está presente en nuestra
provincia solo en Ponferrada y en los valles del Sil, es decir en El Bierzo,
tanto el leonés como en el gallego” (Las cenizas del Fénix, 1985).
O Bierzo, agosto de 2024.
miércoles, julio 24, 2024
A FAVOR DE LA EXPRESIÓN DE EL BIERZO
A FAVOR DE EL EL BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre.
A la mayoría de los ciudadanos
nos gusta la política, ahora bien lo peor de ella es cierta lucha partidista de
baja calaña por protagonismo mediático o para arañar unos votos al contrario.
Ejemplo de esto es la nueva polémica por la contracción o no de la expresión de
El Bierzo. Recordamos que ya en 2013 la Real Academia Española dictaminó sobre
el tema, en contra de los intereses bercianos. A saber, según ella, hay que
contraer y poner el artículo en minúscula. Convendría saber el origen y las
funciones de dicha RAE. Institución real creada en 1713 en una coyuntura
política de supresión de los fueros y lenguas de ciertas regiones peninsulares
por la fuerza militar. La RAE tiene la función de uniformizar la lengua
castellana en todos los ámbitos, lo que también implica expansión territorial
sobre los otros idiomas.
No
deja ser raro que se pida un informe sobre este problema gramatical a una
institución foránea, la dicha RAE, mientras que no se consulta a los bercianos.
Nuestros políticos siempre han sido muy servilistas a los poderes lejanos.
¿Será esto miedo a su propia autonomía?. Esta política dependiente evita el
diálogo berciano, ante una decisión que toman en León, Valladolid o Madrid.
Bien, nosotros apostamos por nuestra capacidad de decisión, por eso estudiamos
este tema desde el punto de vista histórico por si les sirviese para algo a los
indecisos políticos.
En
1486 los Reyes católicos conceden la provincia de El Bierzo. Desde esta fecha
comienzan a aparecer documentos con la expresión “de El Bierzo”, por supuesto
que hay otros con la referencia contractuada. En ese año leemos, “alcalde mayor
de la villa de Ponferrada y de la provincia de El Bierzo” (AGSimancas).
Seguimos en 1525, “e es camino real fragoso e estrecho e no ay otro camino por
donde pasar para El Vierzo por uno e otras mercadurias” (J. Uria Maqua), en
este caso en mayúscula. Cuando se habla del puente de Cacabelos (1524), “que
dará seguridad bastante a esta provincia de´El Bierzo” (AGSimancas).
Cuando
Ponferrada, en 1567, se queja del centralismo de la capital leonesa se escribe
“que los Alcaldes mayores de esta Audiencia del Adelantamiento de León no puede
hacer justicia de los negocios que se ofrecen en El Bierzo” (J. Maria Luengo,
Promesa, 1954). Con el siglo XVII las actas de las Cortes de Castilla
(1607-1611) recogen “ciudad de Astorga y provincia de Ponferrada y El Bierzo”,
con mayúscula claro.
Pasamos
al siglo XVIII, y estudiamos los censos fiscales. El Catastro de Ensenada
parece claro, Carracedo “en el partido de el Vierzo”, Dragonte merindad de
Corullón, provincia de el Vierzo” (1752), y “Villafranca de el Vierzo”, El
Acebo “nombre es conocido en esta provincia de el Bierzo”. Documento de 1748,
“el Real Valle de Ancares, abadía de Espinareda y todos lo de esta provincia de
el Vierzo”, y valle de Fornela, “pasan pescados, aceyte y otros géneros de
parte a parte a los Reynos de Castilla, provincia de el Vierzo y otros” (1749) (Historia
de El Bierzo, DdL, T.9).
Cuando
se elabora el famoso mapa de la provincia de El Bierzo (1786), de Tomás López,
este cartógrafo pide información a los bercianos. El corregidor de Ponferrada
le contesta sobre “las villas y lugares que comprende esta Provincia de el
Vierzo” (1770). Por su parte, el arcipreste de Bembibre le indica “villa de
Bembibre es como una hermosa Antesala de
la Provincia de el Vierzo”. Francisco Datoli escribe el “Informe sobre la
posibilidad de establecer fábrica de armas en El Bierzo” (1797, Archivo militar
Segovia).
En
la documentación eclesial encontramos las referencias a nuestras Vírgenes. Una
estampa del santuario de la Peña de Congosto (siglo XVIII) aparece “está sobre
las Aguas del Sil I es patrona de la Provincia de el Vierzo y sus montañas”. En
otro grabado de Manuel Sutil (1797) leemos “milagrosa imagen de la Madre de
Dios que en la villa de Ponferrada,
venera por su patrona la provincia de el Bierzo”. Incluso en el Museo nacional
de Santiago de Chile se encuentra un cuadro que incorpora el texto “patrona de
la villa de Ponferrada, capital de la Provincia de El Vierzo”. También tenemos
los apeos realizados por el monasterio de Samos en “Villadepalos e otros de
esta Provincia de el Bierzo” (1747). Cuando Ponferrada quiso conseguir su
colegiata redactó un Memorial que contiene “villa de Ponferrada, capital de la
provincia de el Vierzo” (1775).
En
el siglo XIX se impone más la lengua castellana en la escritura, por mor de las políticas liberales en la enseñanza y la
burocracia y los dictados de la RAE. Por eso escasea lo visto en los siglos
anteriores, aún así leemos, en marzo de 1808, “Junta de Gobierno, armamento y
defensa de la Villa de Ponferrada y su provincia de El Bierzo”. También surgen
los topónimos Ponferrada del Vierzo o Bembibre del Vierzo. Incluso abundan las
referencias a la región del Vierzo, que en el siglo XX se reservan para la
comarca. Cambios favorecidos por el poder político y académico de la RAE.
Hemos
fundamentado la falta de contracción de El Bierzo y la utilización de la
mayúscula en la historia berciana. Por supuesto se imponen en la documentación
los dictados de la RAE, de ahí que los escribanos y notarios pasasen el examen
de lengua castellana cuando ejercían sus oficios a lo largo de estos siglos. A
los inseguros políticos bercianos que tienen dudas con el mencionado debate les
indicamos algo más. Las leyes regionales que aprueban la Ley de la Comarca de
El Bierzo (1991 y 2010) oficializan la expresión de El Bierzo, ¿deberían
cumplir estas dos leyes?.
Los
bercianos gallegohablantes hemos visto el nulo respeto por nuestra toponimia
tradicional. Son los casos de las castellanizaciones progresivas del río Valcarcel,
Valcarcer, Vega de Valcarce, Barjas, Sotogayoso, Pereje, Cornatelo, etc. Hemos
tenido que soportar la pérdida de nuestros artículos determinados en gallego de
la toponimia (A Cabreira, A Somoza, As Médulas…). Nosotros creemos en la
existencia del artículo toponímico tradicional visto y en el artículo de
notoriedad, caso de El Bierzo que refuerza la existencia de nuestro
topónimo.
Ahora
viene la RAE madrileña a imponernos sus mandados gramaticales, eso sí, cuando
quiere establece su relato toponímico alternativo, caso de El Escorial y el
periódico El País, que mantienen su artículo en mayúscula y no contractualizan
jamás. Conviene decir que el relato lingüístico de la RAE no siempre ha sido el
mismo. Por ejemplo, en el “Esbozo de nueva Gramática” (1986) decían “la
escritura suele suprimir también la contracción cuando el artículo forma parte
de un nombre propio: La región de El Bierzo”. Hoy opinan de otra forma, “loucuras
de vellos académicos”.
O Bierzo, xullo de 2024.
sábado, julio 20, 2024
O MARQUESADO MÁIS CONFLITIVO
O MARQUESADO MÁIS CONFLITIVO,
Por Javier Lago Mestre.
Cando visitamos Vilafranca do
Bierzo quedamos abraiados pola fermosura da zona vella. Mentres paseamos polo seu
casarío sosegado cavilamos na importancia desta capital señorial na historia. Mais
os pensamentos rachan o silencio rueiro cando recordamos o seu pasado
conflitivo. Foron os Reis católicos quen en 1486 crearon o marquesado de
Vilafranca, trala derrota militar da rebelíón do conde de Lemos en defesa das
súas posesiois fronte ás desputas internas pola herdanza familiar.
Tanto
o marquesado coma a súa capital foron medrando secularmente por mor da política
señorial. Ésta baseábase en diversos poderes, a saber, gobernativo, xudicial,
relixioso ou fiscal que estaban nas mans dos sucesivos marqueses. Nesta ocasión
imos estudar o enfrontamento entre o poder señorial e mailos asoballados
vasalos. Todo se baseaba nun sistema político desigual, propio da sociedade
estamental, con privilexios, mercedes e concesiois da Coroa. Por suposto, a
lóxica histórica tiña que presentar variada conflitividade social por mor da
lexítima resistencia dos vasallos.
Comezamos
pois coa revolta do conde de Lemos cando intentou recuperar de novo Vilafranca
en 1507. Sabemos que houbo unha forte represión por parte do marqués aos
seguidores do nobre rebelde, “confiscó los bienes de algunos y condenó a muerte
a los más destacados”. A mentalidade xusticieira dos marqueses xorde gravada en
mármore no panteón da Anunciada, co lema “Terror e castigo”. Os problemas
seguiron en 1545 coa traizón do administrador do marqués. O marqués marchara
para Italia e deixou a súa muller de gobernanta. Pois ben, ésta denunciou que
“quanto mal dizen e procuran (…) ciertos vasallos y criados” ” (C.J. Hernando
Sánchez, 1994). Clarexos exemplos de que había resistencias internas ao goberno
do marquesado.
O
século XVI foi moi conflitivo para o marquesado. Vilafranca preiteou contra os
seus señores en 1566. Estes vasalos elaboraron un memorial de agravios que se
refería ao peche de camiños públicos, roubo de auga de fontes, ocupación de
cargos municipais cos seus criados, meter viño de fóra, etc. Outro tanto
acontecerá con Cacabelos (1561), que denunciara a proibición de pesca no Cúa e
caza en montes, pagos de alcabalas nas feiras, quitarlles un mercado, etc. E
máis do mesmo sucedera na Cabeira (1527), onde se proibe aos veciños a caza.
Houbo de protestar máis para que se lles concedera aos cabreireses cazar
perdices (1554).
Tamén
sabemos do xuízo de residencia realizado ao gobernador do marquesado (1545). Do
documento xudicial sabemos dos abusos do dito oficial señorial. “Mostraba tener
parcialidad con sus deudos amigos y criados ansi en las causas de justicia”,
ademais por ter “labrado casas en
Villafranca sin licencia del marqués”. Acúsanlle tamén de “que tuvo negligencia
sin castigar los pecados públicos, mancebas de clérigos y frayles y casados”.
Ademais doutros cargos por visitas de términos, toma de salarios de penas,
maltrato de palabra, repartimiento de cantidades abusivas de maravedís entre
vecindario, etc.
No
século XVII os problemas no marquesado continuaron. Ante a ausencia do marqués
en Vilafranca queda de gobernadora a súa filla monxa, sor María de la Trinidad.
As débedas do concello de Ponferrada permiten que os marqueses consigan a
concesión real do cobro das alcabalas (imposto sobre o comercio) mentres os
ponferradinos se resisten aos pagos. A dita sor María escribe ao seu pai (1614),
“y todo topa en la dilación destas alcabalas que no se yo con que conciencia se
las retienen”, e continúa co seu relato, “los más graçosos locos que he visto
en mi villa, soñando de noche disparates que hacen a la mañana, pero como estos
labradores son ynorantes van a sus aldeas a pregonarles mil boberías” (A Guzmán
Sancho, 2015). Esta mentalidade señorial amosa a superioridade social cos seus
vasalos bercianos rebeldes.
Polo
século XVIII son numerosas as queixas contra os oficiais do marquesado. O
concello de Vilar de Corrais preitea contra o alcalde maior por usurpación de
xurisdición (1788). O mesmo acontecerá entre ese dito oficial señorial e miloo
concello de Corullón (1793). Máis longo foi o preito entre os lugares da
gobernación de Valcarce a prol do cese do seu gobernador nomeado polo marqués
(1785-1791).
Os
correxidores de Vilafranca non tiñan boa zona en Vilafranca. En 1782 o correxidor
señorial tivo que tomar declaraciois a veciños ante a aparición de certos “pasquines que conspiraban contra el”, ademais
de “haberle roto a pedradas las vidrieras de su casa una noche” (M. Higuera
Quindos, 2017). Depois, en 1784, máis problemas de goberno pois outro correxidor
se enfrontou aos alcaldes ordinarios da vila, para evitar competencia xudicial
e cobrar el as costas e honorarios dos xuízos. As queixas populares son ben
expresivas, “suplicamos a ustez nos consuele con algún remedio pues si sigue
tanto daño consiguira acabar con nosotros y con nuestros vienes y asi pedimos
aiga remedio para ello” (A. Alvarez de Toledo, 1997).
Trala
invasión napoleónica prodúcese a crise do Antigo réxime. As Cortes de Cádiz lexislan
en contra do poder señoríal. Por suposto, os bercianos toman conciencia coletiva
da nova política liberal e protestan ante os abusos señoriais. En Corullón reúnense
localidades do marquesado para queixarse contra o alcalde maior do marquesado
(1814), “de los crecidos salarios que exigen además de las estorsiones que son
consiguientes extraiendo con la mayor violencia y sin ninguna consideración los
bienes y efectos destos naturales”. Corullón comanda de novo as protestas tamén
en 1815 e 1817, alegando a autonomía histórica desta vila fronte ao poder
marquesal (MJ. Garcia González, 2007).
Por
suposto, as reformas liberais do XIX provocaron a resistencia de certos
sectores sociais, caso da Igrexa (bispados, mosteiros e párrocos). Neste caso cabe
salientar o informe elaborado polos cregos de ”los pueblos que se compone la
Merindad de Aguiar en la provincia del Bierzo” (1817) que amosaron o seu apoio ao
mantemento do marquesado de Vilafranca (I. García Tato, 2000). Recordemos que
muitos cregos rurais desfrutaban dos beneficios en parroquias dependentes da
Colexiata de Vilafranca, creada polos marqueses no século XVI. Finalmente o
réxime señorial foi derrotado polo novo réximen liberal que creou a provincia
de Vilafranca.
O Bierzo, xullo 2024.
lunes, julio 01, 2024
LA LEY DEL PATRIMONIO CULTURAL Y LAS LENGUAS
EL PATRIMONIO CULTURAL Y LAS LENGUAS,
Por Javier Lago Mestre.
Las Cortes de Castilla y León
acaban de aprobar una nueva Ley de Patrimonio Cultural. Esta norma tiene
variados apartados que darían para amplios debates. Pero en este caso nos
centraremos en una temática particular. Nos referimos al tratamiento que se da
al patrimonio inmaterial, en su concreción idiomática. Resulta que las
referencias al patrimonio lingüístico son muy escasas, lo cual resulta
sorprendente.
En
dicha Ley autonómica se constata la mención al patrimonio cultural, “también
forman parte del mismo el patrimonio documental, bibliográfico y lingüístico”
(art. 12.1). Más adelante leemos la referencia a los bienes de interés
cultural, “tradiciones y expresiones orales, incluidas las modalidades y
particularidades lingüísticas como vehículo del patrimonio cultural inmaterial”
(art. 22.1.b). ¡Curioso! Esas dos palabras, modalidades y particularidades,
parecen querer minimizar y devaluar el patrimonio lingüístico. Y nos recuerdan
otras del mismo tenor, hablas, dialectos, variedades, chapurreao, mistura… que
nos traen referencias de tiempos pasados cuando se despreciaba el bilingüismo
regional peninsular.
El
Estatuto de Autonomía de Castilla y León reconoce expresamente tres lenguas, a
saber, castellano, leonés y gallego (art. 5). Por eso no se entiende que la
dicha Ley del Patrimonio Cultural se refiera a “modalidades y particularidades
lingüísticas”. Lo cierto es que en Castilla y León se hablan 4 lenguas
territoriales con el eusquera del norte de Burgos. ¿Qué se pretende con esta
diferenciación terminológica?. Hay una clara intencionalidad política de
devaluación lingüística. Lo que son lenguas e idiomas pasan ahora a ser simples
modalidades y particularidades. Se utiliza de nuevo el lenguaje jurídico con pretensión
política de desprestigiar o ignorar los idiomas minorizados. Nadie puede dudar
que la terminología puede manipularse, denigrar o valorizar ciertas palabras
tiene sentido para el poder.
Recordamos
la comentada mención expresa a las lenguas de Castilla y León en el Estatuto de
Autonomía. Pues bien, la lógica jurídica y política precisa de un desarrollo
legislativo de mencionado artículo 5. Sin embargo, las Cortes autonómicas no
han cumplido con su obligación de aprobar una Ley de lenguas de Castilla y León.
Por eso era de esperar que dicha Ley del Patrimonio Cultural hiciera una mayor
incidencia en la regulación jurídica del patrimonio lingüístico para compensar
la escasa protección idiomática actual. Estamos ante una nueva oportunidad
política perdida para mostrar el debido respeto por nuestro patrimonio
lingüístico.
Falta
decir que en la disposición final 1ª, de dicha Ley del Patrimonio Cultural hay
una nueva mención al patrimonio lingüístico. Sí, se nos anuncia que ese patrimonio
lingüístico, mencionado en artículo 5 del Estatuto de Autonomía, “se regirá por
sus normas específicas”. Mucho nos tememos que no se refiere a la aprobación de
la necesaria Ley de Lenguas de Castilla y León, quizás futuras normas menores
para la concesión meras subvenciones de algunas actividades lingüísticas, con
el pretexto de evitar el reconocimiento de derechos idiomáticos a sus
hablantes.
Continúa
dicha disposición final 1ª con la referencia a que las administraciones
competentes “adoptarán las medidas oportunas tendentes a la protección y
difusión” lingüística. Referencia indirecta al intervencionismo de la Junta de
Castilla y León y a las instituciones locales. La Junta autonómica tiene la
obligación estatutaria de “respeto y
protección de la lengua gallega” (art. 5) de El Bierzo. Sin embargo,
poco más ha hecho que permitir parcialmente la enseñanza pública de este
idioma. Aunque también denunciamos que la Ley del Régimen Local impone que el
nombre de los municipios “habrá de ser en lengua castellana” (art. 24.1).
Ejemplo claro de imposición idiomática. Por otra parte, la Universidad de León
tiene una Cátedra de Estudios Leoneses que acostumbra pasar del gallego, no así
del leonés presente en sus numerosas conferencias. Recientemente dicha Cátedra
ha convocado un concurso sobre toponimia “para difundir aspectos específicos de
la cultura en el ámbito leonés”, esperemos que esa cultura leonesa admita también
la especificidad toponímica de la otra cultura gallega de El Bierzo.
La
Diputación de León cuenta con su Instituto Leonés de Cultura, pues bien, en sus
actividades la promoción del gallego ocupa un espacio residual. No edita
publicaciones ni conferencias en gallego, solamente publicita un video por O
Día da Lingua Galega, y concede una subvención escasa para un concurso escolar
en gallego. Ultimamente ha convocado subvenciones para talleres culturales de
juntas vecinales, donde se sugiere la “iniciación al leonés”, según consta en
su página web. Así el idioma gallego se ignora de nuevo, esta dinámica política
hay que calificarla de discriminatoria con la lengua de El Bierzo.
Hemos
visto varias administraciones que intervienen en materia cultural sobre el
idioma gallego. Ahora bien, no parece lógico que esas instituciones que no
utilizan este idioma porque no lo conocen tengan competencia cultural en el
fomento del gallego. El principio administrativo de subsidiariedad determina
que las competencias sean ejercidas por la institución local más cercana a los
ciudadanos. ¿Qué pinta el Instituto Leonés de Cultura interviniendo en el
gallego cuando lo debería hacer el Consejo Comarcal de El Bierzo?. ¡Hay que
descentralizar ya! por parte de la Diputación de León en la institución
comarcal, mediante convenio de trasferencia, delegación o encomienda de
gestión. Esto sería lógica política y eficacia administrativa frente al
centralismo cultural que denunciamos. El Consejo Comarcal está donde vivimos los
hablantes de gallego, y no a más de 100 kilómetros donde reside la sede del
Instituto Leonés de Cultura, asentado en otro ámbito lingüístico muy diferente.
Estamos
hartos de viejas políticas culturales que se reducen a convocar concursos de
recuperación de literatura oral, recopilación de topónimos rurales, fijación de
imaginarias isoglosas filológicas, investigaciones de hablas locales, etc. En
El Bierzo defendemos un idioma gallego moderno que nos une a la amplia
comunidad lingüística del noroeste, y que nos puede abrir más al mundo con el
internacionalismo del portugués. Para esto precisamos de la normativización del
gallego (nuevo léxico, gramática, fonética…), además de la normalización que
nos ampliará los ámbitos lingüísticos (enseñanza, administración,
digitalización, inteligencia artificial, etc). Por todo ello, resulta inútil
insistir en trasnochadas políticas culturales, anquilosadas en el
tradicionalismo dialectal, sin fomentar idiomas regionales con miradas de
futuro por caminos de progreso tecnológico.
O Bierzo, julio de 2024.
sábado, junio 29, 2024
AS LEONESADAS POLÍTICAS CONTRA O BIERZO
AS LEONESADAS POLÍTICAS,
Por Xabier Lago Mestre.
Recentemente a Deputación de
León ten aprobada unha moción a prol da autonomía da rexión leonesa e da
segregación da Comunidade autónoma de Castela e León. Todos sabemos ben que a
resolución saíu adiante pola alianza conxuntural entre leonesistas e
socialistas. Sí, estes últimos apoiaron a moción para conseguir manter o
goberno de coalición na Deputación. Nada novo baixo o sol! noutros gobernos
institucionais acontece o mesmo entre partidos de ideoloxías ben diverxentes.
O
curioso de todo este proceso de segregación territorial é a falta de claridade.
O leonesismo político ten falado da súa autonomía para só a provincia leonesa.
Agora se refiren á rexión leonesa composta de tres provincias. Agora ben, nin Zamora
nin Salamanca teñen dito nada sobre o particular, nin súas institutuciois nin
os eleitores. León dirixe a demanda política sen contar cos outros veciños.
Mais a problemática segregacionista medra pois o alcalde de León declara que
sería mellor a unión política entre León e Asturias. En fin, muito oportunismo
político dos leonesistas que só queren un chisco de protagonismo mediático e
certa mobilización da súa militancia.
Por
outra parte, O Bierzo non ten protagonismo para o leonesismo. Convén dicir que
o leonesismo político non ten audiencia na nosa rexión, con mínima
representación institucional e escaso apoio sociolóxico ante o bercianismo
popular. Velaí que non se conte coas instituciois bercianas, caso del Consejo
comarcal, concello de Ponferrada e principais vilas. O leonesismo político case
que nada ofrece ao Bierzo en materia de descentralización até hoxe. Unicamente
a vella promesa de creación dun hipotético distrito berciano fronte á
recuperación da desexada provincia.
O
leonesismo político defende o seu historicismo, fundamentado no antigo reino
medieval. Calquera outra institución carece de sentido para eles. Por iso negan
a importancia do provincialismo histórico berciano. Ignoran a antiga provincia
creada polos Reis católicos en 1486, e devalúan a provincia de Vilafranca do
Trienio liberal de 1821. Tampouco interesa estudar o partido administrativo de
Ponferrada do século XIX. Muchos recordamos as resistencias leonesas cando se
aprobou a Lei da Comarca (1991) porque ameazaba a unidade territorial da súa
provincia, idea maliciosa que aínda hoxe se divulga sen xeito.
Outro
tanto pasou co recoñecemento do ensino do idioma galego (1997 y 2000), con
acusaciois de nova colonización cultural e imposición lingüística foráneas.
Eses ataques leonesistas son exemplos das súas reacionarias políticas. Por
certo, convén ter en conta que en Asturias hai rexeito contra o idioma galego
da comarca Eonaviega, baséandose en que para os asturianistas só é unha sinxela
fala local. No Bierzo temos abondo co asoballamento do Instituto leonés de
Cultura, dependente da Deputación, que pasa do fomento do idioma galego do
Bierzo, máis aló dunha mínima subvención.
O
leonesismo político só recoñece comarcas naturais, condenadas á despoboación e
subdesenvolvemento, que teñen grande valor etnolóxico e patrimonial. O proxeto
leonesista de comarcalización é turístico e pouco máis. Nada de
descentralización comarcal, velaí o rexeito do novo poder institucional
berciano coa nosa Comarca. O Bierzo reclama descentralización á Junta de
Castela e León, que se concreta periódicamente na sinatura de novos convenios
de colaboración que fixa o financiamento das competencias xestionadas. Outro
tema é a descentralización da Deputación leonesa. Si, cedeu ao Consello
comarcal o servicio de asistencia municipal e o Banco de terras rurais. Agora
ben, isto resulta un balance político mui escaso.
A
Deputación de León é tacaña e acaparadora no Bierzo. A súa sede de Ponferrada
debería ser do Consello comarcal para evitar duplicidades administrativas e
eficiencia no gasto público. Outro tanto acontece coa materia de cultural, que
debe ser xestionada pola Comarca, e non polo Instituto leonés de cultural.
Outros departamentos a delegar son os parques de bombeiros, promoción
turística, mantemento de estradas comarcais, recadación de tributos, etc. Ademais
hai que establecer unha representación direta do Consello comarcal ante a
Deputación, para evitar a carencia destas dúas instituciois elixidas de xeito
indireto, que negocie as políticas provinciais na Comarca. Porque a Lei
autonómica da Comarca e o Estatuto de autonomía de Castela e León recoñecen
unha representación territorial ao Bierzo que non se pode pasar por alto e debe
ser respeitada polas outras instituciois.
Este
comentado contexto institucional e político do Bierzo resulta ignorado polo
leonesismo político que non aceita esta Comarca legal aínda como debería. A
lexitimidade dos bercianos a reclamar maior descentralización non ten interese
político para o dito leonesismo. Desde a creación da provincia leonesa, en
1833, a cidade máis beneficiada, demográfica e económicamente, ten sido León.
Velaí a razón da forza do leonesismo político en León e maila súa contorna,
fronte á debilidade do resto de comarcas rurais. Esta dinámica política demostra
a debilidade do discurso segregacionista do leonesismo no Bierzo. Sen embargo,
os seus dirixentes seguirán a declarar que o problema é a forzada división da
provincia leonesa en dous territorios.
O Bierzo, xullo de 2024.